BÖBREK HASTALIKLARI

—Patol. Böbrek düşüklüğü, böbreğin anormal sarkıklığı ve oynaklığı. || Böbrek kanaması, böbrek kökenli kanama. (Eşanl. NEFRORAJİ.) || Atnalı böbrek, omurganın ön tarafında iki böbreğin alt kutuplarının birleşmesi ile belirgin anomali. || Polikistik böbrek, ÇOKKISTLİ’ BÖBREK HASTALIĞI'nın eşanlamlısı. || Sakız böbreği, eski bir tüberkülozdan tahrip olmuş ve sakıza benzer mumsu bir hamur kitlesine dönüşmüş böbrek. || Sünger böbrek, çoğunlukla belirtisi olmayan doğuştan hastalık. Böbrek borucuklarının böbrek memecikler böbrek kabuğu piramidi üst çanak havuzcuk böbrek toplardaman bir böbrek kesitinin toplu şeması memecikleri hizasındaki son kısmında kistik bir genişleme ile belirgindir. ||Yüzen böbrek, oynak böbrek, böbrek düşüklüğü çeşidi.

—ANSİKL. Anat. Böbrekler omurganın iki yanında, bel hizasında, bakışımlı olarak yerleşmiş, koyu kırmızı renkte ve fasulye biçiminde birer organdır. Böbreğin iç kenarında göbek denilen çukur bir yer vardır; böbrek atar ve toplardamarı buradan geçerek havuzcuğa ulaşır.
Böbrek özekdokusu, medulla ya da öz denilen ve idrar toplayıcı küçük kanal topakları halindeki Malpighi piramitlerinden oluşan bir iç bölüm ile bir kabuk bölümünden oluşur; piramitlerin tepesi meme gibi dışarıya doğru dikleşir, kabuk maddesi de Bertin sütunları denen uzantılarla piramitlerin arasına dalar, idrar memeciklerden küçük çanaklara, oradan da büyük çanaklara akar; büyük çanaklar bir- leşerek havuzcuğu oluşturur; havuzcuk huni gibi daralır ve idrar borusuyla (üre- ter) devam eder.

Böbreklerin çalışma bozukluğu akut ve ani olabileceği gibi süreğen ve tedrici de olabilir.
1. Akut böbrek yetmezliği halinde böbreğin bozukluğu, idrarın kendiliğinden çıkmasının tam (anüri) ya da tama yakın (oli- güri) durmasıyla belli olur. Buna ya idrar yollarında bir engelin (taş) bulunması neden olabilir (böbrek sonrası akut bir yetmezlik olan bu bozukluk engelin acil olarak ortadan kaldırılmasını gerektirir) ya da böbrek çalışmasının akut yetmezliğinden doğabilir; böbrek öncesi yetmezlik denen bu bozuklukta (kan hacmi bozuklukları, kanamalar, kalp yetmezlikleri) böbrek anatomik olarak zarar görmüş değildir, ama içinden geçen kandaki azlıktan ötürü su ve artıkların temizlenmesi işlevini yerine getirememektedir; nihayet her iki böbreğin akut organik bir hastalığı (toksik, immünolojik) olabilir; bu durumda akut evreyi geçiştirmek için böbrek dışı temizleme yöntemlerine gereksinme vardır; genellikle iyi olan sonuç üç ile beş haftada elde edilir.

2. Süreğen böbrek yetmezliği halinde böbrekler seneler boyunca yavaş yavaş harap olur; dışsalgı işlevinin yetmezliğine bir de içsalgı yetmezliği eklenir. Böylece böbreğin kalsiyum emmesinde azalma olur; bu da uzun vadede fosfor ve kalsiyum metabolizması bakımından kan ve kemik bozukluklarına yol açar; ayrıca alyuvarların bireşim yapmasını sağlayan eritropoyetin bireşimi azalır, bu da anemiye yol açar.
Bu böbrek yetmezliğinin son gelişimi zorunlu bir böbrek dışı temizleme tedavisini ya da böbrek naklini gerektirir.

—Ted. Yapay böbrek. Bir yanında hastanın kanı, öbür yanında bileşimi kan plazmasınınkine yakın hidroelekrolitik bir eriyik bulunan yarı geçirgen bir zar aracılığıyla su ve eriyik alışverişi ilkesine dayanır. (DİYALİZ MAKİNESİ) Yapay böbreğin kullanımı ilk zamanlarda düzelebilir akut böbrek yetmezlikleriyle sınırlıydı. Akut hidroelektrolitik bozuklukları düzelterek, birkaç gün ya da birkaç hafta içinde böbrek normal çalışıncaya kadar hastanın yaşamasını sağlıyordu. 1960 yılında amerikalı iki hekim, B. H. Scr****r ve W. E. öuinton, kuramsal olarak yapay böbreğin yaptığını sınırsız ölçüde yapabilecek bir atardamar-toplardamar kısa devresi yaratmayı düşündüler (atardamar-toplardamar fistülü).
Yapay böbrek aracılığıyla yapılan süreğen tedavi hızla yaygınlaştı. Bugün seanslar, etkinliklerinden hiçbir şey kaybetmeksizin kısaltabilmiş ve tedavi edilen kimselerin çoğunluğuna normale yakın bir aile, toplum ve meslek yaşamı sağlamıştır.

