Pers Savaşları
İÖ 5. yüzyılın başında bütün Yunanistan işgal tehlikesiyle karşı karşıya kaldı. Pers İmparatorluğu, bir dizi yetenekli kralın yönetiminde yavaş yavaş yayılmaktaydı. Kiros (Kuruş) ve Darius'un yönetimindeki Persler, Anadolu'nun batı kıyılarındaki İyonya kentlerinin denetimini ellerine geçirmişlerdi. Ne var ki, İyonyahlar yabancı yönetiminden hoşnut değillerdi. İÖ 499'da Milet kentinde bir ayaklanma çıktı ve kısa zamanda öbür İyonya kentlerine de yayıldı. Atinalılar, Persler'in güçlenmesinin Yunanistan'ın bağımsızlığı için bir tehlike olduğunu anlamışlardı. Ayaklanan İyonya kentlerine yardım etmek üzere 20 gemi gönderdiler, ama Persler ayaklanmayı bastırmayı başardılar. İÖ 494'te Milet'i aldılar, kenti yerle bir ettiler ve halkını da köleleştirdiler. Ardından, ayaklanmaya yardım eden Atinalılar'ı cezalandırmak için Darius Yunanistan'a saldırdı.
İÖ 490'da büyük bir Pers ordusu Yunanistan'a girdi. Eretria kentini alarak yerle bir etti. Yetenekli general Miltiades'in komutasındaki 10 bin askerlik bir Atina ordusu, Pers ler'i Atina yakınlarındaki Maraton Ovası'nda karşılamak üzere ilerledi. Atinalılar Sparta ve öbür kentlerden yardım istedilerse de ancak 1.000 kişilik küçük bir güç yardıma gelebildi. Sayıca çok az olmalarına karşın Yunanlılar çarpışmayı kazandılar.
10 yıl sonra İÖ 480'de Pers Kralı Kserkses döneminin en büyük ordusunu toplayarak Yunanistan'ı kesinlikle almak amacıyla yola koyuldu. Bu kez Yunanlılar birlik olmayı başardılar. Sparta Kralı Leonidas, Thermopilai Geçidi'ni tutmak üzere küçük bir askeri kuvvetle Yunanistan'ın kuzeyine yürüdü. Leonidas Pers ordusunu bir hafta süreyle durdurmayı başardı. Pers komutanı birliklerinin bir bölümünü dağların çevresinden dolaştırarak Yunanlılar'a arkadan saldırınca, Leonidas ve askerleri geçitte kıstırılarak yok edildi.
Pers saldırısı engellenemeyince, Atinalılar kenti boşalttılar. Kadınlar ve çocuklar Troi-zen ve Salamis'e sığındılar. Salamis Boğazı'nda bir araya gelen müttefik Yunan donanması çarpışmaya girmek istemedi. Ne var ki, Atinalı önder Themistokles, Yunanistan'ın kurtuluşu için kent devletlerinin birlikte hareket etmeleri gerektiğini anlamıştı. Persler'e gizlice haber salarak Yunan kentleri arasında görüş ayrılığı çıktığını ve gemilerden bazılarının koyu terk edeceğini duyurdu. Onlara her iki çıkışı da kapatmalarını önerdi. Themistok-les'in hain olduğuna inanan Persler bu öneriye uydular. O gece Kserkses'in donanması Yunanlılar'ın çevresini sardı. Sabah olunca durumu gören Yunanlılar savaşın kaçınılmazlığını kavradılar ve çeşitli savaş taktikleriyle Pers donanmasının önemli bir bölümünü yok ettiler.
Yenildiğini anlayan Kserkses ordusunu ve donanmasını geride bırakarak kaçtı. Son bir çarpışma için, bir yıl sonra İÖ 479'da Plataya' ya döndü. Kserkses burada da yenilince, Yunanistan'ı Pers İmparatorluğu'nun bir parçası yapma umutlarından vazgeçmek zorunda kaldı.
Persler'e karşı kazandığı zaferlerle Atina Yunanistan'ın en ünlü kenti oldu. Themistokles'in önderliğinde, Atinalılar Persler'den gelebilecek yeni bir saldırıya karşı koyacak güçlü bir donanma kurdular. İyonya'yı Pers yönetiminden kurtarmak isteyen birçok Yunan kenti Atina ile birleşerek İÖ 478 ve 477'de, merkezi Delos'ta olan Delos Birliği'ni kurdu. Asıl söz sahibi olan kent ise gene Atina'ydı ve bütün öbür kentler Atina donanmasının gereksinimlerini karşılamak için para ödüyorlardı. Kısa sürede bu parasal desteğe alışan Atina, bunu kaybetmemek için kentlerden herhangi birinin birlikten çıkmasına izin vermedi. Kentlerin ödediği vergi Atinahlar'm yararına kullanıldı. Yunan kentlerinin kurduğu bu gönüllü birlik giderek Atina'nın denetlediği bir imparatorluğa dönüştü. İÖ 5. yüzyılda en parlak dönemini yaşayan Atina Doğu Yunanistan'ın büyük bir bölümünü, Ege Adaları'nın birçoğunu ve Anadolu'daki İyonya kıyısını denetim altına almıştı.
Kaynak: Msxlabs & Temel Britannica
