Türkiye Kürtleri

Türkiye Kürtleri
Vikipedi, özgür ansiklopedi

Türkiye Kürtlerinde Kültür ve Sosyal Hayat

Mezopotamya Bölgesi

Hint-Avrupa dil grubuna mensup bir dil konuşan Kürtler'in kültürünün temeli, Mezopotamya menşeilidir. Diğer Anadolu uygarlıkları ve İslam uygarlıklarından gelen kültürün de birleşmesiyle Kürt Kültürü ortaya çıkmıştır. Selçuklu ve Osmanlı dönemiyle beraber daha melez bir kültür ortaya çıkmıştır. 1923 yılından itibaren yapılan reformlarla daha çok şehirlerde yaşayan Kürtler, Batılı yaşam tarzını benimsemişlerdir. Toplum hayatında ve gündelik hayatta din ile toplum ilişkileri birbirinden ayrılmıştır. Taşrada yaşayan Kürtler ise, daha çok geleneksel Kürt yaşamında kalmışlardır. Yerel yaşamda, aşiretlerin, törelerin ve dinin etkisi büyük olmaktadır.

Folklor
Türkiye Kürtleri'nin çok köklü halk kültürleri vardır. Özellikle sözlü edebiyatın ve sözlü kültürün daha çok gelişmesi, geniş bir halk literatürü ortaya koymuştur. Kürt halkının kültürü, üzerinde yaşadıkları coğrafyanın bir yansımasıdır. Kürt masalları (çirok) ve halk hikayeleri sözel olarak gelişen edebiyatta oldukça önemlidir: Mem u Zin, Seyre, Metran İsa, Nuho ile Kalo gibi aşk, kahramanlık, dayanışma, ihane gibi temaların işleyen masallar oldukça bilinir. Sözlü anlatıma dayanan bu masallarda Kürt halkının özlemleri, acıları, umutları ortaya konur. Kürtlerin yazılı kültür araçlarından büyük ölçüde yoksun kaldığı düşünüldüğünde en yaygın sözlü anlatım aracı olarak masalların bu toplumda başka toplumlara kıyasla çok daha büyük bir rol üstlendiği anlaşılabilir. Güneydoğu'da en çok bilinen ve halk arasında anlatılan Şahmeran efsanesi (bak. Şahmeran Efsanesi) ise oldukça etkileyici bir efsanedir.

Şahmeran

Elsanatları içerisinde kilimcilik, kuyumculuk, takı zanaatçılığı, ipekçilik, bakırcılık önde gelmektedir.
Davul, zurna eşliğinde oynanan Kürt oyunları yörenin aşk, ıstırap, doğa olayları ve bazen de aşiretlerinin sosyal durumlarını konu alır. Kürt oyunları halk oyunları içerisinde halay sınıfına girmektedir. Fırat nehrinin doğusundan Van gölü'ne kadar olan bölgede ismen ve oynayış bakımından farklılıklar olsa da genel itibariyle benzer tipte oyunlar görülür. Örneğin; Delilo, Halay, Esmer, Çaçan, Tekayak, Çiftayak ve Çepik temel oyunlardır.
Yöresel giyim hala bölgede canlılığını korumakta ve özellikle taşralı kadınlar yöresel kıyafet giyimlerini sürdürmektedirler.
Kürtlerde türkü söyleme geleneği çok eskilere gider. Konusuna göre ölüm, ayrılık, savaş, çocuk, doğa konularında olabilir. Türküleri genellikle hece vezninin 7, 8 ve 11’li kalıplarıyla kıtalar halinde söylenir. 6/8, 2/4, 10/8 usullerde söylenir. Türküleri çoğunlukla uzun hava özelliği taşımaktadır. Özellikle gazeller, hoyratlar, bozlaklar yaygındır. Kaval (bilur), mey (düdük), zurna (zirne), tembur (bisk), dembilk, davul (dahol), kemençe (rebab), klarnet (girnata) ve cümbüş genel enstrümanlardır. Bir Türk çalgısı olan bağlama; geleneksel Kürt müziğinde –semahlar dışında- pek yeri olmayan bu enstrümandır ve daha yakın dönem icracıların geleneksel şarkıları yorumlamasında kullanılmaya başlanmıştır.
Kürt müziği esas olarak halk müziğidir ve anonimdir. Türkülerin bestecisi –çoğu zaman- nadiren sevinç ve genelde üzüntü duygularını ifade eden bir kadındır. Dengbejler bu şarkıları köyden köye dolaşıp anlatarak popülarize ederler ve aynı zamanda başkalarına aktararak daha fazla insanın aynı yolla icra edip şarkıyı yaymasına vesile olurlar. Geleneksel Kürt türküsü bir kıtanın yinelenmesine dayalıdır. Bir kıtadan diğerine geçerken sadece sözler değişir. Tüm şarkılar ve uzun havalar baştan sona aynı ruh halinde devam eder. Türkünün akışını kesecek ya da havasını değiştirecek neşeli, canlı, hareketli pasajlar araya girmez. Buna destanlar istisna oluşturabilirler. Onlarda destanın her aksiyon bölümü için farklı bir ezgi ve ritm kalıbı vardır. Geleneksel Kürt müziği tek seslidir ve ‘vokal’ bir karaktere sahiptir. Enstrüman çoğu kez dinleyiciyi sözlerin mesajını daha iyi algılayabileceği bir ruh haline sokmayı amaçlar, yani görece ikincil bir role sahiptir. Göçebe karakterleri Kürt müziğini önemli ölçüde etkilemiştir. Yaylalara (zozan) çıkışın ya da ovalara (germiyan) geri inişin kutlanması, kuzuların doğumu, yünlerin kırkılması sırasında söylenen eski zaman şarkıları önemli bir yere sahiptir. Dağ kültürü ve ova yerleşik kültürü içinde yaşayan Kürtlerin müzikleri farklıdır. Dağlık bölgelerde daha sert, vurguları güçlü şarkılar ve üflemeli enstrümanlar hakim iken, ova Kürtlerinde daha sakin bir ruh hali ve salınıma sahip şarkılarla ağırlıklı olarak telli enstrümanlar vardır. Kürt müziğinde danssal olmayan eser sayısı çok azdır.
Kürt mutfağı binlerce yıllık etkileşimle günümüze gelmiş gayet zengin ve farklı bir mutfaktır. Mutfağın temel malzemeleri kuzu eti, yöresel baharatlar (sumak, kişniş, karabiber vs.), pirinç, sakatat çeşitleri, tereyağı, bulgurdur. Bu nedenle Kürt mutfağı ağır yemeklerden oluşur. Mutfağın temel bileşenleri Kebaplar, lahmacunlar, Etli yemekler ve hamurlu tatlılar olup Türkiye'nin ve dünyanın her yerinde tanınmakta ve tercih edilmektedir. Fast-Food kültürünün arttığı bu devirlerde, fast-food la yarışabilir hızlı hazırlanabilen bir mutfaktır.

