Ürdün ve Ürdün Tarihi

Ürdün (Ürdün Haşimi Krallığı)
MsXLabs.org & Temel Britannica

Amblem

Başkent: Amman
31°57′N 35°56′E
Önemli kentler: Amman, ez-Zerka, irbid, Akabe (israil işgali altındaki Batı Şeria'da), Doğu Kudüs, Nablus, Hebron, Cenin
Resmi dil: Arapça
Yönetim

- Kral II. Abdullah Bin Al Hussein
- Başbakan Monarşi Nader Al Dahabi

Bağımsızlık

- Birleşik Krallık'tan 25 Mayıs 1946

Yüzölçümü

- Toplam 92.300 km²(111.)
- Su(%) %0.35

Nüfus

- Toplam 5,906,760 (104.)
- Yoğunluk 62/km²

GSMH

- Toplam 26,8 milyar dolar (102.)
- Kişi Başına 4,700 dolar (136.)

Para birimi: Ürdün Dinarı
Saat dilimi: UTC+2
İnternet Alan Adı: .jo
Telefon kodu: +962
Doğal yapı: Ürdün'ün büyük bölümü yüksekliği 900 metreye varan ve doğuya doğru eğimli olarak inen bir yayladır. Batıda Şeria Irmağı'nın vadisine inen dik bir eğim yer alır. Ülkenin güneyinde dağlar ve kumtaşı vadileri vardır. Güneyde Akabe Körfezi'ne bakan kısa bir kıyı şeridi bulunur
Başlıca ürünler: Fosfat, buğday, sebze, meyve, zeytinyağı
Doğal kaynakları: Fosfat, potas olup petrol yönünden zengin değildir.
Eğitim: 6-14 yaşları arasında zorunludur; ama çok sayıda insan okuma yazma bilmez.
Bayrak

Ürdün (Arapça:المملكة الأردنية الهاشمية el Memleket'ül Ürdüniyyet'ül Haşimiyye) ya da resmi adıyla Ürdün Haşimi Krallığı Ortadoğu'da bir Arap ülkesidir. Kuzeyinde Suriye, kuzey doğusunda Irak, güneyinde ve doğusunda Suudi Arabistan, batısında İsrail ve Batı Şeria ile sınır komşusudur. Başkenti Amman olan Ürdün'ün temel dini İslam ve ana dili Arapçadır.
Ürdün İslamiyet yayılınca Arap-İslam Devleti'nin sınırları altındaydı. Bir dönem sonra; önce Memluk, sonra Osmanlı egemenliğine giren Ürdün, I. Dünya Savaşı sonunda Türk egemenliğinden çıktı. 1921 yılında İngiliz mandası olarak Mavera-i Ürdün Emirliği adını aldı ve başına da Şerif Hüseyin'in oğlu I. Abdullah geçti.
I. Abdullah, İngilizlerden bağımsız hareket etmek isteyince öldürüdü ve yerine oğlu Tallal geçti. Akli dengesini yitiren Tallal tedavi olmak için İstanbul'a geldi ve yerine oğlu Hüseyin geçti. Hüseyin'in vefatından sonra ise yerini Kral Abdullah aldı.
Ürdün, II. Dünya Savaşı'nın ardından bağımsız bir krallık oldu.

Coğrafya

Orta Doğu, Suudi Arabistan'ın kuzeybatısında bir ülke olan Ürdün'ün;

Coğrafi konumu: 31 00 Kuzey enlemi, 36 00 Doğu boylamıdır.
Yüzölçümü: 92,300 km²
Sınır komşuları: Irak 181 km, İsrail 238 km, Suudi Arabistan 728 km, Suriye 375 km, Batı Şeria 97 km'dir.
İklimi: Kuru çöl iklimidir. Batı kısımlarda Kasım - Nisan ayları arasında yağmur mevsimi yaşanır.

Batı kesiminde çıplak Yahuda ve Samaria tepeleri bulunur. Daha sonra güneye doğru akarak Lût Gölü'ne dökülen Şeria Irmağı'nın doğusundaki Moab Dağları Lût Gölü'nden sonra güneydeki Petra kentine kadar uzanır. Kuzeydeki bereketli yüksek yayla doğudaki çöle doğru gidildikçe alçalır. Ormanların yüzyıllardan beri sürekli olarak kesilmesi sonucu Ürdün neredeyse tümüyle ağaçsız kalmış bir ülkedir. Ülkenin seyrek doğal bitki örtüsünün büyük bölümünü çalımsı bitkiler oluşturur. Güneydeki dağlarda kurt, çakal ve dağkeçisi yaygındır. Yüksek kesimlerde yazlar sıcak, kışlar ise soğuk ve yağışlı geçer. Şeria vadisinde yaz ayları dayanılmaz ölçüde sıcaktır, kışın sık sık su baskınları görülür. Çöl bölgelerinde ise çok az yağmur yağar. Şeria Irmağı'nın batısında kalan Batı Şeria bölgesi 1967'deki Üçüncü Arap-İsrail Savaşı'ndan bu yana İsrail'in işgali altındadır.
Ürdün'ün nüfusunun büyük bölümü Arap ve Müslüman'dır. Yalnızca yüzde 5'lik bir kesim Rum Ortodoks Kilisesi'ne bağlıdır. Ülkede resmi dil Arapça'dır. Ürdün'de nüfusun yarısından biraz daha az bölümü, çiftçilikle geçinir. Başlıca ürünler buğday ve arpadır; vadilerde sebze, meyve, üzüm ve zeytin de yetiştirilir. Keçi, koyun, sığır ve deve yetiştiriciliği yapılmasına karşın otlakların sayısı çok azdır. Sanayinin gelişmekte olduğu ülkede, gübre yapımında kullanılan fosfat dışında demir, fosfor, manganez ve bakır gibi mineraller çıkarılır. Lût Gölü'nün çok tuzlu olan suyundan da bazı kimyasal maddeler elde edilir. Ürdün'ün en büyük gelir kaynaklarından biri de turizmdir. Her yıl birçok turist, ilk Hıristiyanlar'ın kurduğu yerleşim merkezlerinin de bulunduğu tarihsel bölgeleri görmeye gelir.
Ürdün'ün başkenti ve en büyük kenti Amman'dır. Öbür altı büyük kentten Doğu Kudüs, Nablus, Hebron ve Cenin Batı Şeria'dadır. Gene Batı Şeria'da bulunan tarihsel Beytlehem ve Ceriko (Eriha) kentleri ise köyden biraz daha büyüktür. Hicaz Demiryolu'nun güney ucu yakınındaki eski Petra kentinde kayalara oyulmuş ev, tapınak ve mezar kalıntıları bulunur. Hicaz Demiryolu'nun güney ucundan başlayan bir karayolu Kızıldeniz'in bir kolu olan Akabe Körfezi üzerindeki Akabe limanına bağlanır. Başkent Amman'ın Kudüs'le ve Suriye'nin başkenti Şam'la karayolu bağlantıları vardır.

