Fahr El Nissa Zeid

1901 İstanbul’da doğdu.
1920 Sanayi-i Nefise Mekteb-i Alisi, İstanbul
1928 Paris Ranson Akademisinde Stalbach ve Bissiére ile çalıştı.
1929-30 İstanbul Güzel Sanatlar Akademisinde Namık İsmail ile çalıştı.
1941 İstanbul’a döndü.
1942 D Grubuna katıldı.
1981 Ürdün Kraliyet Nişanı
1987 İtalyan Rispoli Nişanı
1988 Fransız Commandeur des Arts et des Letres Nişanı
1991 Amman’da öldü.

Kişisel Sergiler
1944 Özel Sergi, İstanbul
1945 Özel Sergi, İstanbul
1946 Halk Evi, İzmir
1946 Cernuschi Müzesi, Paris
1947 St. Georges Galerisi, Londra
1948 Gimpel Galerisi, Londra
1949 Colette Allendy Galerisi, Paris
1950 Hugo Galerisi, New York
1950 Güzel Sanatlar Akademisi, Dublin
1950 Çağdaş Sanat Galerisi, Bristol
1951 Beaune Galerisi, Paris
1951 Salon des Réalités Nouvelles, Paris
1952 Craven Galerisi, Paris
1952 Galeri 16, Zürih
1952 Art Gallery, Beloit (ABD)
1952 "Alice Harikalar Diyarında" Sergisi, Kleber Galerisi, Paris
1953 Dina Vierny Galerisi, Paris
1953 Salon des Réalités Nouvelles, Paris
1954 Çağdaş Sanat Enstitüsü, Paris
1954 Salon des Réalités Nouvelles, Paris
1955 La Hune Galerisi, Paris
1956 Güzel Sanatlar Sarayı, Brüksel
1956 Güzel Sanatlar Sarayı, Brüksel
1956 Kleber Galerisi, Paris
1957 Lord’s Galerisi, Paris
1959 İschia, İtalya
1961 Dina Vierny Galerisi, Paris
1964 Güzel Sanatlar Akademisi, İstanbul
1964 Hitit Müzesi, Ankara
1969 Katia Granoff Galerisi, Paris
1972 Katia Granoff Galerisi, Paris
1981 Fahrel Nissa Zeid ve Enstitüsü Sergisi, Amman
1990 Institut du Monde Arabe, Paris
1994 Cemal Reşit Rey, Galeri Baraz Organizasyonu, Erol Kerim Aksoy Vakfının Katkılarıyla, İstanbul

Grup Sergileri
1950 Uluslararası Kadın Ressamlar ve Gravür Sanatçıları Sergisi, Londra
1951 Fransız Sanatçılar Sergisi, Floransa
1952 Kunsthalle, Bern
1952 "L’Ecole de Paris" sergisi, Babylone Galerisi, Paris
1952 "Témoignage d’Aujourdhui" Sergisi, Güzel Sanatlar Sarayı, Brüksel
1955 Dina Vierny Galerisi, Paris
1955-56 Uluslararası Gravür Sergisi, Cincinnati (ABD)
1955-56 Amerikan Federasyon Sanat Cemiyeti, New York (ABD)
1972 Uluslararası Kadın Ressamlar ve Gravür Sanatçıları Sergisi, Roma
1981 Salon d’Automme, Paris
1981 Festival d’Akaba
1982 Türk Resminde Figur ve Portre, Galeri Baraz, İstanbul
1984 "Charles Eestienne ve Paris’te Sanat 1945-66"
1986 "Yüzyılın İkinci Yarısında Türk Resmi", Galeri Baraz Organizasyonu, Yıldız/Silahhane
1987 Türk Resminde Modernleşme Süreci, Galeri Baraz Organizasyonu, AKM, İstanbul
1988 Kraliyet Kültür Merkezi Vitray Sergisi, Amman
1989 "Büyük Sergi", Galeri Baraz Organizasyonu, AKM, Ankara
1989 "Büyük Sergi", Galeri Baraz Organizasyonu, Eskişehir Üniversitesi Sergi Salonu, Eskişehir
1990 "Etkinlikler Sürecinde 15. Yıl", Galeri Baraz Organizasyonu, AKM, İstanbul
1994 "Arab Women Artists", National Museum of Women in the Arts, Washington, D.C.
1994 "Arab Women Artists", Boston, Atlanta, Miami, ABD
1998 "Türk Resminde Soyut Eğilimler", Galeri Baraz Organizasyonu, AKM, İstanbul

Soyut Resmin Öncüsü Fahrelnissa Zeid (1901-1991)!

