YÖNETSEL VE TOPLUMSAL KOŞULLAR.

Jamaika parlamenter sistemle yönetilen, Uluslar Topluluğu üyesi, bağımsız bir ülkedir. 1962 Anayasası’na göre, ülkenin devlet başkanı genel valinin temsil ettiği İngiliz hükümdarıdır. Genel vali büyük ölçüde sembolik yetkiler taşır. Yürütme organı olan hükümetin başında parlamentodaki çoğunluk partisinin önderi olan başbakan yer alır. Parlamento, üyeleri seçimle belirlenen 60 kişilik Temsilciler Meclisi ile üyeleri genel vali tarafından atanan 21 üyeli Senato’dan oluşur. Genel vali Senato üyelerinden 13’ünü başbakanın, 8’ini ise muhalefet partisi başkanmm önerdiği kişiler arasından seçer. Genel seçimler en az beş yılda bir yapılır. Başlıca siyasal partiler Jamaika Emek Partisi (JLP) ve Ulusal Halk Partisi’ dir (PNP). En yüksek yargı mercii Yüksek Mahkeme’dir. Jamaika yönetsel açıdan 14 ile ayrılmıştır.

On sekiz yaşın üzerindeki büt.ün çalışanları kapsayan sosyal sigorta sistemi emekli, dul ve yetim aylığının yanı sıra kaza ve sakatlık yardımlarını kapsar. Sağlık koşulları öteki Antil ülkelerine göre daha iyidir. Genel sağlık ekiplerinin yürüttükleri etkin çalışmalar sonucu çiçek, sarıhumma ve sıtma denetim altına alınmışsa da verem, grip, boğmaca, kızıl gibi hastalıklar önemini korumaktadır. Ortalama ömür (1985-90) erkeklerde 70,4 yıl, kadınlarda 74,8 yıldır. 1989’da binde 27 olan bebek ölüm oranı Amerika ülkelerindeki ölçülere göre oldukça düşük bir düzeydedir. Eğitim 6-15 yaş arasında zorunlu ve parasızdır. Nüfusun yaklaşık yüzde 98’i okuryazardır. 1947’de kurulan Batı Hint Adaları Üniversitesi’nin ana kampusu Kingston’ın kuzeydoğu kesimindeki Mona’dadır.

KÜLTÜREL YAŞAM

Jamaika’da 1940’larda gelişen ulusal edebiyatın da etkisiyle, canlı ve verimli bir sanat yaşamı doğmuştur. JamaikalI romancıların yapıtları birçok dile çevrilmiş, JamaikalI sanatçılar yabancı ülkelerde başarılı sergiler açmışlardır. 1962’de kurulan Ulusal Dans Tiyatro Topluluğu dünyaca ünlüdür. Afrika kültüründen derin izler taşıyan renkli ve ritmik ezgilere dayalı Jamaika folk müziğinde de önemli bir canlanma yaşanmaktadır.

TARİH.

Kristof Kolomb’un Yenidünya’ ya ikinci yolculuğu (1494) sırasında gördüğü Jamaika’da Aravaklar yaşıyordu. Güney Amerika’dan Büyük Antiller’e İÖ 250’ ye doğru göç eden Aravakların Jamaika’ya birkaç yüzyıl sonra ulaştıkları sanılmaktadır. Kolomb’un Jamaika’yı görmesinden 15 yıl sonra adayı fethederek sömürgeleştiren İspanyollar, buraya Sant’ Jago adını verdiler. Ama altın bulamamanın verdiği düş kırıklığıyla çok geçmeden adayı kendi haline bıraktılar. 1523’te kurulan St. Iago de la Vega (sonradan Spanish Town) 1872’ye değin adanın başkenti olarak kaldı. 

Ispanyollar, adayı yönetimleri altında tuttukları dönemde, soylarını tükettikleri Yerli Aravakların yerini almak üzere Afrika’dan az sayıda Siyah köle de getirdiler.

