Suç Nedir? Suçlar ve Nedenleri Hakkında

Suç Nedenleri

Sosyolojik Teoriler
Adolphe Quetelet Belçikalı bir istatistikçi olup, ilk “sosyal kriminolog” olarak adlandırılmaktadır. 1836 yılında Quetelet, “Toplum suçu hazırlar, Suçlu ise ancak bir araçtır” demiştir. Daha sonra, Von Liszt, Van Hamel ve Prins, suçluluğun sosyolojik nedenlerine eğilmişlerdir. Sosyolojik teorileri suçluluğun temelinin kültür çatışması olduğu varsayımından hareket ederek, sosyal ve kültürel çevredeki kriminolojen koşulları incelerler. Dış faktörleri, yani sosyal sınıf, politik, coğrafi ve çevresel yapıların suçluluğu nasıl etkilediği açıklarlar. Sosyolojik teorilerin pek çoğunda bireysel farklılık değişkenleri üzerinde durulmaz, yalnızca dış faktörlere ağırlık verilir. Bireylerin tümünün suç riski olan nüfus grubu içinde değerlendirmesi yapılır, zira sosyal ve kültürel koşullar birleşip de, bazı grupların hukuk normlarını ve yasakları onaylaması azalınca riskli gruplar ortaya çıkar.
Sosyolojik teoriler iki bölümde incelenebilir:

Yapısal (structural) teoriler
Alt-kültür teorileri

1) Yapısal Teoriler

a) Aykırı Fırsatlar Teorisi

Bu teori Richard Cloward taradından 1959 yılında yazdığı bir makalede ortaya atılmış ve daha sonra 1960 yılında Lloyd Ohlin ile birlikte yazdığı “Suçluluk ve Fırsat” adlı eserde geliştirilmiştir. Yazarlar anomi kavramını, Sutherland’ın aykırılıkların birleşmesi ilkesi ile bağdaştırmaya çalışmışlardır. Bu teori bireyin sosyal yapı içindeki yerini vurgular.
Tanınmış Fransız sosyologu Emile Durkheim’a göre, ahlaki yükümlülükler ve sosyal kurallar olmazsa, yaşam çekilmez hale gelir ve anomi ile sonuçlanır. Anomi bir kuralsızlık, normsuzluk duygusu olup, intihar ve suç gibi yıkıcı davranışları sonuçlar. Sınırlandırılmamış istekler ve davranışlar, önemli sosyal normlardan sapmayı sonuçlar.
Çağdaş sosyologlar, Durkheim’ın anomi teorisine daha sınırlı anlam vermektedirler. Toplum birbiri ile çatışan istekleri olan bireylerle doludur. Bunların sınırlı araçlarıyla, bu sayıca çok amaçlara ulaşmaya çalışmaları anomiye yol açar. Toplumun marazi bir durumu olan anomi, standartların yokluğu, apati (kayıtsızlık), kargaşa, düş kırıklığı, yabancılaşma ve ümitsizlik gibi belirtilerle kendini gösterir.
Parsons, anominin, kurumsallaşmanın anti-tezi olduğunu belirtmekte ve bunu karşılıklı etkileşim (enteraksiyon) sürecinin yapısal bütünlüğünün yokluğu yada diğer bir ifade ile normatif düzenin tamamen çöküşü olarak tanımlamaktadır. Bazı davranış bilimciler ise anomiyi, bunalım, yabancılaşma, yeis, endişe ve kültür yalnızlığı olarak belirtmektedirler.

i. Halbuki orta gelir sınıfına mensup bir gençte bu tür bir bunalım daha olasıdır, çünkü eğitim onun mensubu olduğu sınıfın beklentisidir ve değeridir. Bu amaca ulaşmazsa “başarısız” olarak nitelendirecektir. Halbuki düşük gelir sınıflarında eğitim görmemiş olmak bu şekilde değerlendirilmektedir.

