Adaçayı Yetiştiriciliği

ADAÇAYI YETİŞTİRİCİLİĞİ

Adaçayı 60, nadiren 100 cm boyunda, yarı çalımsı, saçak köklü bir bitkidir. Toprak üstü sapları da çok dallanır. Uzun bir sapı bulunan yapraklar uzun yumurta şeklinden dar eliptirk şekle kadar değişir. Temele doğru daralır ve genellikle temelde 2 yaprakçık daha bulunur. Yaprakların uzunluğu 10 cm, genişliği cm kadar olabilir. Özellikle genç gelişme devresinde yapraklar beyazımsı griden gümüş rengine kadar değişen renkte ve tüylüdür. Bu tip tüylü olması, bu bitkinin kurak bölgelere adapte olduğunu göstermektedir. Genellikle yaprak kenarları çok az derinlikte dişlidir. Büyüteç altında yaprak alt yüzeyinde yaprak damarlarının belirli olduğu görülür.

Adaçayından çiçek salkımı, başak ekseninde 4-8 çiçek kümesini içeren bir çiçek başak şeklindedir. Başaktaki her çiçek kümesinde ise 6-8 çiçek bulunmaktadır. Her çiçekte uzun dişli çan şeklinde üzeri damarlı ve halımsı tüylü çanak yapraklar ve yine alt ve üst dudakları bulunan taç yaprakları vardır. Taç yapraklarının rengi viyole, nadir olarak beyazdır. Çiçeklerde bitkinin diğer yeşil aksamı gibi türe has özellikte koku saçarlar.
Bitkilerde erkek ve dişi organları içeren çiçekler yanında yalnız dişi organları içerenler de vardır. Diğerlerin aksine adaçaylarında iki erkek organ bulunur.
Adaçayının meyvesi hemen hemen yuvarlak bir şekilde olup 2-3 mm uzunlukta, 2 mm genişlikte ve kalınlıktadır. Meyvenin üzeri noktalı olup, koyu kahverenginden siyaha kadar rengi değişir. Meyvede küçük beyaz renkli hilium bulunmaktadır.

ADAÇAYI YETİŞTİRİCİLİĞİNDE İKLİM VE TOPRAK İSTEKLERİ :

Gübreleme :
Bu konuda yapılan araştırmalarda verime en fazla etkili olan azotlu gübredir. Bu nedenle yetiştirmede yüksek dozda azotlu gübre verilmelidir. 1. Yıl ekimde 4kg/da N, biçimden sonra 6 kg/da N verilmesi, ikinci yıl ise bunun biraz azaltılarak tekrarlanılması önerilmektedir

Tohumluk :
Adaçayında 1000 dane ağırlığı 5-9 gr arasında değişmekte, ortalama olarak 7.6 gr bulunmaktadır. Tohumluğun safiyetinin % 98, çimlenme gücünün % 75 olması istenir. Çimlendirme denemeleri 20 oC'de 21 günde tamamlanır. Tohum hasattan sonra 1 yıl bekletildiğinde çimlenme kabiliyeti artar. Ancak 3.yıldan sonra hızla azalır.

Ekim :
Ekim doğrudan doğruya tarlaya yapıldığı gibi yastıklara da yapılabilir. Burada 1 dekara yeterli adaçayı bitkisi şaşırtma için 0.2 kg tohum yeterlidir. Bitkiler önce yastıklarda bir defa şaşırtılır. Kuvvetli bir gelişmeden sonra tarlaya dikimleri yapılır. Ekimde toprağın iyi rutubetli olması gerekir, zira çimlenme için adaçayı rutubet alır.
Adaçayı vegetatif olarak da çoğaltılabilir. Bazı durumda ya koltuk altı sürgünleri veya yaşlı bitkileri kısımlara ayırmak sureti ile yapılır. Ancak tarlavari yetiştirmede vegetatif aksamlı üretim hemen hiç uygulanmaz. Zira fazla iş isteyen bir metottur.
Adaçayı ara tarımı olarak da kültürü mümkündür. Örneğin, meyve ağaçları arasında yetiştirilebilir.

Ekim Zamanı :
Ekim İlkbahar'da veya Sonbahar'da yapılabilir. Ilıman iklim bölgelerinde İlkbahar'da ekim yapılmaktadır. Ege koşullarında her iki mevsimde de yapılmakla beraber Sonbahar ekimi daha avantajlıdır.

Bakım :
Ekimden sonra bitkiler çıkıp belirli bir dereceye kadar büyüyünce makine ile çapa yapılır. Yavaş bir gelişmenin olduğu 1.yıl vegetasyon devresi esnasında bir çok defalar çapa işlemi tekrarlanır. Çapa sayısı bir yandan ekolojik koşullara, diğer yandan yabancı otların gelişme durumlarına göre değişir. Daha sonraki yıllarda nadiren bir el çapası ile 2-3 defa makine ile çapa yapılır. Özellikle yabancı otlardan temizlenmiş sahalarda el çapasına gerek kalmayabilir. Yabancı otlarla mücadele çapa yanında kimyasal mücadele yapılabilir.