Tarih
Ürdün, çok eski bir yerleşim yeri üzerine kurulmuş bir 20. yüzyıl ülkesidir. Ürdün vadisi tarihteki en eski yerleşim bölgelerindendir. Ülke, özellikle Hıristiyanlık'ın doğup geliştiği yer olması açısından büyük önem taşır. Ürdün İsrailoğulları, Asurlular, Medler ve Persler gibi değişik krallıkların egemenliklerinden sonra İÖ 1. yüzyılda Roma İmparatorluğu'nun bir parçası oldu. İS 7. yüzyılda Araplar'ın eline geçen Ürdün, 16. yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu'nun yönetimine girdi. I. Dünya Savaşı'nın sonuna kadar da Osmanlı İmparatorluğu'nun bir parçası olarak kaldı. Osmanlılar 20. yüzyılın başlarında ülkede denetimlerini artırmak amacıyla Hicaz Demiryolu'nu yaptılar. 1916'da Araplar, İngiliz subayı Thomas Edward Lawrence'in kışkırtmaları ile Osmanlılar'a karşı ayaklandılar. I. Dünya Savaşı sonrasında Filistin İngiltere'nin manda yönetimine verildi. Şeria Irmağı'nın doğusundaki Maveraü'l-Ürdün devrik Suriye Kralı I. Fay-sal'ın kardeşi Abdullah'ın işgaline uğradı. İngilizler Abdullah'ı Maveraü'l-Ürdün'ün başına geçirdiler. Başlangıçta İngilizler'in yönlendirdiği Maveraü'l-Ürdün 1946'da Haşimi Ürdün Krallığı adını aldı. Abdullah da Ürdün kralı olarak taç giydi.
1948'de Arap devletleri ile Filistin'deki Yahudiler arasında savaş başlayınca Arap Lejyonu olarak bilinen Ürdün ordusu Eski Kudüs ile Yahuda ve Samaria tepelerini ele geçirdi. İsrail'den kaçan Araplar Ürdün'e yerleştiler ve iki ülke arasında sınır çatışmaları baş gösterdi. 1953'te Kral Hüseyin babasının yerine yönetime geçti. 1958'de Ürdün ve Irak federal birlik kurmak için çalışmalara başladılar. Ama, Irak'ta krallık devrilip cumhuriyet ilan edilince bu çalışmalar yarım kaldı. Ürdün'de de krallığın devrilmesi İngiltere'nin yardımıyla engellenebildi. Ürdün
1967'de, Mısır ve Suriye ile birlikte İsrail'e karşı savaşa girdi. Özellikle Kudüs'te yoğunlaşan şiddetli çarpışmalardan sonra Ürdün ordusu yenildi ve İsrail Batı Şeria bölgesinin tamamını ele geçirdi. İsrail'in işgal ettiği Batı Şeria bölgesi Ürdün'ün topraklarının yüzde 6'sını, tarım alanlarının yarısını kapsar. Bu topraklarda yaşayan insanlar da Ürdün nüfusunun üçte birini oluşturur.
Ürdün hükümeti daha sonraları Ürdün'ü İsrail'e karşı bir üs olarak kullanan Filistinli gerillalara karşı çok sıkı önlemler aldı; hatta 1971'de ülkedeki bütün Filistin üslerini kaldırdı. 1972'de Kral Hüseyin Filistinliler'in yaşadığı toprakları da kapsayan "Birleşik Arap Krallığı" planını ortaya attı. Gördüğü tepki üzerine bu plandan vazgeçerek Mısır ve Suriye'yle ilişkilerini düzeltmeye çalıştı. 1973'teki Dördüncü Arap-İsrail Savaşı'na bir ölçüde katıldı. Daha sonra Filistin Kurtuluş Örgütü'nü (FKÖ) Filistinliler'in tek temsilcisi olarak kabul etti. 1988'de de Batı Şeria üzerindeki bütün haklarını FKÖ'ye bıraktı. Şubat 1989'da Ürdün, Irak, Mısır ve Yemen Arap Cumhuriyeti bir araya gelerek Arap İşbirliği Konseyi'ni oluşturdular. Aynı yılın kasım ayında ise 1967'den bu yana ilk parlamento seçimleri yapıldı.

MsXLabs Üye Girişi