Merton ise, gerçekleştirilemeyen istek ve arzular kişilerde sapıcı davranışa ve topluma hakim olan ahlakın reddine, anomiye yol açar demektedir. Gerçekten de, yasal fırsatlara ulaşabilmek için çok sayıda engel bulunmaktadır, mesela alt sınıfların amaçlarına ulaşabilmeleri, üst sınıflara doğru hareket edebilmeleri için kültür farklılıkları, ekonomik terslikler, kaynakların sınırlı olması gibi engeller bulunmaktadır. Merton, Durkheim’ın anomi teorisinden hareket etmekle birlikte, sosyal yapının zengin ve mal sahibi olma arzuları gibi, bazı istek ve tutkuları tahrik ettiğini ve aynı zamanda bunları elde edebilmek için kullanılacak araçları da yine sosyal yapının sınırlandırdığını belirtmektedir. Kültür değerleri sistemi, özellikle başarı göstergesi olan bazı amaçları yüceltirse ve aynı zamanda sosyal yapı, bu amaçlara giden yasal yolları toplumun büyük bir bölümü için sınırlıyorsa veya kapatıyorsa, sapıcı davranış geniş ölçüde görülür. Yasal fırsatlara çok sayıda engel bulunmaktadır. Bu teori düşük gelir sınıflarının karşılaştığı engellere ağırlık vermektedir. Bunlar kültür farklılıkları, ekonomik güçlükler ve yukarıya doğru hareket edebilmek için gerekli olan kaynakların sınırlı olması gibi engellerdir. Eğitim olanaklarının elde edilebilmesinde sınıflar arasında fırsat farkları bulunmaktadır. Belirli bir eğitimi ulaşabilmek, pek çok sosyal başarıya götürebilecek bir yoldur. Bunu sağlamak, özellikle düşük gelir gruplarına mensup gençler için güçtür. Anomi teorisinden kaynaklanmış olan Cloward ve Ohlin’in aykırı fırsatlar teorisi, özellikle çocuk suçluluğunu açıklamak için kullanılmıştır. Yukarıda belirtmiş olduğumuz gibi Cloward ve Ohlin suçlu davranışı, Sutherland’ın ortaya atmış olduğu aykırılıkların birleşmesi (differential association) kavramı ile açıklamaktadırlar: Belirli fırsatlara ulaşabilmek için yasal ve yasal olmayan yollar bulunmaktadır. Yasal fırsatlar engellendiği zaman, yasal olmayan fırsatlardan yaralanma yoluna gidilir, bu da suçu doğurur. Bu görüş suçu fonksiyonel ve yararlı olarak nitelendirmektedir, çünkü yasal amaçlara ulaşabilmek için işlenmektedir.
Fırsatların aykırılığı görüşünün, özellikle çocuk suçluluğunun, yasal fırsatların artırılması yolu ile önlenmesi görüşünde olan kişiler arasında çok taraftar bulduğunu belirtmeliyiz. Popüler bir teori olmakla beraber bazı eksiklikleri bulunmaktadır:

i. Suçluların tanımı bilimsel değildir. Suçluluk ise, özellikle çocuk suçluluğu için ileri sürülen gerçekler, araştırmalarla kanıtlanabilmiş değildir. Yapılmış olan araştırmalar, suçlu çocukların diğer çocuklardan yalnız eğitim fırsatları açısından değil, başka pek çok bakımından da farklı olduklarını ortaya koymaktadır. Bunlarda tutum ve yetenek farkları belirgindir. Okula, öğretmenlere ve sınıf arkadaşlarına karşı olumsuz bir tutum içindedirler.
ii. Bu teori, suçu sanki yalnızca düşük gelir sınıflarına özgü bir olgu gibi göstermektedir. Halbuki bazı suçlar her sınıf insan tarafından işlenebilir. Örneğin, adam öldürme. Bazı suçlar ise orta ve yüksek gelir sınıf mensuplarınca işlenirler, örneğin döviz, vergi kaçakçılığı gibi ekonomik suçlar.
iii. Teoride mantıki çelişki bulunmaktadır. Teoriye göre yoksul genç, eğitim fırsatı bulamazsa, düştüğü tatminsizlik ve bunalım nedeniyle suç işleyecektir. Halbuki orta gelir sınıfına mensup bir gençte bu tür bir bunalım daha olasıdır, çünkü eğitim onun mensubu olduğu sınıfın beklentisidir ve değeridir. Bu amaca ulaşmazsa “başarısız” olarak nitelendirecektir. Halbuki düşük gelir sınıflarında eğitim görmemiş olmak bu şekilde değerlendirilmektedir.
iv. Kullanılan terimlerin yeterli bir tanımı yapılamamıştır. Fırsat, bunalım, istek ve arzular gibi terimlerin tanımları açık değildir, yetersizdir.

