Arjantin

• İspanyolca; Argentine,
• Fransızca; Argentine,
• İngilizce; Argentina
• Güney Amerika'da devlet.

Batı ve güneyde Şili, kuzeyde Bolivya ve Paraguay, kuzeydoğuda Brezilya, Uruguay, doğuda Atlas Okyanusu ile sınırlıdır. Brezilya'dan sonra Güney Amerika'nın ikinci geniş ülkesidir. Başkenti Buenos Aires, yüzölçümü 2.780.092 km2, nüfusu 36.125.000 (1998). 1816 yılından beri bağımsız bir cumhuriyet olan Arjantin, 22 eyalet, 1 federal, 1 de doğrudan doğruya merkezden yönetilen araziden oluşan federal bir devlettir. Şili ile paylaşılan, karadan Macellan Boğazı ile ayrılmış Tierra del Fuego'da (Ateş Adası) bulunan Ushuaia, dünyanın en güneydeki kentidir.

Arjantin her ne kadar bütünüyle orta kuşakta kalırsa da, 22-55 güney paralelleri arasında ve 3.600 km. uzunlukta bir ülke olması nedeniyle iklimleri ve bunun sonucu olarak doğal koşulları farklı beş bölgeden oluşur. Parana-Uruguay ırmakları arasında kalan Büyük Irmaklar Bölgesi'ne, "Arjantin Mezopotamyası" denir. Su boldur, ülkenin tarıma, özellikle de şekerkamışı, pamuk, tütün, mate (amerikançayı) gibi subtropikal ürünlerin yetişmesine en elverişli yeridir. Parana'nın batısından And eteklerine kadar yayılan geniş Chaco Ovası, doğu kesimi dışında kuraktır. Şili sınırı boyunca kuzeyden güneye uzanan Andların doğuya, yani Arjantin'e bakan yamaçları ve son sıralarının önündeki ovalar, iklim ve bitki örtüsü bakımından kuzeyden güneye farklılık göstermekle beraber, genellikle kuraktır; sulama zorunluluğu vardır. Preandlar ile Atlas Okyanusu arasında (daha güney enlemlerde) yayılan ve ülkenin en yoğun hayvancılık alanı olan geniş ovalara, pampa adı verilir. Başlıca ekonomik etkinliği hayvancılık olan Patagonya ve daha güneyde kalan kutupaltı bölge, Güney Arjantin bölgesidir.

Arjantin, öteki Lâtin Amerika ülkelerinden bazı beşerî coğrafya özellikleriyle ayrılır. Beyaz nüfus oranı diğer Güney Amerika ülkelerine oranla en yüksektir (%65). Melezler, yerliler ve özellikle zencilerin sayısı azdır. Genişliğine göre az nüfuslu, tenha bir ülkedir. Avrupa kökenli göçler 1850'den itibaren artmaya başlamıştır (en yoğun göç akını 1901-1910 arasında oldu, 1850'de nüfus 800.000'di). İtalyan ve İspanyol kökenli nüfus başta gelir. Bunları, önem sırasıyla Fransızlar, Polonyalılar, Ruslar, Almanlar ve çoğu Osmanlı yönetimi döneminde göç etmiş Lübnanlılar izler. Ekonomisi, dış ticareti, bugün de tarım ve hayvan ürünlerine dayandığı hâlde kırsal nüfus, kentsel nüfusa oranla daha azdır. Buenos Aires 3.000.000'dan fazla nüfusuyla Lâtin Amerika'nın en kalabalık kentidir. Yakın çevresiyle birlikte nüfusu 10 milyonun üzerindedir. Bu da ülke nüfusunun üçte birini oluşturur. 20'ye yakın kentin nüfusları da 100-800 bin arasında değişir. Bunlar önem sırasıyla, Buenos Aires, Cordoba, Rosario, La Plata, Tucumán, Santa Fé, Parana, Sean Juan, Mendoza, Corrientes, Mar del Plata, Bahia Blanca, Resistencia, Comodoro Rivadavia'dır. Dışsatımlarında dondurulmuş et ve öteki hayvan ürünleriyle buğday, şarap vb. tarımsal ürünler baş yeri alır. Bununla beraber, Arjantin, Lâtin Amerika'nın en ileri sanayi ülkesidir.

