Edimsel Koşullanma
Skinner en çok programlı öğretimin kurucusu olarak bilinmektedir. Skinner’in öğrendiği öğrenme yolu “operant (edimsel) koşullanma”dır.
operant şartlanma,
• Organizmanın göstermiş olduğu bir davranış pekiştirilmesi yoluyla tekrar gösterilme ihtimalinin artırılmasıdır.
• Edimsel koşullanma, bir davranış parçacığının kendi doğurduğu sonuçlara bağlı olarak değişikliğe uğraması sürecidir.
• Operant şartlanma pekiştirmeye dayanmaktadır.
1. Operant şartlanma da davranış determinist açıdan ve deneysel olarak analiz edilmektedir.
2. iç güdüsel ve refleksi davranışları tamamen inceleme alanı dışında bırakmamakla beraber daha çok edimsel veya araç-davranışlar (instrumental behavior) üzerinde durmaktadır.
3. Skinner teorisinin klasik U-T psikologlarından ayrı yönü davranışı “tepkisel davranış” ve Edimsel davranış” diye ikiye ayrılmasıdır. Burada tepkisel davranış uyarıcıların meydana getirdiği davranışlar, edimsel davranışlar ise organizmanın kendiliğinden ortaya koyduğu davranışlardır. Klasik U-T psikologlarına göre “uyarıcı yoksa tepki de yoktur” kuralı geçerli iken, Skinner öğrenmeyi uyarıcıdan değil organizmanın tepkilerinde başlatmış ve U-T formülünü ters çevirerek T-U şekline dönüştürmüştür.
Tepkisel Davranış: Bu tür davranışlar bir uyarıcı tarafından oluşturulur. Klasik koşullamadaki koşulsuz tepki, koşulsuz uyarıcı tarafından meydana getirildiği için tepkisel davranışa bir örnektir.
Edimsel Davranış: Bilinen bir uyarıcı tarafından oluşturulmaz; organizma tarafından ortaya konur. Edimsel davranış kendi ortaya çıkar ve sonuçları tarafından kontrol edilir.
Örnek: Yürüme. Çocuğun yeni yeni ayağa kalktığını gören çevresindeki yetişkinler genellikle sevinç çığlıkları atar, onu alkışlar. Çevresindekilerin bu ilgisi çocuğu mutlu eder ve çocuk aynı eğilimi tekrar etme eğilimi gösterir.
Tepkisel Koşullanma: Bu tür koşullama, Pavlov’un klasik koşullaması ile aynıdır. Yeni uyarıcıların tepki uyandırma gücünü kazandırması işlemine tepkisel koşullanma adı verilir.
Edimsel koşullanma : edimlerin yaratılması, davranıştan önce gelen uyandırıcı uyarıcılar yoluyla değil, davranışı izleyen pekiştirici uyarıcılar yoluyla sağlanır. Edimsel koşullanmada önemli olan nokta; davranış ve onun sonuçlarıdır. Diğer bir deyişle, bu koşullamada tepki önemlidir. Tepki doğru olduğu takdirde pekiştirici uyarıcı verilmektedir.
Edimsel Koşullama Süreci
a. Yoksunluk (Deprivation)
b. Beslenme Mekanizması (MagazineTraining) Eğitimi
c. Manivelaya Basma (Lever Pressing)
Pekiştireçler
Pekiştireç, bir edimin ileride tekrar edilme ihtimalini artıran herhangi bir uyarıcı olarak tanımlanabilir
Olumlu Pekiştireçler
Olumsuz Pekiştireçler
Birincil Pekişitreçler
İkincil Pekiştireçler
Sosyal Pekiştireçler
Öğretmenler ve sınıf arkadaşlarıyla yapılan toplumsal etkileşim ve iletişimin, öğrencilerin çoğunda güçlü pekiştirme etkisi göstermektedir. Bu pekiştirme uygulandığında öğretmen bu ödülün neden verildiğini öğrenciye söylemesi uygundur.Örneğin, öğretmen, törenlerde sırasında istenildiği biçimde durmayan öğrencisi, uygun davranışı gösterdiğinde “sırada duruş biçimini çok beğendim” diyerek sosyal pekiştireci uygulayabilir.
Etkinlikle Pekiştirme: Etkinlikler de aynı sosyal pekiştireçlerde olduğu gibi güçlü pekiştirme biçimleridir. Öğrencinin hoşlanarak katıldığı her etkinlik, öğrencinin yapmaktan çok da fazla hoşlanmadığı ya da istemediği bir etkinliği pekiştirmek için kullanılabilir. Buna Preamack ilkesi denir.
Maddi Pekiştireçler: Oyuncak, sertifika, aileye yollanan küçük notlar, okul malzemeleri, öğrencilerde pekiştirme yapmak için kullanılabilir maddi pekiştireçlerdir. Bununla birlikte bu pekiştireçler ancak, sosyal ve etkinlik pekiştireçlerinin gücünü yitirmeye başladığı zamanlarda onları güçlendirmek için kullanılmalıdır.
Yiyecekle pekiştirme: Yiyeceğin pekiştirme için kullanılması sadece yukarıda açıklanan pekiştireçler etkisiz kaldığında dikkate alınmalıdır. Maddi pekiştireçlere benzer sınırlılıkları vardır. Eğer kullanılacaksa mutlaka sosyal bir pekiştirme ile olmasına dikkat edilmelidir.
Pekiştireç yerine Sembollerin Kullanılması: Sembol uygulanmasında, öğrenci uygun olan davranışı gösterdiğinde pekiştireç yerine onu simgeleyen bir sembolün verilmesi biçiminde uygulanır. Bu uygulama, bir grup öğrenci ya da tüm sınıfa rahatlıkla uygulanabilir. Öğrenciler, sembolleri toplarlar, (yıldız, marka, sayı, pul gibi) ve onları belirlenmiş olan sayıya ulaştıklarında karşılıkları olan...
