Artuklular

Bu beyliğin kurucuları, Oğuzlar'ın Kayı boyundan ve Alp Aslan’ın komutanlarından olan Artuk Bey'in oğullarıdır. 1101'de Anadolu'nun güneydoğusundaki Hısn Keyfa (bugünkü Hasankeyf), Mardin ve Harput yöresinde üç ayrı devletçik halinde örgütlenen Artuklular 1409'a kadar varlığını sürdürmüştür.

Hısn Keyfa Kolu (1101-1232). Büyük Selçuklu Sultanı Melik şah, hizmetlerine karşılık Artuk Bey'e Filistin topraklarını vermişti.

Ama Artuklu ailesi Fatımilerin ve Haçhların saldırıları karşısında bu topraklarda barınamayınca, Artuk Bey'in oğullarından Sökmen, Hısn Keyfa, Mardin, Harput, Palu ve Siirt yöresini ele geçirerek Artukluların Hısn Keyfa kolunu kurdu.

Selçuklular ve Eyyubiler ile birçok kez savaşan, dönem dönem Anadolu Selçukluları'na ve Eyyubiler'e bağlanan bu beylik 1232'de Eyyubiler'ce ortadan kaldırıldı.

Mardin Kolu (1108-1409). Artuk Bey'in oğlu İl-Gazi, kardeşi Sökmenin oğlunu yenerek Mardin'i ele geçirdi ve bu yörede kendi beyliğini ilan etti. 1118'de, sonradan beyliğin başkenti olacak Diyarbakır'ı topraklarına kattı; ertesi yıl da Halep'e yaklaşan Haçlıları bozguna uğrattı.

Har zem şah ve Anadolu Selçukluları'na bağlı olarak 200 yıl daha varlığım sürdüren bu beylik 1409'da Kara koyunlular tarafından yıkıldı.

Harput Kolu (1185-1234). Harput ve çevresinde kurulan bu beyliğe 1234'te Anadolu Selçukluları son verdi.

Birinci dönem beyliklerin en uzun ömürlülerinden biri olan Artuklular özellikle Mardin, Diyarbakır, Silvan ve Hasankeyfte günümüze kadar ulaşan değerli mimarlık yapıtları bırakmışlardır.