b) Tepki Teorisi (Reactance Theory)

Bu teoriyi, “Suçlu Çocuklar” (Delinguent Boys) adlı kitabında Albert Cohen ortaya atmıştır. Cohen’e göre Suç sosyal sınıf farklarından ve bunun sosyal statüye olan etkilerinden ortaya çıkmıştır. Düşük gelir sınıfına mensup gençler hep orta sınıf cetveli ile ölçülmekte, orta sınıfın yönettiği okullarda bu geçlere, orta sınıfın değer ve standartları kabul ettirtmeye çalışılmakta, bu sınıfın ortaya koyduğu amaçlara ulaşmaları önerilmektedir. Halbuki düşük gelir sınıfına mensup genç orta sınıf amaçlarına erişebilmek için yeterli sosyalleşme deneyimlerine ve geçerli bir sosyal statüye sahip bulunmamaktadır. Bu onda bunalım, tatminsizlik ve kendine olan saygısında azalmaya yol açar. Orta sınıf standartlarına tepki olarak suç işler. Bu tepki, görünüşte bir red olup, aslında suçlu bu reddettiklerini içten içe arzulamaktadır. İşledikleri suçlar bir amaca yönelik değildir. Bunlar genellikle yarar gütmeyen (non utilitarian)olumsuz nitelikte (negativistik) ve haince işlenmiş (malicious) suçlardır. Sırf orta sınıfın değerlerine karşı çıkmak için suç işlemektedirler. Başkalarını rahatsız etmek amacı güderler.
Eleştirisi: Bu teori bilineni tekrar etmektedir. Gerçekten de insanların adil olmayan ve keyfi olarak nitelendirdikleri sınırlamalar karşısında düşmanca davranışlar sergilediklerini inkar etmek mümkün değildir. Ancak aykırı fırsatlar teorisinde belirttiğimiz gibi tepki teorisini de destekleyecek yeterli araştırma yapılmamıştır. Örneğin düşük gelir sınıfına mensup gençlerin orta sınıf değerlerine uyum sağlayamamaları ve bundan dolayı tepki göstermeleri tüm düşük gelir sınıfı açısından sözkonusu değildir.Öte yandan, yarar gütmeyen, olumsuz ve haince işlenmiş suçlar da yalnızca bu sınıfa mensup gençlere özgü değildir. Örneğin Vandalizm suçları orta sınıfa mensup gençlerce de çok miktarda işlenmektedir. Bu teori Vandalizm ve bir nedeni olmayan nası ızrar gibi suçları açıklamakla birlikte ekonomik nedenlerle işlenen suçları açıklamakta yetersiz kalmaktadır. Cohen daha sonra Short ile yazdığı eserinde ekonomik nedenlerle yapılan hırsızlıkları ve uyuşturucu bağımlılığı ile bağlantılı suçları da bu kapsamda açıklamaya çalışılmıştır. Ancak bu suçlar yarar gütmeyen suçlar olarak nitelendirilemez, zira bunlar belirli bir amaca yönelik olarak işlenmektedir.

c) Çatışma (uyuşmazlık) Teorileri (conflict theories)

Yapısal nitelikteki teoriler, değerler üzerinde uzlaşmış toplum modellerinden yola çıkmaktadır. Her toplumda, sosyal sistemlerin tümünde, değerler üzerinde uzlaşma vardır. Bu uzlaşma modeline karşın bir uyuşmazlık modeli ileri sürülmüştür. Bu uyuşmazlık modelini göre yapılanmış toplumda dört özellik bulunmaktadır:

i. Her toplum her zaman değişikliğe maruzdur. Sosyal değişim kaçınılmazdır.
ii. Her toplumda her zaman sosyal çatışma bulunmaktadır. Bu kaçınılmazdır.
iii. Her toplumun her kesimi bu değişime katkıda bulunur.
iv. Her toplum bazı üyelerinin diğerlerini sınırlaması ilkesi üzerine kurulmuştur.

