İstiklal Mahkemeleri

Kurtuluş Savaşı sırasında ve sonrasında özel kanunla kurulan ve olağanüstü yetkilerle donatılmış mahkemeler. 29 Nisan 1920'de TBMM'de kabul edilen "Hiyânet-i Vataniyye Kanunu" ile 11 Eylül 1920'de kabul edilen asker kaçakları hakkında "Firariler Hakkında Kanun" hükümleri içine girenlerin bu mahkemelerde yargılanması kabul edildi.

26 Eylül 1920'de TBMM'nin kararı ile Ankara, Eskişehir, Konya, Isparta, Sıvas, Kastamonu, Pozantı ve Diyarbakır'da sekiz mahkeme kurulması kararlaştırıldı. Yine bu mahkemelerin yargı kurullarını oluşturacak olan 33 üye TBMM üyeleri arasından seçildi. Bu ilk İstiklâl Mahkemeleri'nin çalışmaları 17 Şubat 1921 tarihine kadar sürdü. Bu tarihte bakanlar kurulu kararıyla Ankara dışında kalan İstiklal Mahkemeleri kaldırıldı. İstiklal Mahkemeleri ikinci defa olarak Eskişehir-Kütahya Savaşları sırasında TBMM ordularının yenilmesiyle ortaya çıkan buhran sırasında, 1921 yılında Kastamonu, Samsun, Konya ve Yozgat'ta olmak üzere dört yerde kuruldu.

Bu mahkemeler Başkomutanlık Kanunu gereğince doğrudan başkomutan olarak Mustafa Kemal'e bağlandı. Mahkemeler özellikle Sakarya Savaşı'nı yapacak olan ordunun kuruluşunda etkili ve yararlı oldular. Şeyh Sait Ayaklanması ile 13 Eylül 1925'te Ankara ve Diyarbakır olmak üzere iki İstiklâl Mahkemesi kuruldu. Diyarbakır mahkemesinde Şeyh Sait Ayaklanması ile ilgili görülenler yargılandı. Ankara İstiklal Mahkemesi'nde ise siyasî ve ideolojik davalara bakıldı. İstiklal Mahkemeleri son olarak İzmir Suikastı'ndan sonra İzmir ve Ankara'da kuruldu. İzmir mahkemesi doğrudan suikast girişimiyle ilgili olanları, Ankara mahkemesiyse eski İttihatçıları yargıladı. İstiklal Mahkemeleri Kanunu 4 Mayıs 1949'da çıkan 5384 sayılı kanunla yürürlükten kaldırıldı.