Her dilde sesler, sesliler ve sessizler olmak üzere iki büyük gruba ayrılır. Buna uygun olarak seslilerle sessizleri gösteren harfler de iki grupta toplanır.
1) Sesliler:
Türkçede 8 sesli vardır: a, e, ı, i, o, ö, u, ü. ' Seslinin çıkışı sırasında dilin durumuna, söyleyişin, dilin arkasında ya da önünde oluşuna göre sesliler ikiye ayrılır:
a) Kalın sesliler; a, ı, o, u.
b) ince sesliler: e, i, ö, ü.
Dudakların söyleyiş sırasında aldıkları biçime göre sesliler ikiye ayrılır:
a) Düz sesliler: a, e, ı, i.
b) Yuvarlak sesliler: o, ö, u, ü.
Söyleyiş sırasında ağzın biçimine ve açıklığına göre de sesliler ikiye ayrılır:
a) Geniş sesliler: a, e, o, ü.
b) Dar sesliler: ı, i, u, ü.
Buna göre her seslinin, dilin, dudakların durumu ve ağız açıklığı bakımından üç niteliği vardır:
a: kalın, düz, geniş
e: ince, düz, geniş
ı: kalın, düz, dar
i: ince, düz, dar
o: kalın, yuvarlak, geniş
ö: ince, yuvarlak, geniş
u: kalın, yuvarlak, dar
ü: ince, yuvarlak, dar
2) Sessizler:
Türkçede 21 sessiz vardır: b, c, ç, d, f, g, ğ, h, j, k, l, m, n, p, r, s, ş, t, v, y, z.
Bazı sessizlerin çıkarılışı sırasında ses telleri titreşimli oldukları halde, bazı sessizlerde ses tellerinin titreşmediği görülür. Bu bakımdan seslileri ikiye ayırıyoruz:
a) Titreşimli olan ve yumuşak denilen sessizler: b, c, d, g, ğ, j, l, m, n, r, v, y, z.
b) Titreşimli olmayan ve sert denilen sessizler: ç, f, h, k, p, s, ş, t.
1. Büyük Sesli Uyumu:
Türkçede bir kelimenin ilk seslisi kalınsa, sonraki sesliler de kalın olur: adım, kaya, dalga, dudak, kırlangıç, okuma, biçki, kirpik, vergi, gözlük, yüzük vb.
Türkçede büyük sesli uyumuna uymayan kelimeler genellikle yabancı kökenlidir: gazete, kahve, lokomotif, otomobil, dünya, insan, meydan, telefon vb.
Türkçede bu kurala uymayan birkaç kelime vardır: anne, dahi, elma, hangi, hani, inanmak, kardeş, şişman, vb.
Türkçede bazı birleşik kelimeler de büyük sesli uyumuna uymaz: başkent, duruvermek, Kocaeli, ilkokul, biraz, gecekondu, salkımsöğüt vb.
Türkçede ekler çoğunlukla büyük sesli uyumuna uyar:
yurd-u-muz, ev-ler-den, bayram-laş-mak, baba-mız, so-kak-tan, siz-den vb.
Bazı ekler ise büyük sesli uyumuna uymaz: -leyin (akşamleyin, sabahleyin), -mtırak (yeşilimtırak, mavimtırak),
-daş (meslekdaş, gönüldaş), -ken (çalışırken, durmazken),
-ki (akşamki, yarınki), -yor (bilmiyor, ötüyor).
Büyük sesli uyumuna uymayan kelimelerde ekler, kelimenin son seslisine uyar: şişman-ın, anne-den, hangi-si, geliyor-muş vb. Türkçe bir kelimenin ilk seslisi düzse (a, e, ı, i) sonraki sesliler de düz olur: bakırcı, başlamak, anlamak, ısırmak, seslenmek, istek, yelek vb. Türkçe bir kelimenin ilk seslisi yuvarlaksa (o, ö, u, ü), sonraki sesliler de ya dar yuvarlak (u, ü) ya da düz geniş (a, e) olur:çocuk, durgunluk, yoklamak, sürmek, gülümsemek, odun, yumurta vb. Türkçede geniş, yuvarlak sesliler (o, ö) bir kelimenin yalnızca birinci hecesinde bulunur: oya, koyun, övmek, dövmek vb.
Dilimizde bu kurala uymayan birkaç kelime vardır. Bu kelimelerde düz sesliden sonra b, m, v sessizleri varsa, Sonra gelen düz sesli, dar yuvarlak olur: kabuk, kavun, kavurmak, yağmur, çamur vb.
Bunun gibi bazı bileşik kelimelerin, ünlemlerin, yabancı kelimelerin ikinci, üçüncü... hecelerinde o, ö seslileri bulunabilir: ayol, oho, alkol, aktör, profesör, bandrol vb.
Yukarıda da belirtildiği gibi -yor eki sesli uyumuna uymaz; bazı değişiklikler gösterir. Eklendiği fiilin seslisi ince de olsa kendisi kalın olarak devam eder: ver-i-yor, sev-i-yor. ikinci ve üçüncü hecelerde bulunan o seslisi daralmaz: ko-nuş-u-yor, dur-u-yor.
Küçük sesli uyumuna uymayan kelimelerde ekler, kelimenin son seslisine uyar: çamurluk, doktorluk, geliyor-sun, profesör-ü vb. a. "ile" kelimesinin ek olarak kullanılışı:
ile bağlacı, sessizle biten kelimelere ek olarak getirildiği zaman: a) başındaki i seslisi düşer, b) büyük sesli uyumuna uyar: adamla (adam+ile), taşla (taş+ile), telefonla (telefon + ile) vb.
