Praksiteles

Praksiteles
MsXLabs.org & Temel Britannica & Vikipedi

Praksiteles, İÖ 4. yüzyılda yaşamış ünlü bir Yunanlı heykelcidir. Mermeri incelikle işleyen Praksiteles zarif, yuvarlak çizgili, canlı ve hareketli görünüşlü heykelleriyle kendin­den sonraki sanatçıları büyük ölçüde etkile­miştir. Tanrıların güçlülüğünü vurgulamak yerine, onların kusursuz güzelliğini öne çıkar­mayı yeğleyen ilk heykelcidir.

Sponsorlu Bağlantılar

Günümüze ulaşan tek yapıtı, 1877'de bulu­nan “Hermes ve Çocuk Dionysos” adlı mermer heykeldir. Güçlü ve yakışıklı Hermes, bir ağaç gövdesine dayadığı kolunda Dionysos'u taşımaktadır. Duruşu rahat ve esnektir. Hey­kelin öbür kolu kırıktır. Bir zamanlar elinde bir salkım üzüm tuttuğu sanılmaktadır.
Praksiteles'in yapıtlarından eski yazarlar hayranlıkla söz ederler; ne var ki, bunların yalnızca birkaçının kopyaları bulunmuştur. Sanatçının en ünlü yapıtı olan “Knidos Afroditi”nin bir kopyası Roma'da, Vatikan Müzesi'ndedir.

Atinalı Praksiteles (Antik Yunanca: Πραξιτέλης), Büyük Kephisodotos'un oğlu olup MÖ 4. yüzyılın en tanınmış heykeltraşlarından biriydi. Çıplak kadın figürünü gerçek boyutlarda heykellere uygulayan ilk heykeltraştır. Tartışmasız biçimde Praksiteles'e atfedilen herhangi bir heykel bugüne ulaşmamış olsa da, eserlerinin birçok kopyası halen mevcuttur. Büyük Plinius gibi o dönemin yazarları, Praksiteles'in eserlerinden bahsetmiştir. Ayrıca heykeltraşın pek çok ünlü eserinin resimlerini içeren, o dönemden kalma sikkeler de bulunmaktadır.
Bazı yazarlara göre, heykeltraş olan iki farklı Praksiteles yaşamıştır. İlki Fidias ile aynı dönemde yaşamıştır. İkincisi ise bu heykeltraşın, dedesine göre çok daha ünlü olan torunudur. Yunanistan'da aynı ismin kuşaktan kuşağa tekrar edilmesi sık rastlanan bir durumdur, ancak iki farklı Praksiteles'in yaşadığına dair kesin kanıt mevcut değildir.
Praksiteles'in, birçok eserine modellik yapmış olan Thespiae'li fahise Phryne ile olan ilişkisi çağlar boyunca konuşulagelmiş, tablolar (Gérôme), komedi operaları (Saint-Saëns) ve gölge oyunları (Donnay) gibi çeşitli sanat eserlerine ilham kaynağı olmuştur.

Dönemi
Praksiteles'in hangi dönemde yaşadığı açık olarak bilinmemektedir. Ancak Büyük İskender zamanında artık eser vermiyor olduğu düşünülür. Aksi durumda İskender büyük ihtimalle Praksiteles'e heykel yaptırmış olurdu, fakat bu yönde herhangi bir kanıt mevcut değildir. Büyük Plinius'un verdiği MÖ 364 tarihi, muhtemelen heykeltraşın en önemli eserlerini vermiş olduğu döneme denk gelir.

Eserleri
Praksiteles eserlerinde ya gerçek insanları, ya da Zeus, Poseidon ve Athena gibi tanrılar yerine, Apollo, Hermes ve Afrodit gibi daha genç ve düşük önemdeki tanrıları konu edindi. Praksiteles ve onun okuluna bağlı heykeltraşlar, eserlerinde neredeyse tamamen mermer kullandılar. O dönemin en iyi mermeri, Paros adasındaki ocaklardan çıkarılıyordu ve Praksiteles de Hermes heykelini bu mermeri kullanarak yonttu.
Praksiteles'in bazı heykelleri, o dönemin ressamlarından Nicias tarafından boyandı. Heykeltraş, eserlerinin bu sayede büyük değer kazandığını düşünüyordu.

