Ürdün ve Ürdün Tarihi

Ürdün'ün tarihi çok eski devirlere dayanır. Bölgede kurulan ilk devletler arasında Gilead, Amman, Moab ve Edom yer alır. M.Ö. 13. asırda bölgeye İsrailoğulları hakim oldu. Bu hakimiyete M.Ö. 721'de Asurlular tarafından son verildi. Asur egemenliği Medlerin M.Ö. 612'de devleti yıkmasıyla sona erdi. M.Ö. 587'de bölge Babil hakimiyeti altına girdi. M.Ö. 332'de Büyük İskender bölgeyi ele geçirdi. Daha sonra bölge sırasıyla Ptolemaios ve Selevkosların hakimiyeti altına girdi.

M.Ö. 64-63 yılları arasında ise Romalılar bölgeyi ele geçirdi. Roma'nın ikiye ayrılmasından sonra bölge Bizans'ın elinde kaldı. Bugünkü Ürdün toprakları Hazret-i Ömer zamanında Müslümanlar tarafından fethedildi ve halkın çoğu İslam dinine girdi. Sırasıyla Emevi, Abbasi, Selçuklu, Eyyubi ve Memluk hakimiyetine girdi. Ürdün, Yavuz Sultan Selim Han (1512-1520) zamanında Osmanlı Devletinin bir parçası oldu (1516).

Birinci Cihan savaşı sonunda, 400 seneden beri Osmanlı adaleti altında yaşayan Ürdün, 1920'de İngiltere'nin manda yönetimi altına girdi. 1921'deEmir Şerif Abdullah, Ürdün Nehrinin doğu tarafındaki topraklarda yarı bağımsız bir emirlik kurdu. Bu topraklar Filistin'in üçte ikisini ihtiva ediyordu. İngiltere 1946'daLondra Antlaşması kararları gereğince Ürdün'ün bağımsızlığını tanıdı. Siyonistler ve Araplar o zamanlar İngiliz mandası altında olan Filistin üzerinde hak iddia ediyorlardı.

İngiltere, Filistin'i paylaştırma planını BM'ye götürdü. Plan Arap Devletleri ve Filistinliler tarafından reddedildi. Mayıs 1948'de manda rejimi sona erdiğinde, Ürdün ordusu İsrail Devletiyle Arap devletleri arasındaki savaşta Filistinlilerin yardımına geldi. Ürdün, Kudüs şehrini ve Ürdün Nehrinin batı tarafındaki toprakları işgal etti. Melik Abdullah, işgal edilmiş toprakları 1950'de Emirliğine resmen ilhak etti. Fakat 20 Temmuz 1951'de Emir Abdullah Kudüs'te İngilizlerin kiralık katilleri tarafından şehit edildi. Yerine oğlu Talal geçti. Fakat Talal hasta olduğundan tahtını ve tacını oğlu Hüseyin'e terk etti.

Emir Hüseyin Mayıs 1953'te göreve başladı. Ürdün, 1967 Arap-İsrail savaşında, 1948'de kazandığı toprakların hepsini kaybetti. 6000 kişi kayıp verdi. Savaşın sonunda Ürdün ekonomisi çöküntüye girdi. Bu arada 1964'te kurulan Filistin Kurtuluş Teşkilatı (FKT), İsrail'e karşı yaptığı operasyonlarda Ürdün'ü ana üs seçmişti ve devlet içinde devlet olma tehlikesi gösteriyordu. FKT'nin İsrail'e yaptığı saldırılar, İsrail'in Ürdün'ü büyük zararlara sokan misillemeler yapmasına sebep oldu.

1971'de Emir Hüseyin Arap ülkelerinin kınamalarına rağmen FKT'nı ülkeden çıkardı. Ürdün 1973-1974 Arap-İsrail savaşına katılmadı. Fakat 1978'de Mısır-İsrail Kamp David Antlaşmasını reddetmede Arap ülkelerinin çoğuyla birleşti. Ürdün Mart 1979'da Mısır ile diplomatik ilişkileri kesen ilk Arap ülkesi oldu. Bu politikasını 1984'ten sonra değiştirdi. 1980'de başlayan İran-Irak savaşı sırasında Ürdün, Irak'ın başlıca silah kaynağı oldu. 1989'da Irak'ın Kuveyt'i işgaline karşı çıkan Ürdün, Amerika'nın Irak'a karşı harekette bulunması üzerine Irak'ı destekledi.

