Sivas Kongresi

Mustafa Kemal’in Amasya Genelgesi ile yaptığı çağrı üzerine, 1.Dünya Savaşı’ndan sonra işgale uğrayan Türk topraklarını kurtarmak ve Türk milletinin bağımsızlığını sağlamak için çareler aramak amacıyla seçilmiş ulus temsilcilerinin Sivas’ta biraraya gelmesiyle, 4 Eylül 1919 - 11 Eylül 1919 tarihleri arasında gerçekleşen ulusal kongredir.

Sivas Kongresi’nde alınan kararlar, daha önce gerçekleştirilen Erzurum Kongresi kararlarını genişleterek tüm ulusu kapsar bir nitelik kazandırmış ve yeni bir Türk Devleti’nin kuruluşuna temel olmuştur; bu nedenle Sivas Kongresi’nin Türkiye Cumhuriyeti tarihindeki önemi büyüktür.

Sivas Kongresi Çalışmaları ve Alınan Kararlar

• 4 Eylül 1919 Perşembe günü saat 14. 00’de Sivas Lisesi(o zamanki adıyla Mekteb-i Sultani) salonunda toplantının davetçisi ve düzenleyicisi olan Mustafa Kemal’in açılış konuşması ile başladı. İlk oturumda yapılan gizli oylamada 3 aleyhte oy dışında tüm oyları alan Mustafa Kemal, Kongre Başkanlığı'na seçildi.Bekir Sami ve Rauf Bey’ler Başkan yardımcılıklarına seçildi.
• 5 Eylül 1919 günü saat 14:30’da başlayan ikinci oturumda kongre delegeleri, daha önce bir komisyon tarafından hazırlanan yemin metni üzerinde tartıştılar ve "vatanın kurtuluşu ve milletin mutluluğundan başka hiçbir kişisel maksat izlemeyeceklerine; mevcut siyasi partilerin hiçbirinin amaçlarına hizmet etmeyeceklerine" dair yemin ettiler.
• 7 Eylül 1919 tarihindeki üçüncü oturumda Erzurum Kongresi Tüzüğü’nün metni görüşüldü yapılacak değişiklikler aynı gün karara bağlandı. Doğu illeri için öngörülen hüküm ve şartlar, bütün ülkeyi kapsayacak biçimde değiştirildi.
• 8 Eylül 1919 tarihinde gerçekleşen dördüncü oturumda İsmail Fazıl Paşa, Bekir Sami ve İsmail Hakkı Bey’ler tarafından kongreye verilen Amerikan mandası konusudaki muhtıra tartışıldı. Yoğun tartışmalar sonrasında muhtıra geri çekildi.
• 9 Eylül 1919 Salı günü yapılan beşinci oturumda Ankara’da bulunan Ali Fuat Paşa’ya telgraf çekilerek Anadolu Kuvayi Milliye Başkomutanlığı’na getirildiği bildirildi. Meclis-i Mebusan’ın bir an önce açılması, Damat Ferit Paşa hükümetinin değiştirilmesi konuları görüşüldü.
• 10 Eylül 1919 tarihli altıncı oturumda, delegeler Kongre’nin mali ihtiyaçlarına katkıda bulunmayı kabul ettiler. Haftada iki kez yayınlanacak İrade-i Milliye adlı bir gazetenin çıkarılmasına karar verdiler. Gazetenin ilk sayısı 14 Eylül’de çıktı ve üç yıl boyunca yayın yaptı.
• 11 Eylül1919 günü yapılan son oturumda çeşitli isimlerdeki cemiyetlerin Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti altında birleştirilmesi bir bildiri ile millete açıklandı. Her türlü işgale karşı müdaafaa kararı alındı. Kongre Temsil Heyeti’ne 6 yeni üye seçildi. Damat Ferit Paşa hükümetine duyulan güvensizliği padişaha bildirmek ve yeni bir hükümet kurulmadıkça İstanbul ile ilişkileri kesmek kararı alındı. Padişaha doğrudan ulaşmak mümkün olmayınca ve verilen süreler dolunca, 12 Eylül sabahından itiberen İstanbul ile ilişkilerin kesilmesi kararı alındı ve tüm merkezlere bildirildi.