Başlıca tarımsal ürünler tahıl (özellikle buğday ve mısır), şekerkamışı (yılda 1.5 milyon ton kadar şeker üretilir), pamuk, tütün, mate, yağlı tohumlar (dünyanın en önemli keten tohumu üreticisidir) ve meyvelerdir (üzüm ve özellikle yılda 2.481.000 ton şarap). Ülkenin geniş bölümü kuraktır ve tarım verimi düşüktür. Ancak "haciendas" denilen geniş çiftliklerde gerek tarım ve gerek hayvancılıkta ileri yöntemler uygulanır. Çok çeşitli olan yeraltı kaynakları ve imalat sanayii üretimlerinin çoğu ulusal tüketime yönelmiştir. Dokuma, şeker, un ve unlu maddeler, çelik, petrol ve metan gazı üretimleri dikkat çekici bir düzeydedir. Elektrik üretimi 30 milyar kws'ı bulmuştur. 300 yıl boyunca İspanyol sömürgesi olan Arjantin 1816'da bağımsızlığına kavuştu. Ekonomisi yabancı sermayeye dayalı olan ülkede toplumsal açıdan büyük eşitsizlikler vardır. Emekçi kesimin geliri son üç yılda yüzde 50 azalmıştır. Bu nedenle sürekli olarak siyasal bunalımlar baş göstermektedir. 1972-76 yıllarındaki kısa bir demokratik yönetimden sonra (Juan-Maria Peron dönemi), 1976'dan sonra uzun yıllar askerî bir cunta tarafından yönetildi.

Arjantin'den 500, İngiltere'den 13.000 km. uzaklıktaki Falkland Adaları, 1982 yılında Arjantin ile İngiltere arasında silâhlı bir çatışmaya yol açtı. 1832-1833 yıllarında İngiltere tarafından işgal edilen, 1842 yılında da Britanya'nın sömürgesi hâline getirilen Falkland üzerinde Arjantin de hak iddia etmekteydi. Arjantin 2.4.1982'de Falkland Adaları'na çıkartma yaptı. Bunun üzerine İngiltere "Falklandlıların kendi kaderlerini kendilerinin tayin etme hakkını korumak üzere" Falkland'a bir donanma gönderdi. Bir ay kadar süren savaşın sonunda Arjantin birlikleri 14.6.1982'de İngiliz birliklerine teslim oldular. Savaş, Arjantin'de yeni bir rejim bunalımına yol açtı. General Galtiere görevden alınarak yerine General Reynaldo Bignone getirildi. Artan muhalefet karşısında 30 Ekim 1983'te seçime gidildi ve seçimleri Radikaller kazandı, Raul Alfonsin devlet başkanı oldu. Askerî yönetim, Bignone döneminde kabul edilen bir yasa ile dönemin sorumlularını güvence altına almıştı. Bu yasayı yürürlükten kaldıran Alfonsin yönetimi, cunta yöneticilerini mahkeme önüne çıkarttı.

Üniversite özerkliği ve basın özgürlüğü yeniden sağlandı. Uzun süre IMF ile anlaşmaya yanaşmayan Alfonsin yönetimi, yılda %1000'i aşan enflasyonu denetim altına alabilmek ve ekonomik istikrarı sağlamak için 14 Haziran 1985'te Austral Plânı adı altında yeni bir ekonomik önlemler paketini uygulamaya koydu. Aynı yıl para birimi değiştirilerek 1000 pesoya eşdeğerde "austral" para birimi kabul edildi. Arjantin'de, Alfonsin yönetimiyle demokrasiye geçildiyse de zaman zaman başarısız darbe girişimleri olmuştur. Mayıs 1989'da yapılan seçimlerde ise, Alfonsin cumhurbaşkanlığını oyların %47'sini alan Peronist aday Carlos Menem'e (El Turco) bıraktı. Kasım 1999'daki başkanlık seçimlerini Peron karşıtı muhalefet adayı Fernando Alvarez de la Rua kazandı.