Oliver Cromvvell döneminde Batı Hint Adalarına düzenlenen sefer (1655) sonunda Jamaika, İngiltere'nin Amerika kıtasında savaş sonucu ele geçirdiği ilk sömürge oldu. İngilizler beş yıl içinde adada yaşayan bütün İspanyolları sınır dışı ettiler. İspanyolların desteklediği maroon adlı kaçak köleler ise ülkenin sık ormanlarla kaplı dağlık kesimlerine çekilerek yaklaşık 150 yıl boyunca İngilizlere karşı silahlı bağımsızlık mücadelesi yürüttüler. Madrid Antlaşması'yla (1670) Jamaika üzerinde resmen egemenlik kuran İngilizler, Port Royal'deki üslerinden İspanyol gemilerine ve Antiller’deki İspanyol sömürgelerine karşı sürekli saldırılar düzenleyen korsanların etkinliklerine son verdiler.

İspanyolların başlattığı köle ticareti İngiliz yönetimi sırasında daha da gelişerek sürdü. Ingiliz köle ticaretini tekelinde tutan Afrika Kraliyet Kumpanyası’nın kurulmasının ardından (1672) Jamaika dünyanın en büyük köle pazarlarından biri durumuna geldi. Şeker üretiminin miktarı ve değeri yükseldikçe köle ticareti de gelişti; 18. yüzyılın sonlarına doğru Jamaika Amerika kıtasındaki en önemli sömürgeler arasına girdi.

1830’ların sonlarına doğru köleliğin kaldırılması Jamaika’da plantasyon sisteminin çökmesiyle sonuçlandı. İngiltere pazarını sömürgelerde üretilen mallara karşı korumayı amaçlayan gümrük duvarlarının kaldırılması (1846), şeker fiyatlarında büyük bir düşüşe yol açtı. Bu durum plantasyon sahiplerinin kârlarında önemli düşüşlere, ayrıca işsizlik ve yoksulluğun büyük ölçüde artmasına neden oldu. İngilizler Ekim 1865’te Morant Bay’de patlak veren ve 20’ye yakın beyazın öldürülmesiyle sonuçlanan ayaklanmayı sert bir biçimde bastırdılar. Olayın ardından Jamaika valisi görevden alındı. Jamaika İngiliz Parlamentosu' nun 1866’da kabul ettiği bir yasayla, yasama ve yürütme yetkilerinin valiye ait olduğu bir kraliyet kolonisi durumuna getirildi. Yeni vali Sir John Peter Grant döneminde, sonradan United Fruit Company adını alan şirketin başlattığı muz üretimi hızla gelişerek, tipik sömürge ekonomisinin temel ürünü niteliğini kazandı.

1929 Büyük Bunahmı’nın olumsuz etkileriyle daha da derinleşen ekonomik sorunlar ve sömürge yönetiminden duyulan hoşnutsuzluk, 1938'de yaygın sokak gösterilerinin başlamasına neden oldu. Bunu Jamaika’da ilk işçi sendikalarının ve sendikalarla bağlantılı siyasal partilerin kurulması izledi. Aynı dönemde özerklik talepleri de giderek güçlenmeye başladı. Sonunda İngiliz yönetimi bütün JamaikalIlara oy hakkı tanıyan ve iki meclisli bir parlamentonun kurulmasını öngören bir anayasayı yürürlüğe koymak zorunda kaldı (1944). Jamaika içişlerinde tam bağımsızlık hakkını ancak 1959'da elde edebildi.

