Vücut Sanatı (Body Art)

Gövde Sanatı

Burada dikkat edilmesi gereken daha radikal bir nokta da söz konusudur. Çağdaş sanat diye tanımlanan açılımın ve modernist zihniyetin kendi içsel dokusunu parçalamayı öngören yaklaşımların 1980'lerden sonra öne çıkardığı en önemli üretim alanlarından birisini, kökleri 1960'lara kadar geriletilebilen gövde sanatı meydana getirir.
Gövde sanatı çoğu kez biçimsel olarak siyasal bir yönelim içermeyebilir. Kendi ifade olanakları ve olanaksızlıkları bunu engelleyebilir. Oysa gövde sanatı, yukarıdan beri değinilen melezleşme sürecinin en önemli aşamalarından birisidir. Çünkü, gövde sanatı Batı'lı metafiziği en geniş anlamda eleştiren, modernist zihniyetin sterilleşmeyi ve homojenleştirmeyi öngören yaklaşımlarını her düzeyde aşmayı doğrudan ve dolaylı olarak içeren bir süreçtir. Bunun asal nedeni gövdenin Batı metafiziğinde tuttuğu önemli yerdir.
Gövde, Batı'nın modernite tarihindeki en özgül olgulardan birisidir. Bütün bir modernite tarihini egemen iktidarın gövdeyi 'hapsetmesi' olarak görüp değerlendiren yaklaşımlar bellidir. Modernite, Aydınlanma'dan başlayarak gövdeyi iktidarın 'kullanabileceği'ni ve bu yetkinin sadece devletin elinde bulunduğunu kabul eder. Bütün bir sistemin, eğitim, sağlık, hapishane, cinsellik, askerlik aşamalarındaki kuruluşu bu düşünceye dayandırılmıştır. Gövdeye dönük her türden yaklaşım bu nedenle siyasaldır. Gövdeye dönük müdahaleler aynı zamanda özne-nesne çekişmesini de beraberinde getirir. Modernite ve siyasal iktidar odaklı yaklaşımlar toplumsal örgütlenmeleri tekil ve kopuk özneler düzeyinde gerçekleştiğini fakat öznelerarası (intersübjectivity) bir süreç olmadığını varsayar. Tersine, bu, öznenin nesneye dönüştürülmesi ve özneyi sahiplenenin özneye yabancılaştırılmasını öngörür bir anlayıştır. Dolayısıyla da beden ilişkileri hangi düzeyde olursa olsun ve kim tarafından sorunsallaştırılırsa sorurısallaştırılsın daima siyasaldır.
1980 sonrası gövdesel yaklaşımlar, diğer 'çağdaşlık sorunları'nın ötesinde bu noktaya odaklanmıştır. Gövdeye ve edimselliğe (performance) dönük her yaklaşım öncelikle sistemi eleştirmeyi öngörür ve içerir. Bu nedenle de gövde sanatı, öyle görünmediği ve daha esoterik açılımlarında bile siyasaldır ve muhaliftir. Bu yaklaşım bütün bir modernite metafiziğini alt üst eden bir anlayışa yaslanır. Gövde düzeyinde ele alınan daima bilinçtir ve gövdenin sanatsal üretimin öznesi haline getirilmesi aynı zamanda yeniden öznenin bilincine varmakla eşanlamlıdır. Gövde sanatı 1980 sonrası örneklerinde bu gerçeği sürekli olarak anımsatmıştır. Sanatsal ifadenin buraya kayması bu nedenden ötürü modernitenin bir temel kısıtlamasının da aşılması çabasına denk düşer. Çünkü bu süreç, bellek, kimlik, aidiyet, mekân gibi öğelerin de sürece dahil edilmesini getirir.
Gövde bütün bunlarla sarmal bir varlıktır ve gövdeye dönük bir yorum çabası bütün bu alanlara bir gönderme içerir. Gövde düzeyindeki herhangi bir sorgulama bu olguların sorgulanmasına doğru açılır. Gene bütün bu nedenlerden ötürü çağdaş sanatın yukarıda değinilen gidimli (discursive) siyasal eleştirel tavrını odaklaştırdığı ırkçılık, yoksulluk, ayırımcılık,vs gibi siyasallaşma düzlemleri de gövde sanatında 'doğallıkla' içerilir. Bu aynı zamanda gövdenin başlıca etkileşim odaklarından birisi olan kamusal alan ve özel alan ayrışmasını da ortadan kaldıran bir gelişmedir.
Kamusal alan iktidarın denetimdedir. Eğer yukarıda serimlenen mantık sürdürülecek olursa, çok kabaca, bütün bir modernite tarihinin kamusal alana dönük iktidar düzenlemeleriyle yüklü olduğu öne sürülebilir. Bu, modernitenin yukarıdan aşağıya (top-down) indirildiği sistemlerde daha geçerli bir durumdur. Fakat, işin daha ilginç olan yanı iktidar müdahalelerinin bu süreçte kamusal alanla kısıtlı kalmayıp özel alana doğru açılmak istemesidir. Bu bağlamda gövdenin iki alanın kat yerinde konumlandığı söylenebilir. Gövde kamusalla özelin kesişmesidir ve elbette özneye indirgenmiş bir gövde bilinci kamusalda konumlanan iktidarı dışlamak, hiç değilse kendi dışında tutmak isteyecektir. Bu, bir anlamda yerleşik beden politikalarını hazırlayan hegemonyanın etki ve egemenlik alanını daraltmakür. Gene buna bağlı olarak bilincin bedeni öznenin bir parçası olarak algılamasının aslında karşı-hegemonik bir tutum geliştirmek olduğu belirtilmelidir. Gövde sanatı bu yanıyla da karşı-hegemonik bir kütle oluşturmuştur.
Bununla birlikte gövde sanatının içerdiği çok daha ilginç ve önemli bir hususa değinmek gerekir.