*

ÜRDÜN (Fr.: Jordanie, İng.: Jordan),

Arap Orta Doğusu'nda devlet.

Kuzeyde Suriye, kuzeydoğuda Irak, doğu ve güneyde Suudi Arabistan ve batıda İsrail ile sınırlanır. Güneyde Akabe Körfezi'nde 40 km. kıyısı vardır. Lut Gölü'nün bir bölümü de Ürdün'e aittir. Şeria Irmağı'nın batısında kalan ve 1967 Savaşı'ndan beri İsrail işgalinde bulunan eski Filistin toprakları dahil, yüzölçümü 88.946 km2, nüfusu 4.596.000 (1997), başkenti Amman; öteki önemli kentleri Ma'an, Mafrak, Zarga, İrbid ve işgal altındaki topraklarda kalan Hebron, Kudüs, Nablus'tur.

Arazisinin % 80'i çöl olan ve nüfusunun 200.000'e yakın bölümü göçebe ve yarı göçebe hayat süren Ürdün, ekonomi bakımından Arap Ortadoğusu'nun en geri kalmış ülkesidir. Tahıl, çeşitli sebze ve meyveler, mercimek, zeytin, tütün gibi ürünler yetiştirir. Fakat üretimler azdır. Yeraltı kaynakları içinde fosfat önemlidir. Endüstri hemen hemen yoktur. Küçük, kaynakları çok sınırlı bir ülke olmasına karşın, turizm bakımından iyi örgütlenmiştir.

I. Dünya Savaşı'ndan sonra Türk egemenliğinden çıkan bugünkü Ürdün, 1923'te Emir Abdullah bin Hüseyin yönetiminde yarı bağımsız bir devlet hâline geldi. İngiliz manda yönetimi, 1946'ya kadar sürdü ve Ürdün kesin bağımsızlığa bu tarihte kavuştu. 1946-1949'da Arap-İsrail Savaşı'na katıldı ve 1949'da kabul edilen mütareke sonunda, Şeria Irmağı'nın batısında kalan bir bölüm Filistin toprağı da Ürdün'e geçti, böylece hem yüzölçümü hem de nüfusu fazlalaştı. Bu tarihe kadar devletin adı "Mavera-i Ürdün" iken "Ürdün" şeklinde değiştirildi.

Filistinli Müslüman Arap mültecilerinin büyük bir bölümünün Ürdün'e yerleşmeleri nüfusun artmasına yol açtı. Fakat bu olay ekonomik koşulları zaten elverişsiz olan Ürdün için olumlu bir sonuç yaratmadı. Haşimi hanedanından Hicaz Emiri Şerif Hüseyin'in oğlu olan Kral Abdullah, 1951'de Kudüs'te öldürüldü. Oğlu Tallal'ın krallığı, hastalığı nedeniyle kısa sürdü ve yerine Tallal'ın oğlu, Kral Hüseyin geçti. Hüseyin, Arap Orta Doğusu'nda yüzyıldan beri önemli rol oynamış bir aile olan Haşimilerdendir.

1967 Arap-İsrail Savaşı, Ürdün sınırlarında yeni ve önemli bir değişikliğe yol açtı. Ürdün'ün Batı Şeria toprakları İsrail işgali altına girdi. 1980'lerdeki İran-Irak Savaşı sırasında Ürdün, Irak'ı destekledi. 1988 yılında Kral Hüseyin, Ürdün'ün Batı Şeria üzerindeki hakkından vazgeçtiğini açıkladı. Batı Şeria temsilcileri Ürdün Meclis'inde yer alamayacaklardı. Kral Hüseyin yeni seçim yasasıyla oluşacak Meclis'in toplanmasına kadar Meclis'i dağıttığını açıkladı (30 Temmuz 1988). 1989'un Kasım ayında yeni seçimler yapıldı.

Aralık ayında Kral Hüseyin, Mudar Badran'ı başbakan atadı. Ülkede istikrarı sağladı. 1990'da Körfez Krizi'ne bir "Arap çözümü" arayan Kral Hüseyin, 1991'de bir barış süreci başlatmak için İsrail'le doğrudan temasa geçti. Bununla birlikte bir ulusal birlik hükümeti kurdu ve Müslüman Kardeşler'i hükümete aldı. 1999'da ölen kral Hüseyin'in yerine, 1994'te veliaht adadığı oğlu Abdullah geçti.