ARDIÇ
Botanikte soğuk ve ılıman bölgelerin, genç örneklerde öğnemsi. bazı türlerin yetişkin örneklerinde pulsu yapraklı, açıktohumlu ağaç ya da ağaççığı. (Ardıç ağacının çiçekleri çoğunlukla bireşeylidir; kokulu, siyah, mavi, mor ya da kırmızı renkli ve üzümsü meyveleri [kozalakları], birbirine yapışık etli pullardan oluşur. Kırk kadar ardıç türü bilinir; kozalakMar takımı.) Der. hast. ve Vet. Ardıç katranı, ardıç odununun damıtılmasıyla elde edilen ve hem deri hastalıklarına, hem evcil hayvanların uyuzuna karşı kullanılan katran. (Bk ansikl. böl.)
Botanikte Ardıcın Avrupa'da en çok rastlanan türü, "Avrupa ardıcı" ya da "adı ardıç” (Junıperus communıs) tır; alt yüzü beyaz çizgili olan ığneyaprakları sivri, batıcı; meyvesi, 5-6 mm çapında küremsi, önce yeşil sonra morumsu siyah renktedir; soğuğa ve sıcağa dayanıklı olan bu ardıç türü, belirli bir toprak türü istemez; nitekim bu ardıca verimsiz kireçli topraklarda rastlanır ve bu topraklarda yavaş büyür. Dağlık yörelerde de kaya/taş bahçelerim bezemede kullanılan ağılı, yaygın gelişmeli "sabin ardıcı" (J. sabina) yetişir. Akdeniz ikliminin egemen olduğu yörelerde en çok rastlanan ardıç türleri "katranardıcı" ya da "kızılardıç" (J. oxycedrus), "günnikardıcı" (J. thurifera) ya da "ispanya ardıcı" (J. hispanica) ve "fenike ardıcı" (X phoenicea) dır; Kuzey Amerika'da odunu kurşunkalem yapımında kullanılan ve 30 m boy yapabilen "virginya ardıcı" ("kalem ardıcı" ya da yalancı virginya sediri”) [J virginıana]yetişir. Adıardıcın kerestesi kakmacılığa, direk ve bahçe çıtı kazığı yapımına uygundur; bu ağacın meyvesinden (etli kozalağından) cm üretilir; ardıç kozalağı ya da ardıç üzümü baharat olarak da kullanılır. Katranardıcı (kızılardıç) meyvelerinden damıtılarak veterinerlikte kullanılan ardıç (katran) yağı elde edilir. Birçok ardıç türü ve çeşidi, süs ağacı olarak yetiştirilir ve çevre düzenlemesinde kullanılır.
Üzümsü ardıç kozalaklarından bazı ülkelerde, ardıçkuşu gibi bazı av hayvanlarının etleriyle hazırlanan yemeklere çeşni vermek ve lahana turşusuna ya da zeytinyağlı salçalara koku katmak için yararlanılır; aynı biçimde sidik artırıcı ve ter sök- türücü özellikleri nedeniyle de tıpta, tedavide kullanılır.
Türkiye'de, ülke ormanları içinde 540 000 ha kadar bir alanda yayılış gösteren ardıçlar,İç Anadolu, Güney-Doğu Anadolu ve Trakya bölgelerinin bozkırları hariç bütün orman bölgelerinde (özellikle Akdeniz bölgesi ormanlarında, daha yoğun olarak) ya saf, fakat seyrek koruluklar oluşturur ya da çam (kızılçam, fıs- tıkçamı ve halepçamı ile karaçam ve sarıçam), sedir, göknar ve meşe ormanlarına karışır; maki alanları içinde yer alır; orman ve ağaç sınırı üstüne kadar çıkarlar Ardıç türleri içinde Junıperus excelsa (boz ardıç, boyluardıç, adıardıç) veJ.foetıdıssıma (karaardıç. yağlıardıç. kokar ardıç), alan ve ağaç servetleriyle boyutları bakımından başta gelirler; bunları, J. Oxycedrus (kızılardıç, katranardıcı) izler Ülkenin diğer ardıç türleri ve alttürleri ise şunlardır: J.communis ssp.communis; J. c.ssp nana ya da sadece J. nana (bodur ardıç); J.c ssp. hemisphaerıca; J. oblonga. J. sabina; J. oxycedrus ssp. oxycedrus; J.o. ssp. macrocarpa; ve J. phoenı- cea (fenike ardıcı). Bunlara, Arceuthos drupacea ya da Junıperus drupacea'y\ (andız ardıcı) da katmak gerekir. Ülkemiz ardıç ağaçlarının haşebi, genellikle hafif, yumuşak ve ince dokuludur: hava kurusu durumda özgül ağırlıkları 0,490 - 0;674 g/cm3 arasında değişir. Ardıç ağacı direkleri, eskiden toprak altı yapılarda çok kullanılmışlardır ve bunların basınca, mantar ve zararlılara karşı en dayanıklı irili ufaklı ağaç oldukları görülmüştür.
Karaardıç ve boz ardıç odunları yontulmaya ve kolay işlenmeye yatkındır; bu nedenle, birincisi kurşunkalem, her ikisi Toroslar'da, kokulu çeyiz sandıkları yapımında kullanılırlar. Ormanların tahribatında, orman ağaçları içinde sahayı en son terk eden bir tür olmaları nedeniyle, ardıçlara "artçı ağaç" da denir; çok sığ, kurak, taşlı ve kireçli topraklarda ve şiddetli iklim koşullarında bile yetişmeleri de bu yeteneklerini ispatlar. Andız ardıcının küçük bir erik büyüklüğünde, turuncu renkli ve dışı etli olan kozalağına da "andız" denir ve olgunken yenen bu kozalaktan kaynatılarak marmelat yapılır ve ilaç olarak yararlanılır.
Der. hast. ve Vet. Yağlarda kolay eriyen ardıç katranı, merhemlerin hazırlanmasında yer alır. Gliserine karıştırılıp kullanıldığı gibi, sabuna ve özellikle şampuanlara katılarak da kullanılabilir. Büsbütün zararsız da sayılmaz, bazen irinli sivilcelere neden olur. Kokusu çok kötüdür (kokusu alınmış ardıç katranı da vardır, ama etkisi oldukça zayıftır). Bununla birlikte, indirgeme gücü ile ve keratoplastik nitelikleriyle çok büyük hizmet görür Başlıca kullanılma yeri kırmızı ve kavlamalı deri hastalıklarıdır: sedef hastalığı, sedefe benzer parakeratozlar ve saçlı deri pıtıryazisi. Çoğu zaman kükürde (kükürtlü ardıç katranlı ilaçlar) ve katrana karıştın larak da kullanılır.
kaynak: Büyük Larousse
Son düzenleyen Safi; 6 Temmuz 2016 02:20