İSTİKLAL MAHKEMELERİ

Milli Mücadele için silâhaltına çağırıldıkları halde gelmeyen ya da ordudan silahları ile birlikte kaçan askerler vardı. Bunlarla ilgili gerekli tedbirleri almak amacıyla 11 Eylül 1920’de Milli Savunma Bakanlığınca Kaçaklar Hakkında Kanun hazırlanmış Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından kabul edilmişti. Bu yasa: asker kaçakları, onlara yardım edenler ya da görevlerini yerine getirmeyenler için özel mahkemeler kurulmasını öngörüyordu. Asker kaçaklarını yargılamak ve ordundan kaçanlara gerekli cezayı vermek amacıyla kurulan bu mahkemelerde Türkiye Büyük Millet Meclisi üyelerinin görev almaları kabul edilmiş ve adına İstiklal Mahkemesi denilmişti. Türkiye’nin o günkü olağanüstü şartlarına göre kurulmuş olan bu mahkemelerin üç üyesi bulunacak, bu üyeler meclis tarafından oy çoğunluğuyla seçilecekti. Üyeler kendi aralarından birisini başkan seçeceklerdi. İstiklal Mahkemeleri geniş yetkilerle donatılmıştı.

Türkiye Büyük Millet Meclisinin yargı görevini de üstlenen bu mahkemelerin verecekleri kararların kesin olduğu ve bütün devlet güçlerinin kararları uygulamakla yükümlü bulundukları belirtilmiştir.

Hıyanet-i Vataniye Kanunu’nun çıkarılması, İstiklal Mahkemeleri’nce desteklenerek çabuk ve etkili bir biçimde uygulanması, ayaklanmaların bastırılmasında ve Kurtuluş Savaşı’nın kazanılmasında etkili olmuştur. Türkiye Büyük Millet Meclisi Hıyanet-i Vataniye Kanunu’nu çıkardıktan sonra İstanbul’un fetvasına karşılık Ankara Müftüsü Rıfat Efendi’nin ve yüz elli beş kadar müftünün ve din adamlarının hazırladığı karşı fetvayı bütün camilerde okutarak hakla duyurdu. Ayrıca Mustafa Kemal’in emriyle kurulan Anadolu Ajansı da yayınladığı haberlerle milletin doğru bilgi almasını sağladı. Milli birliği tehlikeye düşürecek iç ve dış yayınlara karşı milleti uyarma görevini yaptı. Türkiye Büyük Millet Meclisi, İstanbul Hükümeti’yle her türlü haberleşmeyi kesmeyi, İstanbul’dan gelen resmi evrakları geri göndermeyi kararlaştırdı. Buna uymayan memurları vatan haini sayacağını ilan etti.

İstiklal Mahkemeleri, Kurtuluş Savaşı sırasında ve Türkiye Cumhuriyeti'nin ilk yıllarında rejim muhaliflerini yargılamak için kurulan özel mahkemelerdir.
İlk kuruluşu TBMM'nin, 18 Eylül 1920 tarih ve 42 sayılı kararı ile kaçak erat ve casusların yargılanmasıyla görevli olmak üzere İstiklal Mahkemeleri kurulması kararına dayanmaktadır.
İstiklal mahkemeleri yasasının kabulünden sonra Genelkurmay Başkanı İsmet Paşa 14 İstiklal Mahkemesi kurulması için öneride bulundu. Fakat sayı çok görüldüğü için 7 mahkeme bölgesi saptandı. Bir ay sonra Diyarbakır'a da bir mahkeme kurulması kabul edilince sayı 8'e yükseldi.
İstiklal mahkemesi kurulan kentler:

• Ankara
• Eskişehir
• Konya
• Isparta
• Sivas
• Kastamonu
• Pozantı
• Diyarbakır

En sonunda İstiklal Mahkemeleri'nin kuruluşunu hazırlayan olağanüstü tehlikenin bittiği düşünülerek, aleyhtarların da baskısı ile hükümet mahkemelerin çalışmasında ısrarlı olmasına karşın, 1921'de Ankara İstiklal Mahkemesi dışında diğerlerinin görevlerine son verildi.