Hermes ve Bebek Dionysos
1877'de Olimpiya'daki Hera tapınağının yıkıntıları arasında bulunan ve "Olimpiya Hermesi" olarak da bilinen bu heykel, genelde Praksiteles'e atfedilir. Olimpiya Arkeoloji Müzesi'nde sergilenen heykelin bulunmasıyla birlikte, Praksiteles tarzının ayrıntıları da açığa çıkarılmıştır. Pausanias'ın 2. yüzyılda yazdıklarından yola çıkılarak Praksiteles'e ait olduğu öne sürülen bu heykeli kimin yaptığı konusu, sanat tarihçileri arasında süregelen bir tartışmaya sebep olmuştur. Heykel, Pausanias'ın 2. yüzyılda gördüğünü söylediği yerde bulundu.
Heykelde Hermes, bebek Dionysos'u onu büyütmekle görevli olan Nemflere götürürken görülür. Tanrının yukarı kaldırdığı kolu yok olmuştur. Ancak Hermes'in bu elinde, çocuğu oyalamak için tuttuğu bir salkım üzüm olduğu düşünülür. Bu durum tanrının, iç hayal dünyasına dalmış şekilde, çocuğa değil de uzaklara bakışıyla birleştiğinde, heykeli türünün sıradan örneklerinden biri haline getirir.
Heykelin Praksiteles'e ait olduğuna karşı çıkanlar, bulunanın Roma dönemine ait bir kopya olduğunu öne sürer. Romalılar, Yunan kültürünün ve sanatının pek çok öğesini benimsemişlerdi. Dolayısıyla bu olasılığın doğru olma ihtimali vardır. Bu fikri savunanlardan Mary Wallace'a göre, Hermes'in sandaleti 2. yüzyılda Pergamon'da giyilenlere benzer. Bu yönde öne sürülen diğer kanıtlar, heykelin sırtının işlenmemiş oluşu, kumaşın duruş şekli ve Hermes'in saçlarındaki oyuklardır. Ancak Roma ve Yunan heykeltraşlığında bu tür istisnaların sıklığı sebebiyle, bunlar kesin kanıt olarak görülmez.

Apollo Sauroktonos
Tıpkı Hermes heykelinde olduğu gibi, çeşitli müzelerde bulunan ve Praksiteles'in eserlerinin kopyaları olduğu düşünülen diğer heykellerde de zarif bir duruş ve tanımsız bir cazibe dikkat çeker. Bunlardan biri olan "Apollo Sauroktonos" (Kertenkele Öldüren Apollo) heykelinde, bir ağaca yaslanmış durumdaki bir gencin, elindeki okla bir kertenkeleyi hedeflemekte olduğu görülür. Bu heykel Louvre Müzesi'nde sergilenmektedir.
22 Haziran 2004'te Cleveland Sanat Müzesi, Praksiteles'in neredeyse tamamlanmış durumdaki tek eseri olduğu öne sürülen bronz bir "Apollo Sauroktonos"un satın alındığını duyurdu. Müze heykelin yapılış tarihinin ve heykeltraşının belirlenmesi için çalışmaların sürdürüleceğini açıkladı. Heykelin 2007'de Louvre Müzesi'nde düzenlenen bir Praksiteles sergisine dahil edilmesi planlanmıştı. Ancak Yunanistan'ın, heykelin nereden bulunduğunun ve yasal sahipliğinin belirsizliği sebebiyle yaptığı itirazlar sonrasında, Fransa heykeli sergilemekten vazgeçti.

Knidos Afroditi
"Knidos Afroditi" Praksiteles'in en meşhur heykeliydi. Praksiteles'in Knidos halkı için yaptığı bu heykelin bir kopyası Vatikan Müzesi'nde sergilenmektedir. Bitinya Kralı I. Nicomedes çok beğendiği bu heykeli satın almak istemiş, karşılığında Knidos halkına, şehrin tüm borçlarını silmeyi teklif etmişti. Plinius'a göre, oldukça yüksek miktarda borcu olan şehir halkı, heykele o kadar değer veriyordu ki, bu teklif reddedildi.

Likya Apollonu
Bir ağaca dayanmakta olan bir başka tip Apollon heykeli de genelde Praksiteles'e aftedilir. Heykelde tanrı bir ağaca ya da üçayağa yaslanmış olarak, sağ kolu başının üzerinde betimlenmiştir. Çocuklara özgü bir saç kesiminin görüldüğü kafasının üst kısmındaki saçları örülmüştür. Heykel ismini Likya bölgesinden almaz. Bu ismin verilmiş olmasının sebebi, Lukianos'un anlatımına göre, Atinadaki bir Lyceum'da yani gymnasiumda sergilenmiş olmasıdır.