Türkiye Kürtlerinin yerel kıyafetleri ve oyunlarından bir örnek

Türkiye Kürtleri'nin önemli bir özelliği de aşiret yapılanmalarıdır. Ortaçağdan günümüze gelen bu özelliğe halen sahip olan Kürtler, aşiret yaşamından bireysel yaşama geçememişlerdir. Bir Kürt aşireti nüfus olarak çoğunluğa bakılmaksızın dört ana unsura sahiptir:

1- Aşirette aristokrat bir ailenin ve reisin bulunması
2- Abitler adı verilen hizmetli sınıfın ve ailelerinin bulunması
3- Aşiret bireylerine ya da aşiretin üst sınıfına ait toprakların bulunması
4- Molla ve şeyh ailelerinin mevcudiyetinden oluşan bir ruhban sınıfının bulunması

Bu şartların yanında bir aşiret en az iki kabilenin bir araya gelmesiyle oluşturulabilirdi. Bir Kabile 2 Bav‘dan, bir Bav 2 Malbat‘dan, bir Malbat ise 2 Mal‘dan oluşmaktaydı.

Dil
Türkiye Kürtleri, Kürtçe'nin Kurmanç diyalektini konuşurlar.

Din
Türkiye Kürtleri, din bakımından İslam'ın Sunni inancından olup Şafi mezhebindendir. Etnik özelliklerinden biri, Şafiliğin Türkiye Kürtleri'nin aşiretleri birleştirici ve diğer etnik kimliklerden ayırt edici unsuru olmasıdır. Bunun yanında Hanefi ve Alevi Kürtler de vardır. Ancak bunların Kürtleşmiş Türkmenler olduğu iddia da edilir. Başlı başına bir inanç olarak kabul edilen Yezidilik ve Bahailik sadece çok az sayıda Kürt'ün dinidir.

Aşiretler
Aşiret konfederasyonları şöyledir:
Ertuşiler Van Gölü’nün güneyi ile Zaho ve Duhok arasında; Barzaniler Zap nehrinin yukarı yakaları ile Hakkarî arasında yaşar.
Zırkiler (Zırıkan) Aşireti mensupları ise Erzurum'un kuzeyinde, Diyarbakır-Mardin ve çevresinde yaşarlar.
Van gölünün güneyindeki diğer gruplar Botaniler ve Herkilerdir.
Kars ve çevresinde Celaliler, Bingöl-Erzurum arasında Cibraniler, Van'ın doğusunda Milaniler ve Şakakiler, yine Hakkari'nin kuzeyinde Piniyaniler, Van gölünün kuzeyinde Sipkaniler, Antep-Maraş çevresinde Beraziler, Uludere çevresinde Berwariler, Semsur ve çevresinde Çavreşiler (Alevidir), Erzincan-Tunceli arasında Dersimiler (Alevidir), Mardin ve çevresinde Haverkailer, Fırat'ın batısında Koçgiriler (Alevidir), Erzincan'ın doğusunda Kureşiler (Alevidir), Fırat ile Mardin arasında yayılan Milaniler, Bingöl-Diyarbakır arasında Motkiler yaşar.
Bunun yanında Cizre ve çevresinde Silvaniler; Musul-Antakya hattında Yezidiler ayrı birer konfederasyondur. Bunun yanında Güneydoğu Anadolu'da konfedere olmayan aşiretler de oldukça fazladır. Konfederasyonların çoğu çözülmüştür.

MsXLabs Üye Girişi