II. Dünya Savaşı'nı izleyen dönemde tarım ürünlerinin işlenmesine dayalı bazı sanayi tesislerinin kurulması, turizmin gelişmeye başlaması ve boksit madenlerinin işletmeye açılmasıyla ekonomide belli bir gelişme sağlandı. Jamaika Ocak 1958'de Uluslar Topluluğu içinde bir birim oluşturan bazı Antil adalarıyla birlikte Batı Hint Adaları Federasyonu'nun kurucu üyeleri arasında yer aldı. Temmuz 1959'da yapılan genel seçimlerin ardından Norman Manley önderliğindeki Ulusal Halk Partisi (PNP) hükümeti kurdu. Federasyondan ayrılmayı savunan Sir Alexander Bustamante önderliğindeki Jamaika Emek Partisi (JLP), 1961’de yapılan referandumda önemli oranda oy alarak Nisan 1962 seçimlerinin ardından iktidara gelmeyi başardı. Mayısta Batı Hint Adaları Federasyonumdan ayrılan Jamaika, Ağustos 1962'de Uluslar Topluluğu içinde tam dominyon statüsüyle bağımsızlığına kavuştu. Haziran 1969’da da Amerikan Devletleri Örgütü’nün (OAS) 24. üyesi oldu.

Jamaika'da bağımsızlığın ilanından sonra yapılan ilk genel seçimlerde (Şubat 1967) oyların çoğunluğunu alan JLP, PNP’nin ilk önemli seçim zaferini elde ettiği 1972’ye değin iktidarda kaldı. Norman Manley’nin oğlu olan PNP'nin karizmatik önderi Michael Manley. “katılımcı politika" sloganı temelinde yürüttüğü seçim kampanyası doğrultusunda kapsamlı bir toplumsal reform programı başlattı. Sansür uygulamasına son verilirken temel özgürlükler üzerindeki kısıtlamaların birçoğu kaldırıldı ve okuryazarlık oranını yükseltmek amacıyla etkin bir kampanya yürütüldü. Manley hükümetinin ekonomik sorunların çözümünde başarısız kalmasına karşın, PNP çok sert geçen bir seçim kampanyasının ardından, JLP karşısında ezici bir zafer kazanarak, 1976’da yeniden iktidar olmayı başardı. Dış politikada Küba’yla ülkesi arasındaki ilişkileri güçlendirmek için çaba harcayan Manley, 1977’de o tarihe değin yabancıların mülkiyetinde olan boksit madenlerinin hisselerinin çoğunluğunun hükümete devredilmesini öngören bir yasayı yürürlüğe koydu.

Manley hükümetinin halkın içinde bulunduğu son derece kötü ekonomik koşulları düzeltmede ve yaygın şiddet eylemlerini denetim altına almada başarısız kalması, PNP’nin 1980 seçimlerinde JLP karşısında yenilgiye uğramasıyla sonuçlandı. Yeni başbakan Edward Seaga’nın Küba’yla yakın işbirliği politikasına son vererek ABD’yle ilişkileri düzeltme politikası izlemesiyle, Jamaika kısa sürede en çok ABD yardımı alan Batı Hint Adaları ülkelerinden biri durumuna geldi. Ekonomik sorunlara Uluslararası Para Fonu (IMF) ve Dünya Bankası (IBRD) gibi uluslararası mali kuruluşların önerileri doğrultusunda çözüm getirmeye çalışan Seaga'nın bu girişimlerinde başarısızlığa uğraması, ekonomik bunalımın daha da derinleşmesine yol açtı. 1987’nin ortalarında, ünlü reggae (bir tür Jamaika müziği) şarkıcısı Peter Tosh'un da aralarında bulunduğu çok sayıda kişinin yaşamını yitirdiği şiddet eylemlerinde yeniden önemli bir artış görülmeye başladı.

Şubat 1989’daki seçimlerin sonunda Michael Manley önderliğindeki PNP iktidara geldi. 1991'de monarşiden cumhuriyet yönetimine geçmek için gerekli anayasa değişikliği çalışmalarına başlandı. Başbakan Michael Manley'nin Mart 1992'de sağlığının bozukluğu nedeniyle görevden ayrılması üzerine Percival J. Patterson başbakan oldu. Mart 1993’teki seçimlerde Patterson önderliğindeki PNP büyük bir çoğunluk elde etti.