Türkiye'deki Neolitik Çağ Araştırmaları

Türkiye'deki Neolitik Çağ Araştırmaları

Çanak Çömlekli Neolitik Çağ
Anadolu'da çömlekçiliğin birdenbire bir buluş olarak ortaya çıkmadığı, çanak çömleksiz dönemde bile çanak çömlek denemeleri yapıldığı çeşitli bulgularla saptanmıştır. Çanak çömleğin bulunuşu bir devrim olarak kabul edilmese de özellikle gıda ekonomisinde insanları değişik beslenmeye yöneltmiştir.

1. Güneydoğu ve Doğu Anadolu Bölgesi
1989 yılından itibaren Çayönü'nün Çanak çömlekli Neolitik katlarının kazılması gerek mimari gerek küçük buluntular açısından bu bölgenin bu dönemi hakkında somut bilgiler kazandırmıştır. Yerleşmenin çanak çömleksiz dönemine tarihlenen "Hücre Planlı Yapılar Evresi"nin sonlarında kerpiç çamurundan yapılmış kaba kaplar ortaya çıkışı ve bir kaç adet çanak parçasının bulunuşu bu dönemin sonunda Çayönü'nün çevresinde çanak çömlek yapmasını bilen toplumların oldugünu ama Çayönü'nde yaşayanların buna gerek görmedikleri sonucu çıkartılabilir. Gritille (Adıyaman) yerleşme yerinde de aynı bulgularla karşılaşılmıştır. Çanak çömlekli tabakalarda ise en altta kırmızı astarlı ve boya bezemeli çanak çömlek parçaları onun üstünde ise Hassuna mahna benzeyen parçalar ortaya çıkmıştır. Koyu Yüzlü Açkılı maldan önce başka bir mal türüne ait parçaların bulunuşu bu bölgede mal gelişiminde Amik Ovasından farklı bir sıralamanın olduğunu düşündürmektedir.
Çayönü'nde bu tabakalarda taş mimarinin ağırlıklı Olduğu ve aralarda geçitleni ile çok odalı etrafında kalın çevre duvarları olan karmaşık bir yapı kompleksinin varlığı izlcnmektedir. Buna karşılık Çayönü'ne çok yakın olan Yayvantepe 'de (Diyarbakır) ise kerpiç mimari vardır. Kumartepe'de açılan alanların çok küçük oluşu buradaki mimari hakkında fazla bir bilgi edinilmemesine yol açmıştır. Çanak çömleksiz Neolitik Çağ'da olduğu gibi hammadde kullanımı açısından topluluklar yakın çevrelerindeki malzemeyi tercih etmişlerdir. Doğu Anadolu'da Tepecik (Elazığ) ve İkiz Höyük'te (Malatya) Koyu Yüzlü Açkılı maldan örneklerin varlığına dayanılarak Son Neolitik Çağ'ın sonuna ait yerleşimlerin var olduğu iddia edilmektedir.
MÖ 5. bin yılda toplulukların ekonomisinde tarım en ön safhayı almakta, sürü hayvancılığı ise daha bilinçli bir şekilde yapılmaktadır. Avcılık ise besin ekonomisinde önemini kaybetmiştir.

2. İç Anadolu Bölgesi
İç Anadolu'daki göllerin kuruması ile ortaya çıkan verimli topraklarda tarım yapan tarımcı/çiftçi topluluklar olasılıkla artı ürün ile yüksek bir kültür düzeyine ulaşmışlardır. Bu tip yerleşimlere en iyi örnek Çatalhöyük'tür. Buradaki kazının yıllar sonra tekrar başlaması, günün bilimsel kaynakları ile bu kazının desteklenmesi pek çok sorunun çözülmesine yardımcı olacaktır. Kerpiç mimarinin en mükemmel örnekleri bu yerleşme yerinde mevcuttur. Anadolu'nun kerpiç mimarisinin bu çağda olgunlaştığı ve günümüze kadar pek değişmeden geldiği görülmektedir. Olağanüstü duvar resimleri, Çatalhöyük insanlarının dinsel düşüncelerini ortaya koymakta, o günün şartlarındaki yaşam tarzlarının öğrerıilmesine yardımcı olmaktadır. Köyde, tek tapınak yerine, yapılardaki bazı mekanların günlük yaşam ile birlikte dinsel mekan olarak da kullanılmış oldugü tespit edilmiştir. Yapıların bal peteği gibi birbirine yapışık ve dışa kapalı bir şekilde inşa edilmeleri toplumun bir tehlike ile karşı karşıya olduğunun bir belirtisidir. Çanak çömlek biçimlerinde çağın özelliklerini taşıyan biçimler izlenmektedir. İç Anadolu Bölgesi'nin çok büyük oluşu doğal olarak tek bir kültürün dışında komşu bÖlgelerden etkilenen bir çok kültürlerin var olmasına yol açmıştır. Köşk Höyük (Niğde) malzemesi hem gelişkin hem de basit olan öğeleri ile tarihlenmesi zor olan yerlerden biridir. Özellikle hayvan ve insan kabartmalı çanak çömlekler burada yaşayanların sanat açısından da zengin bir kültüre sahip olduklarını göstermektedir.