Leto, Apollo ve Artemis
Arkadya'daki Mantineia'da yapılan kazılar sırasında, Leto, Apollo ve Artemis'ten oluşan bir gruba ait, Praksiteles tarafından yapılmış bir heykelin kaidesi bulundu. Ancak kaidenin heykeltraş tarafından değil, yardımcılarından biri tarafından yapıldığı kesindir. Yine de tarihi öneme sahip olan bu kaidenin üzerinde Pausanias'ın tarifine göre, aulos denen flütleri çalan Müzler ve Marsias vardı. Kaidenin üzerindeki üç plakada Apollo, Marsias, bir köle ve dokuz Müz'ün altısı bulunur. Diğer üç Müz'ün bulunduğu son plaka kayıptır.

Diğer Eserleri
Capitol Satiri: Roma'daki Capitol Tepesi'nde bulunan Satir heykeli, genel olarak Praksiteles'in yaptığı satir heykellerinin kopyası olarak değerlendirilir. Ancak bu heykel sert ve düşük kaliteli bir tarza sahiptir. Heykelin çok daha iyi bir kopyası, Louvre'daki bir heykel gövdesinde mevcuttur. Ancak yine de, heykelin duruşu ve niteliği, Praksiteles ekolüne ait olduğunu gösterir.
Leconfield başı: Knidos Afroditi tarzındaki bir heykel başı olan Leconfield başı 2007 yılında Louvre'daki sergide yer almıştır. Bu eser, Batı Sussex'teki Petworth House'un "Kırmızı Oda" olarak adlandırılan bölümünde sergilenmektedir. Adolf Furtwängler'e göre eserdeki stil ve özgün kalite, bu parçanın Praksiteles tarafından yapılmış olduğunun kanıtıdır. Petworth'taki Lord Leconfield koleksiyonundaki antik Yunan eserlerinin en önemlisi olan Leconfield başı, muhtemelen ressam Gavin Hamilton'dan Roma'da 1755'te satın alınmıştır.
Aberdeen başı: Hermes'e ya da Herakles'in genç haline ait olan bu baş, British Museum'da bulunmaktadır. Olimpiya Hermesi'ne olan şaşırtıcı benzerliği sebebiyle bu eser Praksiteles'e atfedilir.
Antikyra Artemisi: Pausanias'a göre, Phokis'teki Antikyra bulunan Artemis tapınağında, tanrıçanın Praksiteles tarafından yapılmış bir heykeli vardı. Tanrıçayı elinde meşale ve yay, ayaklarının dibinde bir köpek ile betimleyen bu heykelin görünüşü, şehre ait 2. yüzyıldan kalma bronz bir sikke sayesinde bilinmektedir.
Tartışmalı eserleri: Vitruvius (vii, praef. 13) Praksiteles'i Halikarnas Mozolesi'nde çalışan sanatçılar arasında sayar. Strabon (xiv, 23, 51) ise Efes'teki Artemis Tapınağı'nın tüm heykel dekorasyonunu onun yaptığını söyler. Ancak her iki bilgi de yaygın görüşe göre şüphelidir.
Roma kopyaları: Bu eserlerin haricinde, Roma çağından kalma sayısız Hermes, Dionysos, Afrodit, Satir, Nemf ve benzeri heykeller, antik dönem yazarlarının eserlerinden anlaşıldığı üzere Praksiteles'e ait heykellerin kopyalarıdır. Bu heykellerde Praksiteles tarzının değişik yönleri görülebilir.

Praksiteles

(ü. İÖ 370-330), 4. yüzyılın en ünlü Atinalı heykel sanatçısı. Kendinden önceki heykelcilerin duygusallıktan uzak anıtsal üslubunu yumuşak bir inceliğe ve duyumsal bir çekiciliğe dönüştürerek Yunan heykel sanatının gelişim çizgisini derinden etkilemiştir. Babası Kephisodotos’un (Yaşlı) ve kendi oğulları Kephisodotos’la (Genç) Timarkhos’un da heykelci olması dışında yaşamına ilişkin hiçbir bilgi yoktur.

Günümüze ulaşan tek yapıtı “Hermes ve Çocuk Dionysos” zarif biçimde hacimlendirilmiş, yüzeyi çok düzgün işlenmiştir. Antik yazarların sözünü ettiği birkaç yapıtının da Roma kopyaları bulunmaktadır. Romalı yazar Plinius’un (Yaşlı) dünyanın en güzel heykeli olarak nitelediği çıplak “Knidos Aphroditesi” Praksiteles’in en ünlü yapıtıdır.

Roma sikkelerinden anlaşıldığına göre bu heykelin sayısız kopyası yapılmıştır. Bunların en ünlüleri Roma’daki Vatikan Müzeleri’nde ve Paris’teki Louvre Müzesi’ndedir. Praksiteles’in, figürü bir dayanağa yaslanmış olarak zarif ve kıvrak pozlarda betimlemesi, sonraları Helenistik dönem heykelcileri tarafından daha da geliştirilmiştir.