Doğuştan bozukluklar:

• Böbreklerin oluşmaması,
• Az gelişmişlik (hipoplazi),
• Yer dışında böbrekler,
• At nalı böbrekleri olarak bilinir.

Kistli böbrek hastalıkları:

• Bozuk gelişmiş kıstli böbrek,
• Çokkistli (polikistik) böbrek hastalığı (otozomal baskın ve çekinik olarak bilinen iki türü bulunmaktadır),
• Öz bölge kistik hastalıkları (öz bölge süngerimsi böbreği ve nefroftizi),
• Edinilmiş (diyalizle ilgili) böbrek kistleri,
• Yumakçık kaynaklı kistik hastalığı,
• Özekdoku dışı böbrek kistleri (havuzcuk-çanak kıstleri).

Yumakçıktan kaynaklanan hastalıklar :

• Birincil glomerulonefrit (hastalığın kendisinin yumakçıkta başladığı durumlardır, ve çoğunlukla yumakçık yangısı anlamına gelen glomerulonefrit ile anılırlar):
  • İveğen yaygın çoğalan glomerulonefrit,
  • Streptokok bulaşımı sonrası,
  • Streptokok-dışı bulaşımı sonrası,
  • Hızla ilerleyen (yumakçık, mikroskop altında hilal görünümlü olduğu için, buna hilalimsi de denir) glomerulonefrit,
  • Zarımsı glomerulonefrit,
  • En az değişiklik hastalığı,
  • Yerel bölümsel glomeruloskleroz (yumakçık sertleşmesi anlamına gelmektedir),
  • Zarımsı-çoğalıcı glomerulonefrit,
  • IgA nefropatisi,
  • Süreğen glomerulonefrit,
• Yumakçığı etkileyen tümsel hastalıklar:
  • Yaygın lupus kızarıklığı,
  • Şeker hastalığı,
  • Amiloidoz,
  • Goodpasture sendromu,
  • Mikroskopik çoklu damar yangısı (poliarterit),
  • Wegener granülomatozu,
  • Henoch-Schönlein purpurası (purpura, pıhtılaşmadaki ya da damarlardaki düzensizliklerden kaynaklanan, deride oluşan kanamalardır).
  • Bakterisel endokardit (kalpteki kapakçılarda bulaşımdan dolayı oluşan yangı, zarar).
• Kalıtsal düzensizlikler:
  • Alport sendromu,
  • İnce bazal zar hastalığı,
  • Fabry hastalığı.

• Borucuklardan kaynaklanan hastalıklar: İveğen borucuk doku ölümü (akut tubüler nekroz),
• Tubülointerstisyel nefrit (borucuk-dokuaralığı yangısı anlamına gelmektedir; bu genel bir durumdur, ve birçok nedenden kaynaklanabilir):
  • Piyelonefrit ve idrar yolları bulaşımı,
  • İveğen piyelonefrit,
  • Süreğen piyelonefrit ve geriakış,
  • İlaçlar ve ağılardan kaynaklanan tubülointerstisyel nefrit
  • Ağrıkesici nefropati,
  • Ürik asit nefropatisi,
  • Hiperkalsemi (yüksek kalsiyum düzeyi), ve nefrokalsinoz (böbreğin kireçlenmesi),
  • Çoklu miyelom (plazma gözelerinin kemik iliğinde çoğalmalarıyle oluşan ur),

Damarlardan kaynaklanan hastalıklar:

• İyicil nefroskleroz (böbreksertliği anlamına gelmektedir; böbrek damarcıklarında ve küçük damarlarda oluşan sertlikten kaynaklanır,
• Kötücül yüksek tansiyon ve hızlanmış nefroskleroz,
• Böbrek atar damarı darlığı:
  • Damar sertliği (yaşlı hastalarda),
  • Fibromüsküler displazi (bağ ve kas dokularının özellikle böbrek atar damarında bozuk gelişerek bu damarın darlığına neden olması, genç hastalarda daha çok rastlanır),
• Pıhtılı mikroanjiopati (küçük damar hastalığı anlamına gelmektedir, ve bir çok nedeni olabilir):
  • Alışılmış çocukluk HÜS (hemolitik üremik sendrom: kanlı ishalle tanınan, bağırsakta özel bir ağı (shigatoksin) üreten bulaşımın kana karışıp böbrek damarcıklarına zarar vermesi ve gelişen iveğen böbrek yetmezliği,
  • Yetişkin HÜS (birçok nedeni olup, çoğunlukla kemoterapiden kaynaklanır),
  • Kalıtsal HÜS,
  • TTP (trombotik trombositopenik purpura): kanın pıhtılaşmasındaki bir bozukluktan kaynaklanır.
• Orak hücreli kansızlık,
• Yaygın kabuk doku ölümü.

Böbrek taşları:

• Kalsiyum oksalat ve fosfat,
• Magnezyum amonyum fosfat (strüvit taşları),
• Ürik asit,
• Sistin.

Böbrek urları:

• İyicil urlar:
  • Böbrek parmaksı adenom,
  • Anjiyomiyolipom (damar, kas, ve yağ gözelerinden oluşan iyicil bir ur olup, daha çok tüberoz skleroz hastalarında rastlanır,
  • Onkositom.
• Kötücül urlar:
  • Böbrek gözesi karsinomu,
  • Havuzcuk ürotelyum (geçiş gözesi) karsinomu.