Sesliyle biten kelimelere ek olarak getirildiği zaman iki seslinin yan yana gelmesi sonucu: a) başındaki i seslisi y'ye dönüşür, b) büyük sesli uyumuna uyar: babayla (baba+ile), orduyla (ordu+ile), dergiyle (dergi+ile), kardeşle (kardeş+ite^, üzüntüyle (üzüntü-f-ı'te) vb.
Sonunda 3. kişi iyelik eki bulunan kelimelere ek olarak getirildiği zaman: a) başındaki i seslisi y'ye dönüşür, b) büyük sesli uyumuna uyar: arkadaşıyla (arkadaşı+ile), dolayısıyla (dolayısı+ile), ölçüsüyle (ölçüsü+ile) vb. b. imek ek fiilinin yazılışı:
imek ek fiili ayrı yazıldığı zaman sesli uyumlarına uymaz: güzel idi, küskün imiş, kalır ise vb. Ancak imek fiili günümüzde çoğunlukla ekleşmiş olarak kullanılmakta ve sesli uyumlarına uymaktadır.
Sessizle biten kelimelere eklendiği zaman: a) başındaki i seslisi düşer, b) sesli uyumlarına uyar: yakarsa (yakar ise), severse (sever+ise), güzeldi (güzel+idi), kalırdım (ka-lır+idim), gelirmiş (gelir+imiş) vb. .
Sesliyle biten kelimelere ek olarak getirildiği zaman: a) başındaki i seslisi y'ye dönüşür, b) sesli uyumlarına uyar: altıncıydı (altıncı + idi), yabancıymış (yabancı+imiş), neyse (ne + ise) vb.
c. -ken ekinin yazılışı:
-ken (iken) eki büyük sesli uyumuna uymaz; eklendiği kelimenin seslileri kalın da olsa. bu ekin seslisi ince kalır:
yazarken (yazar+ıken)": dururken, (durur+iken), sokaktay-ken (sokakta+iken) vb. d. ki bağlacının yazılışı:
ki bağlacı ayrı yazılır: demek ki, kaldı ki, neyse ki, dedin ki vb. Bazı kelimelerdeyse ki bağlacı birleşip kalıplaşmıştır:
mademki, sanki, halbuki vb. e. -ki ekinin yazılışı:
-ki eki sesli uyumlarına uymaz; seslisi kalınlaşmaz ve yuvarlaklaşmaz: duvardaki, akşamki, Ahmet'inki, Dursun'unki, bendeki vb.
Ancak bazı kelimelerde ince yuvarlak seslilerden sonra gelen -ki eki, küçük sesli uyumuna uyar, i seslisi yuvarlaklaşır: dünkü, bugünkü vb. f. mi soru ekinin yazılışı:
mi soru eki kendinden önce gelen kelimeden ayrı yazılır, ancak kendinden önceki kelimenin son seslisine göre sesli uyumlarına uyar: araba mı, kardeşim mi, koşuyor mu, gördün mü vb. Soru ekine birtakım ekler de gelebilir. Bu ekler soru ekiyle bitişik yazılır: Okuyor musun, gelebilir miyim vb. g. de bağlacının yazılışı:
de bağlacı kendinden önce gelen kelimeden ayrı yazılır, ancak kendinden önceki kelimenin son seslisine göre büyük sesli uyumuna uyar: babam da, ben de vb.
Türkçe kelimelerin sonunda yumuşak sessizler (b, c, d, g) bulunmaz. Kelimeler bunların sertleriyle (p, ç, t, k) biter:
ağaç, çok, sebep, ahenk, yurt vb.
Ancak anlamları ayrı iki kelimeyi ayırmak için kullanılır:
ot (bitki), od (ateş); ad (isim), at (hayvan).
Türkçede p, ç, t, k sessizleri iki sesli arasında yumuşar;
b, c, d, g sessizlerine dönüşür: dip dibi, yurt yurda, sebep sebebe, sokak sokağa, çok çoğu, ahenk ahengi gibi.
Bazı tek heceli kelime köklerinde ve kelimelerde sert sessizler, iki sesli arasında sert kalabilir: sap sapı, aç açı, süt sütü, hukuk; hukuku, millet milleti vb.
Türkçede sert sessizle biten kelimeye gelen eklerde sert sessizle başlar: dip-ten, çalış-kan, ağaç-tan vb.
Eklerin Köklere Uyumu
Türkçede -ma, -me ile biten mastarlardan sonra -a, -e, -ı, -i eklerinin -ya, -ye, -yı, -yi biçimleri getirilir: kaçma kaçmaya kaçmayı, sevme sevmeye sevmeyi vb.
-mek, -mak ile biten mastarlardan sonra -a, -e, -ı, -i eklerinden biri gelirse k düşer, bu eklerin -ya, -ye, -yi, -yi biçimleri kullanılır: yazmak yazmaya yazmayı, görmek görmeye görmeyi vb.
Fiil çekimlerinde fiil kök ya da gövdeleri yazılışta olduğu gibi kalır: başlayan (başlıyan değil) başlayarak (başlıyarak değil), bekleyecek (bekliyecek değil), söyleyen (söyliyen değil), okumayan (okumıyan değil) vB. 