Kongre, Umumi Kongre Heyeti adına yayınlanacak bir beyanname hazırlayarak çalışmalarına son verdi.
12 Eylül 1919 günü Sivas Halkının davetli olduğu bir açık oturum yapıldı.
Sivas Kongresi’nde seçilen 6 kişinin, Erzurum Kongresi’nde seçilen 9 kişilik Temsil Kurulu’na eklenmesiyle oluşturulan 15 kişilik yeni Temsil Kurulu, Türkiye Büyük Millet Meclisi açılıncaya kadar ülkeyi yönetmiş; böylece Mustafa Kemal Paşa’nın Sivas’a geldiği 2 Eylül 1919 tarihinden Temsil Kurulu ile birlikte Ankara’ya hareket ettikleri 18 Aralık 1919 tarihine kadar Sivas, fiilen ülkenin başkenti olmuştur.

Kongre Delegeleri

Kongrede doğu illeri adına delege olarak Erzurum Kongresi’nde seçilen Heyet’i Temsiliye (Temsil Kurulu) üyeleri bulunuyordu. Batı ve Orta Anadolu illerinden gelen diğer temsilcilerin de katılımı sayesinde Sivas Kongresi, ulusal bir kongre niteliği kazanmıştı.

Kongreye katılan delege sayısı tartışmalı bir konudur. Ankara gibi bazı illerde valilik baskısı ile delege seçimi gerçekleşememiş, bazı illerden seçilen delegelerin ise yola çıkması engellenmiş, bu nedenle kongreye katılamamış veya kongre çalışmaları bittikten sonra Sivas’a gelebilmişlerdi. Sonradan katılanlar ile birlikte delege sayısının 41’i bulduğu söylenebilir (Farklı kaynaklara göre 31,33, 38 katılımcı vardır.)
Delege listesi aşağıdaki gibidir:

• Mustafa Kemal (Atatürk), Temsil Kurulu Başkanı (Erzurum), Ordu Müf. İstifa
• Hüseyin Rauf (Orbay), Temsil Kurulu Üyesi (Sivas), Em. Deniz subayı
• Bekir Sami (Kunduk), Temsil Kurulu Üyesi (Sivas), Mülkiyeli - Vali
• Fevzi (Baysoy), Temsil Kurulu Üyesi (Erzincan), Din adamı -Şeyh
• Raif (Dinç),Temsil Kurulu Üyesi (Erzurum), Hukukçu- Yargıç
• Refet (Bele), Canik (Samsun)(TKÜ), Asker (Albay)
• Kara Vasıf , Antep, Emekli Albay
• İsmail Hami (Danişment), İstanbul, Mülkiyeli- Tarihçi
• İsmail Fazıl (Cebesoy), İstanbul, Emekli General
• Hikmet (Boran), Ask. Tıb. Öğr. Tem.(İst.), Tıbbiye Öğrencisi
• Ahmet Nuri , Bursa, İlmiye sınıfı Hocası
• Osman Nuri (Özpay), Bursa, Hukukçu- Avukat
• Hüseyin (Bayraktar), Eskişehir, Tüccar
• Hüsrev Sami (Kızıldoğan), Eskişehir, Subay
• Halil İbrahim (Sipahi), Eskişehir, Tüccar- Bld. Bşk.
• Mehmet Şükrü (Koçzade), A. Karahisar, Hukukçu
• Salih Sıtkı (Kesrioğlu), A. Karahisar, Mülkiyeli
• Bekir (Gümişioğlu),A. Karahisar, Öğretmen
• Abdurrahman Dursun (Yalvaç), Çorum, Öğretmen
• Mehmet Tevfik (Ergun), Çorum, Öğretmen
• İbrahim Süreyya (Yiğit), Alaşehir (Saruhan), Mutasarrıf
• Macit (Suner) Alaşehir (Manisa) Hakim (Yargıç)
• Mehmet Şükrü (Dalamanlı), Denizli , Hukukçu
• Yusuf (Başağazade), Denizli, Hukukçu - Zıraatçı
• Necip Ali (Küçüka), Denizli, Hukukçu -Yargıç
• Hakkı Behiç (Bayiç), Denizli, Mülkiyeli
• Sami Zeki, Kastamonu, Emekli Subay
• Nuri (Tatlızade), Kastamonu, Tüccar
• Halit Hami (Mengi), Bor (Niğde), Tüccar- Beld. Bşk.
• Mustafa (Soylu), Niğde, Öğretmen
• Yusuf Bahri (Tatlıoğlu),Yozgat, Çiftçi
• Osman Remzi (Öğüt), Nevşehir, Memur
• Mazhar Müfit (Kansu), Denizli (Hakkari), Valilikten istifa
• Hasan ? ?
• Süleyman (Boşanlı – Boşnak), Samsun(Canik), Çiftçi – Denizci

