İzmir Suikastı

Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal’e (Atatürk) karşı düzenlenen suikast girişimi (1926). Bu girişimle ilgili olarak başlatılan soruşturma ve açılan iki ayrı dava sonucunda, aralarında İttihat ve Terakki döneminin maliye nazırı Cavid Bey’in de bulunduğu çok sayıda kişi ölüm cezasına çarptınlmıştır.

Haziran 1926’da Mustafa Kemal bir yurt gezisine çıktı. Gezinin programında İzmirde vardı. Cumhurbaşkanı gezinin Balıkesir
durağında iken, Giritli Şevki adlı bir motorcu 17 Haziran’da İzmir emniyetine başvurarak, İzmir’e geldiğinde Mustafa Kemal’e Kemeraltı semtinde suikast düzenleneceğini ihbar etti. Motorcunun açıklamalarına göre suikast girişiminin başını eski Lazistan milletvekili Ziya Hurşit çekiyordu. Yapılan bir baskın sonucunda yanında bomba ve tabancalarla yakalanan Ziya Hurşit geniş açıklamalarda bulundu.

Söz konusu açıklamalar ve yürütülen soruşturma sonucunda, olaya, eski İttihat ve Terakki yöneticilerinden bazılarının ve kapatılan Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası (TpCF) önde gelenlerinin de karıştığı ve suikastçıların geniş çaplı bir hükümet darbesi hazırlığı içinde oldukları kanısına varıldı. Ankara’da görev yapmakta olan İstiklal Mahkemesi bu amaçla İzmir’e getirildi. Mahkeme aralarında Kâzım Karabekir, Ali Fuat (Cebesoy), Cafer Tayyar (Eğilmez) ve Refet (Bele) paşalar gibi önde gelen komutanların da bulunduğu birçok kişiyi tutukladı. Bu arada mahkeme, bazı tutuklulann serbest bırakılmasını sağlamaya çalıştığı gerekçesiyle Başvekil İsmet Paşa’yı da (İnönü) suçladı.

Ankara İstiklal Mahkemesi 26 Haziran 1926’da 49 sanıkla ilgili yargılamaya başladı ve üç haftadan kısa süren dava sonunda, aralarında sekiz eski milletvekili ve iki eski nazırın da bulunduğu 15 kişiyi ölüm cezasına çarptırdı. Bunlardan 13’ünün cezası hemen o gece infaz edildi. Gıyabında ölüm cezasına çarptırılan İttihat ve Terakki’nin eski iaşe nazırı Kara Kemal yakalanacağını anlayınca birkaç gün sonra intihar etti. Eski Ankara valisi Abdülkadir Bey de daha sonra yakalanıp idam edildi. Yargılama sonunda Kâzım Karabekir, Ali Fuat, Refet, Cafer Tayyar, Bekir Sami ve Rüşdü paşalar, cumhurbaşkanının isteği üzerine beraat ettiler. Refet Paşa daha sonra milletvekilliğinden istifa etti, Kâzım Karabekir, Ali Fuat, Refet ve Cafer Tayyar paşalar da emekliye ayrıldı.

Ankara İstiklal Mahkemesi İzmir’deki yargılama sırasında bazı sanıklan davadan ayırmıştı. Bu sanıklar 2 Ağustos’ta açılan ve eski İttihatçıların ve Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası yöneticilerinin “hükümeti devirmeye kalkışmakla” suçlandığı yeni bir davaya katıldılar. Yargılama sonunda İttihat ve Terakki’nin eski maliye nazırı Cavid Bey, İsmail Canbulad, Nâzım Bey, Hilmi ve Nail beyler 26 Ağustos’ta ölüm cezasına çarptırıldılar. Cezalar hemen o gece infaz edildi. Aralarında eski başvekillerden Hüseyin Rauf’un da (Orbay) bulunduğu yedi kişi ise 10 yıl süreyle sürgün cezasına çarptırıldı. Bu yargılamayla birlikte yeni rejimi devirmek için gizli çalışmalarda bulunduğuna inanılan ve Cumhuriyet yönetimi için sürekli bir tehlike olarak görülen İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin eski kadroları ortadan kaldırıldı.