ZEYBEKLER

Anadolu halk dansları düğünlerde, nişanlarda, asker uğurlamada, yayla yolunda, doğumda, bayramlarda, çeşitli eğlence ve sohbet toplantılarında oynanır. Açık alanlarda oynandığı gibi kapalı yerlerde de oynanır. Doğa olaylarını, günlük yaşamı vb. yansılayan ritüel danslar olabileceği gibi, toplumsal olayları, aşıklığı konu alan danslar da vardır.

Özellikle düğünlerde, topluluğun başında yörenin müziklerini ve oyunlarını iyi bilen ve saygın kişiler bulunur. Halk oyunları figür bakımından zenginliğini bu kişilere borçludur. Onlar da becerilerini ve ustalıklarını göstermek için özgün, doğaçlama figürler yaparlar. Böylece, özellikle gençlere oyunlar gösterilmiş, aktarılmış olur.

Zeybeklik, kendine özgü töreleri, giysileri, rütbeleri, ritüel dansları ve sistematik bir örgütlenme özelliği ile silahlı, örgütsel bir topluluktur. Başlangıçta belki bir meslek örgütü, belki Akşehir'in sıra yarenlerinde olduğu gibi bir dostluk, yiğitlik kuruluşu, belki de yerel bir güvenlik gücü idi. Zeybekler her ne kadar Ege'ye özgüymüş gibi düşünülse de, Eskişehir'in, Konya'nın Kaşıklı Zeybeği ve Ankara Zeybeği, Zeybekliğin Egenin dışında da yaygın olduğunu gösterir. Kars taraflarında Zeybek adlı bir köyümüz bulunduğunu da dikkate alırsak, şimdiki yaygınlığı da Kars'la Ege arasında kabul etmek gerekiyor.

Zeybek dansları ikili ve daha büyük gruplar halinde oynanır. Bazı yörelerde kadınların danslara aktif olmasa da, eşlik etmesine izin verilmesine rağmen, Zeybek erkek dansıdır. Sözlü danslar da vardır. Geleneksel olarak davul ve iki zurna ile çalınır. Ancak, saz (bağlama) ile çalınan zeybek müziği de kabul görmüştür. Zeybek dansları, diz vuruş figürleriyle adeta devleri çökerten bir gücün sembolünü yaratırlar... Genellikle Zeybek danslarında kollar hep sağ ayak ileri atılırken yukarı kaldırılır. Kollar omuz hizasında kalmayıp baştan daha yukarı kaldırılırlar. Dansların temposu 3-5 esasına göredir. Bu oyunlarda selamlaşma çok önemlidir. Dans alanına sırayla ve düzgün adımlarla girilir. Büyüklerin karşısında durulur. Az açık duran sağ ayak, sol ayağın yanına sertçe vurulur ve kesinlikle az yana açılıp yere basılır. Zeybek dansının sonunda sol kol indirilir, sağ kol havada bırakılır, vücut dikleşir ve bakışlar sertçe ileri yöneltilir. Vücut katiyen öne doğru eğilmez. Çünkü, eğilmek dalkavukluk olur.

Nice eski Avrupalı seyyahların çizdiği gravürlerden ve Meşrutiyet öncesinin bazı fotoğraflarından baş giyiminin de, öbür kısımlar gibi, dış görünüşçe Selçuklu çağından beri değişmediği kesinlikle anlaşılıyor. Sırta, yakası açık bırakılan ev dokuması ipek gömlek, üstüne kolsuz yelek, daha üste cepken giyilir. Yelek ile cepken aynı kumaştan ve işlemelidir. Zeybeğin altında dizlik -don - vardır. Diz açıktır. Dizliğin bol olan ağı aşağı sarkar. Ayakta kara pabuç vardır. Bacaklar ya çıplak kalır veyahut uzun çorap giyilir veya çuhadan işlemeli tozluk takılır. Siyah keçi derisinden kalçın ve nihayet çizme de giyilirdi.