Adaçayı

dendiğinde hemen herkesin aklı­na, yaprakları sıcak suda bir süre bekletilerek çay gibi içilen bir bitki gelir. Oysa adaçayı, bilimsel adı Salvia olan ve dünyada 500ü aşkın türü yetişen kalabalık bir cinsin üyele­rinden birçoğunun ortak adıdır. Ilıman bölge­leri ve taşlık yerleri seven bu bitkilerin 80 kadar türü Türkiye'nin her yerinde, özellikle Akdeniz Bölgesi'nin dağlık yamaçlarında ve orman diplerinde yetişir. Çok eski çağlardan beri sağlığa yararlı bitkiler olarak kabul edi­len adaçayı türlerinin bilimsel adı da "sağlık verici" anlamındaki Latince salvus sözcüğün­den alınmıştır. Bu bitkilerden çoğunun keskin kokusu yapraklarındaki uçucu yağlardan kay­naklanır. Büyük olasılıkla yaprak yiyen bö­ceklere karşı bir savunma aracı olan bu kimyasal maddeler, adaçayı türlerine insanlar için yararlı özellikler kazandırmıştır.

Anayurdu Güney Avrupa olan ve çay gibi içilen tıbbi adaçayı (Salvia officinalis) sıcak, kuru ve taşlık tepelerde kendiliğinden yetişir. Bu kısa boylu otsu bitkinin boz yeşil renkli ve tüylü yapraklarının kendine özgü çok keskin ve acı bir kokusu vardır. Morumsu pembe çiçeklerin açmasından hemen önce toplanıp kurutulan adaçayı yapraklarıyla hazırlanan çay uyarıcı, rahatlatıcı ve sindirimi kolaylaştı­rıcı etki yapar; gargara olarak kullanıldığında da mikrop öldürücü özellikleriyle ağız ve boğaz hastalıklarına iyi gelir. Türkiye'de yeti­şen ve dağelması ya da acıelma otu adlarıyla da bilinen Anadolu adaçayının (Salvia trilo-ba) yapraklarından hem çay hazırlanır, hem de "elma yağı" denen uçucu bir yağ elde edilir. Elma yağı, koku vermek için sabun ve şekerlere katılan hoş kokulu bir maddedir.

Gelincik kırmızısı çiçek başaklanyla yazın park ve bahçelerde güzel öbekler oluşturan ateşçiçeği (Salvia splendens) de bir adaçayı türüdür.
Adaçayı cinsindeki bütün bitkiler ballıba­bagiller (Labiatae) familyasındandır. Bu fa­milya, adaçayı türlerinden başka kekik, nane, lavanta, fesleğen ve mercanköşk gibi hoş kokulu bitkileri de içerir.