Son biçimden sonra iyi bir çapa yapılması, tarlanın yabancı otlardan temizlenmiş olarak kışa girmesini sağlar. Patates ve herhangi bir sapla üzerlerini örtmek kış soğuklarını zararsız geçirmeye yardımcı olur.
Özellikle taze ahır gübresini vermekten kaçınılmalıdır. Zira bu uçucu yağ oranına kötü etki yapar. Adaçayı ya kendinden öncekine ahır gübresi verilmiş tarlaya veya yeşil gübrelemeden sonra yetiştirilmelidir. Kompostla gübreleme önerilebilir. Ortalama bir temel gübre ekimden önce verilmelidir. Adaçayının kökeni Akdeniz olduğundan genel olarak kuvvetli soğuklara karşı biraz hassastır. Bu nedenle özelikle böyle yerlerde, soğuklara dayanıklılığı arttırmak için yeterince potasyum sülfatla gübrelenmelidir. Adaçayına gübre daha sonraki yıllarda İlkbaharda mümkün olduğu kadar erken devrede verilmelidir. Birinci biçimden sonra kolay çözünebilen bir formda azotlu gübre verilmelidir. İlk sene 6 kg/da N, diğer yıllarda ise her sene 2-4 kg/da N ile gübre verilmelidir. Fosfor ihtiyacı fazla değildir.

HASAT :

Birinci yıl özellikle ekim geç yapılmış ise biçim yapılmaz. 2.yıldan itibaren genel olarak kuvvetli bir gelişim görülür. Literatürde biçimin çiçeklenmeden önce yapılması gerektiği belirtilir. Çiçeklenmeden önce biçilen devredeki yapraklarda etken madde oranının en fazla ve etkisinin de en yüksek olduğu bildirilmektedir. Biçimin derin yapılmamasına özen gösterilmelidir.
Çok geç ve derin biçimde İlkbaharda ya çok seyrek bir sürgün veya hiç sürüm olmamaktadır. Bu nedenle Nisan ayında yapılan ekimde bunun bir defa Ağustos ayında ve çok üstten biçimin yapılması önerilir. Diğer yıllar 1.biçimin mümkün olduğu kadar erken bitkiler biraz odunlaşınca yapılmasını, 2.biçimin ise Ağustos ayında fakat hiç bir zaman derin biçilmemesi önerilir. Genellikle 20 cm yükseklikte ve yapraklı bitkiler, herhangi bir örtü bitkisine gerek duymadan kışı zararsız geçirebilirler.
Eğer doğrudan doğruya yaprak elde edilmek istenir ise, bu herba salviae şeklinde bulunur ve tabii ki folia durumunda daha iyi ödeme yapılır. Saplardan yaprakların alınması taze durumda uygulanır ve eskiden bu iş elle yapılırdı. Ancak büyük üreticiler için bu durum da bu gün olanak dışıdır. Bu gün ekonomik bakımından yaprak sap ayırımı nanede olduğu gibi makine ile yapılmaktadır.

Adaçayı yaprakları yanında çiçek ve saplarda da uçucu yağ bulunmaktadır. Saptaki uçucu yağ oranı %0.15-0.60 arasında değişmekte buda pek önemsiz sayılamayacak bir değer oluşturmaktadır.
Tohum üretimi için genellikle son sene 3 veya 4 yıl bitkiler olgunlaşmaya bırakılır. Cevizcikler kahverengi olunca orakla biçilir. Ancak dökülme söz konusu olduğunda hasadı dikkatli yapmak gerekir. Biçimden sonra kurumaya terk edilir. Sonra hafif dövmekle cevizcikler hemen dökülürler.

Kurutma :
Kurutma tabii şartlarda gölgede yapılır. Bunun için biçilen adaçayları sehpalar üzerine konur veya kuru toprak üzerine yayılır. Suni kurutmada ise sıcaklığın 35 oC'yi geçmemesine özen gösterilir. genellikle kuruma oranı 4-5:1'dir.

Verim :
Koşullarımızda yapılan denemelerde yüksek veriler elde edilmiş, 1.yıl 862 kg/da, 2.yıl 2141 kg/da ve 3.yılda 2334 kg/da yeşil herba elde edilmiştir.
Bornova koşullarında iki farklı sıra arası mesafe denemesinde yürütülen çalışmada elde edilen verilerden sıra arası mesafesinin, verime etkili olduğu en uygun yetiştirme yönteminin saptanması ile verimin daha da artacağı olasılığı vardır.

Tüketimi
Etken Maddesi : Adaçayı yapraklarının en önemli etken maddesi % 0.5-2.5 oranında bulunan uçucu yağdır. Adaçayında uçucu yağ oranına gübrelemenin ve bitki sıra arası mesafesinin etkisinin çok belirgin olmadığı, buna karşılık bitkinin biçildiği zaman periyodunun çok önemli olduğu, Ekim-Mayıs ayları arası yapılan biçimlerde uçucu yağ oranının istenilenden daha düşük bulunduğu Bornova ekolojik koşullarında yapılan araştırmalarda görülmüştür. Adaçayının uçucu yağında esas olarak thujon bulunur.

Kullanılan Bitki Kısmı : Folia Salviae, Radix Salviae, Flores Salviae.
Kullanımı : adaçayı eskiden beri çok kullanılan kıymetli bir drog'tur. Bugün de karminatif, yatıştırıcı, midevi, diüretik, ter kesici, ağrı giderici, balgam söktürücü ve dezenfektan etkilerinden dolayı kullanılmaktadır. Ayrıca ıhlamurla birlikte hazırlanan infizyonu öksürük kesici, nane ve kekikle kaynatılmış suyu mideyi düzeltmek için verilir. Üşütmeden dolayı meydana gelen adale ağrılarını giderici olarak da kaynatılmış adaçayı yaprağı suyu içilir. Koku değiştirici (özellikle kaynatıldığında çıkan su buharı il olmaktadır), gelen adale ağrılarını giderici olarak da kaynatılmış adaçayı yaprağı suyu içilir. Ayrıca çay olarak da tüketilmektedir.

BAKINIZ
Ada Çayı (Adaçayı) (Salvia)
Adaçayı ve Sağlık için Faydaları