EDAT

Edatlar tek başlarına anlamları olma­dığı halde cümle içinde sözcükler ve sözcük öbekleri arasında benzerlik, eşitlik, araç, süre, başlayış, amaç, birliktelik, görecelik gibi anlam ilişkileri kuran sözcüklerdir. Edat tü­ründen sözcüklerin anlamları cümle içindeki görevleriyle bağlantılı olarak ortaya çıkar ya da sezilir.

• Karpuz gibi domates yetiştiriyorlar (ben­zerlik).
• Avuç içi kadar kumaş kesecektim (eşitlik).
• Ankara'ya uçak ile gideceğiz (araç).
• Güneş batıncaya kadar çalıştınız mı? (süre).
• Dünden beri sizi bekliyorduk (başlayış).
• İnsanlık için çalışanlar unutulmaz (amaç).
• Çarşıya benimle geleceksin (birliktelik).
• Bana göre vakit çok erken (görecelik). Yukarıdaki cümlelerde geçen "gibi, kadar,

ile, beri, için, göre" sözcüklerinin tek başları­na anlamları yoktur. Anlamları görevleriyle birlikte oluşmakta, ancak cümle içinde birlik­te kullanıldıkları sözcük yardımıyla anlamları­nı sezdirmektedirler. Sanki, üzere, yüzünden, tarafından, halde, değin, hakkında, ait, diye, böyle, nazaran, bakımından, başka, ilişkin sözcükleri de edat olup cümlede kullanıldıkla­rında çeşitli görevler üstlenirler.

Edatlar genellikle basit yapılı sözcüklerdir. Kendilerinden sözcük türetilmediği gibi ken­dileri de türemiş değildir. "Yüz-ünden, suret­iyle, bakım-ından gibi çekim ekleriyle oluştu­rulanları da vardır.

Edatlar isimlerden ve zamirlerden sonra gelerek onlarla değişik anlamlarda sözcük öbekleri oluşturur. Bunların iki türlü kulla­nımları vardır.

• Yalın haldeki sözcüklerle kullanılmaları: Yurt için, denizler kadar, ateş gibi.
• - e(yönelme) ve -den (çıkma) hal ekleri ya da -in (tamlayan) eki almış sözcüklerle kullanılmaları: Sabah-a kadar; çocukluk-tan beri; sen-in kadar.

Edatlar sonuna geldikleri sözcük ya da sözcük öbekleri ile ya sıfat ya da zarf öbeği oluşturur. Bu öbeklerin cümle içindeki görev­leri edat tümleci, zarf tümleci olabildiği gibi yalnızca yardımcı bir öğe de olabilir.

• Bacak kadar çocuk neler söylüyor? ("ço­cuk" sözcüğünün sıfatı).
• Çamur gibi boya kullanmışlar ("boya" sözcüğünün sıfatı).
• Aylardan beri çalışmıyoruz ("çalışmıyo­ruz" fiilinin zarfı).
• Pamuk gibi yumuşak koltuk ("yumuşak" sıfatının zarfı).
• O hızla üst kata kadar tırmandım (edat tümleci).
• Geziden kucağımızda güllerle dönmüştük (edat tümleci).
• Sizi dünden beri bekliyoruz (zarf tüm­leci).
• Onu akşama kadar çalıştırdım (zarf tüm­leci).
• Bu kitap ancak 100 lira eder (yardımcı öğe).
• Eğer geleceksen söz ver (yardımcı öğe).