Aşağıdaki isimler ise Sivas Kongresi'ne delege olarak seçilmişler, ancak kongre çalışmaları sona erdikten sonraki günlerde Sivas'a gelebilmişlerdir.

• Nuh Naci (Yazgan), Kayseri, Tüccar
• Ahmet Hilmi (Kalaç), Kayseri, Kaymakam
• Ömer Mümtaz (İmamzade), Kayseri, Tüccar
• İhsan Hamit (Tigrel), Diyarbakır, Eğitimci

Bursa delegeleri gösterilen askerlikten istifa etmiş Necati (Kurtuluş) ve hukukçu Asaf (Doras)'a kongre tutanaklarında rastlanmadığı halde, bazı eserlerde isimleri geçmektedir.
Mustafa Kemal, delegelerin otelde kalmasını yasakladığı için Sivaslıların evinde kaldılar. Şekercizade İsmail Efendi çok sayıda delegeyi evinde uzun süre misafir etti. Kongre Başkanı Mustafa Kemal Paşa, Kongrenin yapıldığı lise binasında hazırlanan odada kaldı.

Sivas Kongresi Temsil Heyeti

ERZURUM KONGRESİNDE SEÇİLMİŞ OLANLAR
1- Mustafa Kemal Paşa (3. Ordu Komutanı iken askerlikten ayrıldı)
2- Hüseyin Rauf Bey (Bahriye Eski Nazırı ve askerlikten ayrılma)
3- Hoca Raif Efendi (Erzurum eski Mebusu)
4- İzzet Efendi (Eski Kaymakam-Mebus)
5- Servet Bey (Trabzon Eski Mebusu)
6- Sadullah Efendi (Bitlis eski mebusu)
7- Hacı Fevzi Efendi (Erzincan Nakş-i Bendi Şeyhi)
8- Bekir Sami Bey (Beyrut eski valisi)
9- Hacı Musa Efendi (Mutki'de Aşiret Reisi)

Heyet-i Temsiliyece seçilmiş Olanlar:
10- Refet Bey (3. Kolordu Komutanı iken askerlikten ayrılma).

SİVAS KONGRESİNDE SEÇİLENLER:
11- Kara Vasıf Bey (Gaziantep Delegesi, Kurmay Albaylıktan emekli)
12- Mazhar Müfid Bey (Hakkari delegesi, Eski mutasarrıf)
13- Ömer Mümtaz Bey (Adana eski mebusu)
14- Hüsrev Sami Bey (Eskişehir Delegesi, Askerlikten ayrılma)
15- Hakkı Behiç Bey (Denizli delegesi, Eski Mutasarrıf)
16- Ratıp Zâde Mustafa Bey (Niğde Delegesi)