Çernobil Nükleer Santralı kazası

20. yüzyılın ilk büyük nükleer kazası. 1972’de SSCB’deki Kiev’in 140 km kuzeyinde kurulan Çernobil Nükleer Santralı’nda ortaya çıkan kazaya, her biri 1.000 mega-watt gücünde dört reaktördeki tasarım hataları ile reaktörlerden birinde güvenlik sisteminin devre dışı bırakıldığı bir sırada deney yapılması yol açtı.

Deneyin yapılacağı 25 Nisan 1986’da önce reaktörün gücü yarıya düşürüldü, ardından da acil soğutma sistemi ile deney sırasında reaktörün kapanmasını önlemek için tehlike anında çalışmaya başlayan güvenlik sistemi devre dışı bırakıldı. 26 Nisan günü saat 01:00’i biraz geçe teknisyenler deneyin son hazırlıklarını tamamlamak üzere ek su pompalarını çalıştırdılar. Bunun sonucunda gücünün yüzde 7’siyle çalışmakta olan reaktörde buhar basıncı düştü ve buhar ayırma tamburlarındaki su düzeyi güvenlik sınırının altına indi. Normal olarak bu durumda reaktörün güvenlik sistemine ulaşması gereken sinyaller ise teknisyenler tarafından engellendi.

Su düzeyini yükseltmek için buhar sistemine daha fazla su aktarıldı ve saat 01:23’te deneyin fiilen başlatılması için koşulların oluştuğuna karar verildi. Deneyin amacı, reaktörün çalışması ansızın durdurulduğunda, buhar türbinlerinin daha ne kadar süre çalışmayı sürdüreceklerini ve böylece ne kadar süre acil güvenlik sistemine güç sağlayabileceklerini öğrenmekti. Geri kalan öteki acil güvenlik sinyali bağlantılarını da kestikten sonra türbinlere giden buhar akışı durduruldu. Bunun sonucunda dolaşım pompaları ve reaktörün soğutma sistemi yavaşladı. Yakıt kanallarında ani bir ısı yükselmesi görüldü ve yapım özellikleri nedeniyle reaktör tümüyle denetimden çıkmış oldu.
Tehlikeyi farkeden teknisyenler reaktörün durdurulmasını sağlamak amacıyla bütün denetim çubuklarını derhal sisteme sokmaya karar verdiler. Ama aşırı derecede ısınmış bulunan reaktörde saat 01:24’te, yani deneye başlanmasından bir dakika sonra iki patlama oldu. Bu patlamanın ayrıntıları tam olarak bilinememekle birlikte, denetim dışı bir çekirdek tepkimesinin gerçekleşmiş olduğu anlaşılmaktadır. Üç saniye içinde reaktörün gücü yüzde 7’den yüzde 50’ye fırladı. Yakıt parçacıklarının soğutma suyuyla karşılaşması, suyun bir anda buhara dönüşmesine yol açtı. Oluşan aşırı buhar basıncı reaktörün ve santral binasının tepesini uçurdu. Reaktördeki zirkon ve grafitin yüksek sıcaklıktaki buharla karşılaşması sonucu oluşan hidrojen yanarak bütün santralı ateşler içinde bıraktı.

Kaza sırasında santralda bulunanlar ilk anda 400 rem şiddetinde bir radyasyondan etkilendiler. Kazada 31 kişinin öldüğü açıklandı. Bölgede yaşayan 135 bin kişi başka yörelere taşındı. Uzun dönemde binlerce insanın aşırı radyasyondan kaynaklanan kanser nedeniyle öleceği tahmin ediliyordu. Kazanın yol açtığı radyasyonun etkisi Çernobil bölgesiyle sınırlı kalmadı. Atmosfere yayılan radyoaktif maddelerle yüklü bulutlar özellikle Doğu Avrupa ve Karadeniz üzerinde etkili oldu. Türkiye’nin fındık, çay gibi bazı ürünlerinin ihracatının gerilemesine yol açtı.
Çernobil nükleer kazası, bütün dünyada geleceğin enerji kaynağı olarak görülen nükleer santralların güvenliği konusunda kuşku uyandırdı ve yeni santral yapımında bir duraklama görüldü.