1901 İstanbul doğumlu olan Zeid, Osmanlı döneminin seçkin ailelerinden biri olan ve sanata büyük önem veren Şakir Paşa ailesinden geliyor. Sadrazam Cevat Paşa'nın yeğeni olan Zeid'in bir kardeşi Halikarnas Balıkçısı olarak bilinen yazar Cevat Şakir Kabaağaçlı, diğer kardeşi ise ressam Aliye Berger. Sanatçının, yazar İzzet Melih Devrim ile evliliğinden olan çocukları ise ressam Nejad Devrim ve yönetmen, tiyatro sanatçısı Şirin Devrim’dir. Zeid aynı zamanda seramik sanatçısı Füreya Koral’ın teyzesidir. Sanayi-i Nefise’nin ilk kadın mezunları arasında olan sanatçı, resim öğrenimine Paris’teki Académie Ranson’un Stalbach Atölyesi’nde, sonrasında İstanbul’daki Namık İsmail Atölyesi’nde devam eder. 1934 yılında Irak’ın Ankara temsilcisi Emir Zeid ile evlenir ve Prenses unvanını alır.

Fahrelnissa Zeid'in farklı mekan ve zamanlarda geçen sanat yolculuğu, şimdilerde Londra'da sergileniyor. En büyük modern ve çağdaş sanat müzelerinden biri olan Tate Modern'deki ilgili sergide, Zeid'in ilk dönem eserlerinden dışavurumcu resimlerine, soyut resme geçişini yansıtan büyük tuvallerden son dönem portrelerine kadar kariyerinin mihenk taşlarını bulmak mümkün. Ayrıca Bizans, İslam ve İran sanatının motiflerini Avrupa'nın soyut resim geleneğiyle zenginleştiren Zeid'in vitray sanatının inceliklerini taşıyan eserleri ile 5 metre genişliğe ulaşan resimleri de Tate Modern'de görülebilir.
Tate Modern'deki sergide İstanbul Modern koleksiyonundan gelen çok sayıda eser bulunuyor. Bunlardan birisi, Londra'daki sergide de yer alan ve Zeid'in en çarpıcı eserlerinden kabul edilen 'Cehennemim' adlı eser. Coşkulu kompozisyonları ile anılan Zeid’in kendine özgü resim dili, tek üsluba indirgenemeyecek kadar canlı ve zengindir. Zeid’in sanat anlayışı, minyatür kurgusuna uygun şekilde inşa edilmiş figürlü kompozisyonlarıyla erken dönem, vitray yüzeylerini anımsatan geometrik ve serbest soyutlamacı çalışmalarıyla olgunluk dönemi, çoğunlukla portrelerden oluşan ve psikolojik anlatının ön plana çıktığı geç dönem şeklinde gruplanabilir.

Sanatçının ustalaştığı soyut geometrik kompozisyonlar, yıllar sonra yeniden sergilenme imkanı buldu. Söz konusu sergi Londra'dan sonra Berlin ve Beyrut'a kadar uzanacak ve 8 Ekim'de son bulacak. İlk bireysel sergisini 1944’te Maçka’daki evinde açan Zeid, 2. Dünya Savaşı sonrası belirli süreler bulunduğu Paris, Londra, New York, Brüksel ve daha birçok şehirde yapıtlarını sergiledi. 1976 yılında Amman’a yerleşen sanatçı, kendi adını taşıyan bir sanat enstitüsü kurdu. Hayatının sonuna kadar enstitüye destek vererek üretimlerini sürdürdü ve 1991 yılında Amman’da öldü.

Kaynak: BBC Bilim / İstanbul Modern (25 Ağustos 2017)