3. Akdeniz Bölgesi
Antalya il sınırları içinde, Amik Ovası'nda yer alan Tell el Cüdeyde ile Mersin Yumuktepe'de ortaya çıkartılan tabakalanma düzeni, uzun yıllar Doğu ve Güneydoğu Anadolu hatta İç Anadolu'nun kültürlerinin tarihlenmelerinde yol gösterici olmuştur. Tell el Cüdeyde'nin Amik A-B dönemine konan tabakalarmdaki mimari konusunda bir bilgimiz olmamasına karşıt Mersin Yumuktepe 'nin alt katlarmda, Güneydoğu Anadolu'ya koşut bir mimari gelişimin var olduğu saptanmıştır. Akdeniz kıyısı kültürlerde çanak çömlekte ortak özellik olarak kabuk ya da tırnak baskı bezemenin hakim unsur oldugü görülmektedir. Basit tutamaklar dışında İç Anadolu'nun özellikle güney kısmı ile benzerlikler kurulabilir. Amik Ovası'ndaki özelliklerin ise genelde Kuzey Suriye ve Güneydoğu Anadolu ile ilgili olduğu gözlenmektedir.
Anadolu'nun göller yöresini de içine alan Batı Akdeniz bölgesinde en eski çanak çömleğin Bademağacı ve Beldibi'nde oldugü samsı Kuruçay Höyük kazıları ile son bulmuştur. Kuruçay'ın 13 ve 12. tabakalarındaki çanak çömleğin şimdilik, yörenin en eski yapımları olduğu iddia edilmektedir. Bir tapınak köyü olduğu söylenen Höyücek malzemesi içinde de Anadolu'nun kuzeyi ile ilişki kurulabilecek parçalar mevcuttur. Kuruçay biraz daha yeni olduğu gene C14 tarihlemeleri ortaya çıkan Hacılar ise Kuzeybatı Anadolu ile ilişkiler veren tek merkez olma hüviyetini uzun süre devam ettirmiş ve Fikirtepe -Pendik yerleşmelerinde ortaya çıkan kültürün tarihlenmesini etkilemiştir. Bademağacı'ndaki kazılar olasılıkla bu yörede kesin bir kronoloji kurulmasına yardımcı olacaktır.

4. Ege Bölgesi
Bu bölgede Neolitik Çağ bulgulan ancak yüzey araştırmalarından gelen çanak çömlek parçalarına dayanmakta, Ege Adaları ve Yunanistan ilişkileri ancak kazılar sonucunda elde edilebilecek tabakalı buluntular yardımıyla çözülecektir. Bölgede soluk açkılı ve erken boyalı maldan örnekler şimdilik Neolitik Çağ'a konmaktadır.

5. Marmara Bölgesi
Çanak Çömlekli Neolitik Çağ'ın tabakalanması ve diğer bilgiler son yıllarda gerçekleştirilen Ilıpınar ve Hocaçeşme kazıları ile saptanmıştır. Ilıpınar kazısı (Bursa), Kuzeybatı Anadolu'nun Son Neolitik-Ilk Kalkolitik Çağ kültürlerini açığa çıkardığı gibi, yıllar boyu göreceli kronoloji ile değerlendirilen Fikirtepe /Pendik kültürünün de mutlak tarihlerle saptanmasına yol açmıştır. Fikirtepe kültürünün yalnız balık avcılığına dayanan bir ekonomisi olmadığı, Eskişehir'de yer alan Demircihöyük yanındaki bir yerleşmeden gelen Fikirtepe mallarından anlaşılmaktadır. Gene Fikirtepe kültürünün yalnız Doğu Marmara ve çevresinde değil Batı Marmara'ya kadar ulaştığı Kaynarca Mevkii (Çanakkale) buluntuları ile kanıtlanmıştır. Hocaçeşme Höyüğü 'ndeki (Edirne) kazı ise Anadolu ile Güneydoğu Avrupa arasındaki ilişkileri ve Güneydoğu Avrupa tarihöncesi kültürlere Anadolu katkısını ortaya çıkarmıştır.

*****
Harmankaya, S., "Türkiye Neolitik Araştırmaları Üzerine Bir Değerlendirme",
Harmankaya, S. - O. Tanındı - M. Özbaşaran, TAY - Türkiye Arkeolojik Yerleşmeleri-2: Neolitik, Ege Yayınları, Takım ISBN 975-807-003-7, Cilt ISBN 975-807-010-X, İstanbul, 1997

Kaynak

MsXLabs Üye Girişi