Avangartla Tutuculuk Arasında Gövde Sanatı
Gövde sanatını eleştirel bir yaklaşımla irdeleyen Schneider, konuyu avangart-postmodern zıtlaşması açısından ele almıştır. Schneider, Hal Foster'in, artık iyi bilinen postmodernite yorumlarından hareket eder. Foster, modernite bilincinin sanatsal düzlemde kendisini 'bozguncu (transgression) sanat'la dışavurduğunu söyler. Postmodernitenin neredeyse ayrılmaz bir parçası olan temellük (appropriation) kavramını ele aldığı makalesinde Foster, bunun, avangart sanaün içerdiği sürekli yenilik arayışı ve sürekli olarak mevcut olanı ortadan kaldırma yönündeki davranışını dengeleyen bir oluşum olduğunu belirtir. Temellük, Foster'a göre aslında bir direniştir (resistance).
Foster bu anlayışı oluştururken içinde bulunulan tüketim toplum ve kültüründen hareket eder. Tüketim mevcut kapitalizmin kendisini ayakta tutmak için vazgeçemeyeceği tek araçür. Kadın ve zevk de metalaştırılmış bir tüketim nesnesidir. İnsanlara onlardan nasıl zevk alacakları, almaları gerektiği öğretilmiş, belletilmiştir. Buradan yola çıkan Schdeiner'a göre tüketim gerçeği kendisini en çok gövde sanatında göstermektedir. Çünkü, gövde sanatı ve özellikle onun feminist versiyonları yerleşik, egemen kadın algılamalarına, kadının görsel ideoloji içindeki konumuna karşı bir 'direniş'tir. Bu direniş, kadının bir tutku ve zevk nesnesi olmasına ve kadının metalaştırılmasına bir başkaldırıyı da içerir.
Bununla birlikte, Schneider, çözümlemesini sürdürdükçe ilginç bir çelişkiye dikkat çeker:
Gövde sanatı içerdiği direniş ve başkaldırıyla postmodernitenin de ötesinde bir direniş sergiliyorsa bizatihi bu tavrın kendisi 'avangart' bir tavır değil midir?
İkincisi ve daha da keskin olanı, gövde sanatının doğrudan içerdiği avangart boyuttur:
Her şeyden önce gövde sanatı yerleşik, geleneksel olana saldırısıyla bozgunculuk yapmakta hatta bir tür büyücülük gerçekleştirmektedir. Öyle olunca da gövde sanatı, içerdiği avangart boyutla tutucu bir nitelik kazanmaktadır. Bu durumda sorun büsbütün karmaşık bir hal almakta ve gövde sanatı kendisiyle çelişmektedir. Schneider bu özelliği gövde sanatının içerdiği dişi direnişin 'yapısal olanaksızlığı' ve 'çifte şok' olarak tanımlamaktadır.

Sanatsal Gerçeklikler, Olgular ve Öteleri, Hasan Bülent KAHRAMAN, Everest Yayınları
Kaynak

MsXLabs Üye Girişi