George Vold suçun sosyal çatışmanın bir ürünü, politik ve sosyal eşitsizliğin bir yansıması olduğunu ileri süren ilk kriminologdur. Vold’a göre, toplum gruplardan oluşmaktadır. Bu grupların çıkarları ve amaçları birbiri ile çatışır, yarışır veya aynı doğrultuda olursa gruplar arasında uyuşmazlık başlar. Gruplar çıkarlarını çok iyi gözetirler ve onları savunmaya her zaman hazırdırlar. Bir grup durumunu koruyabilmek için ve geliştirebilmek için diğer sürekli diğer grupları kollamak ve mücadele etmek zorundadır. Vold, Ceza Hukukundaki uyuşmazlık ve çatışmayı bu şekilde açıklamakta: “kanun yapma, ihlal etme ve hukukun uygulaması süreci grup çıkarları arasındaki temel ve köklü çatışma ve uyuşmazlıkları yansıtmaktadır” demektedir. Vold azınlık gruplarının yasama sürecini etkileyecek güçleri olmadığı için, bunların davranışlarının genellikle kanunlarda suç olarak tanımlandığını iddia etmektedir. Ayrıca Austin Turk ve Richard Quinney de 60’lı yıllarda bu görüşü savunmuşlardır. Bu yazarlar Dahrendorf’un “Endüstri Toplumunda Sınıflar ve Sınıf Uyuşmazlıkları” adlı eserinde etkilenmişlerdir. Dahrendorf toplumdaki tabakalaşmadan söz etmekte, fakat bu tabakalaşmayı ekonomik sınıflara dayandırmakta, yetkinin farklı ellerde bulunması ile açıklamaktadır. Bugünkü toplumda yetkiyi ellerinde tutanlar (yönetenler) ve buna uyanlar (yönetilenler) olmak üzere iki grup insan bulunmaktadır. Austin Turk de, “Suçluluk ve Hukuk Düzeni” adlı kitabında suçun yetkiler arasındaki rol farklarından ortaya çıktığını savunmaktadır. Yani yönetenler ve yönetilenler arasındaki ilişki bir kopukluk ve aksama bulunmaktadır. Hukukun ihlal edilmesi yani suç işlenmesi, otoritenin başarısız olduğunu gösterir. Suçlu statüsü, normlara karşı direnen kişilere verilir. Turk’e göre sosyal düzen, toplumu kontrol altında tutmak isteyen güçlü grupların ürünüdür. Bu kontrol o grupların değerlerinin kanunlara konulmasını ve bu kanunların uygulanmasını sağlar. Richard Quinney de hukuk düzenine ilişkin bu nitelikte bazı kitaplar yazmış, bunlarda suçun ekonomik sınıf mücadelesinin bir ürünü olduğunu ileri sürmüştür. Quinney’e göre, suçun bireysel nitelikte sapıcı bir eylem olduğunu söylemek hayaldir. Suç yetkili kişilerin bir davranışa vermiş oldukları bir tanımdır.

Eleştirisi
Bu teorinin suçluyu tek başına değil yaşadığı toplum içinde değerlendirmesi olumlu bir yaklaşımdır. Patolojik ve anomik bireyler değil, kuramsal ve sosyal yapılar arasındaki karmaşık etkiler incelenmektedir.
Öte yandan Quinney kendi içinde çelişkilere düşmekte, örneğin ekonomik elit (seçkinler) yada egemen sınıfların işledikleri suçları izah edememektedir. Suçlunun yaşadığı toplumla birlikte değerlendirilmesi olumlu bir yaklaşım ise de bu tek yönlü, tek boyutlu yapılmamalıdır. Ayrıca suçlunun bireysel özelliklerini de gözden uzak tutmamalıdır.

2) Alt-Kültür Teorileri

a) Genel Olarak

Sosyal bir sistem içinde, özellikle iş bölümünün aşırı bir şekilde belirgin olduğu toplumlarda kültür eşit olarak yaygın değildir. Bundan dolayı sosyologlar, toplumun alt toplumlardan oluştuğunu belirtmektedirler. Tüm toplun içinde yer alan bazı alt-toplumlarda kültür farklılıklarının oluştuğunu görmekteyiz. Belirli meslekler ve sosyal kategoriler içinde ortaya çıkan bu farklı kültürler tüm kültürün içinde yer alan-alt kültürler olarak adlandırılmaktadır. Alt-kültür kısaca, toplumdaki belirli bir gruba özgü anlamlar, değerler ve davranış biçimleri olarak tanımlanabilir.
Alt-kültür ve egemen kültür arasındaki farklılık ve bütünleşme derecesi alt-kültürde normatif bir izolasyon ve dayanışmaya yol açar. Tüm kültürden farklı değerlerle belirginleşen bir alt-kültürün varlığı bazen patlayıcı ve tüm kültüre zarar verici olmakla beraber bazen de tüm kültür tarafından tolere edilmiş olabilir.
Suçun nedenlerini alt-kültüre bağlayan teorilere gelince bunlar belirli alt-kültüre mensup olmanın, kişiyi belirli amaçlara yönelteceğini ve bunlarında da hukuka aykırı olabileceğini, suç niteliği taşıyabileceğini ileri sürmektedirler.
Örneğin üç tür suç çetesi alt-kültürü bulunmaktadır:

i. İyi entegre olmuş, bütünleşmiş toplumlarda çeteler adeta, erişkinlerin organize suçluluk faaliyetleri için staj grubudur. Öncelik kâr getiren faaliyetlere verilir ve şiddete pek az rastlanır. Buna suçlu alt-kültürü denir.
ii. Zamanla bu gruplarda uyuşturucu maddelere yönelme söz konusudur ve bu maddeleri sağlamak için para kazanmağa yönelik faaliyetlerde bulunurlar.
iii. Bütünleşmemiş toplumlarda ise bu gibi iyi organize olmuş yapı bulunmamaktadır ve gençler üzerinde zayıf bir toplumsal kontrol vardır. Bu tür toplumlarda ki çete alt-kültürü aşırı davranışlar sergiler. Burada ilk amaç “saygı” sağlamaktadır. Bunun için şiddet, mal tahribi gibi davranışlarda bulunurlar.

Halbuki yapısal teoriler, toplumun yapısının, sınıflararası farklılıkların suçu yarattığını savunmaktadır. Cohen de çete alt-kültürünü incelemiş ve bunları, yarar gütmeyen, olumsuz ve haince olarak tanımlamaktadır. Örneğin çalmanın nedeninin çete içinde itibar kazanmak, başkalarına üzüntü vermekten mutluluk duymak ve özellikle orta sınıf değerleri karşı çıkma olduğunu belirmektedir. Cohen çete mensuplarının kısa mutluluk peşinde olduklarını, grup dışında olanlara karşı düşmanca davrandıklarını da gözlemlemiştir. Çete alt-kültürünün oluşma nedeni olarak Cohen herkesin sosyal statü özlemi içinde olduğunu ancak bazı kimselerin toplumdaki yerleri itibarı ile bu statüye erişemediklerini söylemektedir. Örneğin alt sınıflara mensup çocukların maddi ve sembolik olanakları yoktur. Bunun sonucunda statü gerilimi yaşarlar. Bu problemin çözümünü hep birlikte arar, aralarında yeni statü kriterleri oluştururlar, yani bir suç alt-kültürü yaratırlar.

b) İlgi Odakları Teorisi

Miller’in ilgi odakları (Theory of Focal Concerns) teorisi düşük gelirlilerin suçluluğunu söyle açıklamaktadır: “Düşük gelir sınıfının kültürü suç doğurur, çünkü standartları ve ilgi odakları orta sınıfın odaklarından kaynaklanmış olan bazı hukuk normlarını ihlal etmektedir. Düşük gelir sınıfının ilgi odakları; tedirginlik, sertlik, açıkgözlük, heyecan, kadercilik, başına buyruk olma. Açıkgözlük, başkalarını atlatabilme, onları kandırarak para kazanma; heyecan, tehlike, risk, değişiklik, faal olma; kadercilik ise şansa ve talihe inanmak; başına buyruk olma ise herhangi bir sınırlamayı kabul etmemek anlamına gelmektedir. Kişi çevresiyle özdeşleşebilmek, çevresince kabul edilmek, bir statüye, prestije sahip olabilmek için bu özellikleri benimsemek zorundadır. Öte yan dan bunları yaparken suç işlemesi kaçınılmazdır.

Eleştirisi
Bu teoriler ancak sınırlı sayıda suçları açıklayabilmektedir. Sosyal bakımdan dezavantajları olmayan bireylerin niçin suç işlediğini açıklayamamaktadır. Ayrıca temel kavramlar iyi şekilde tanımlanmamış olup, kültür standartlarının nasıl oluştuğu, nesilden nesile nasıl geçtiği açıklanamamaktadır. Hatta bazı eleştirmenler, gruplar ve onların değerleri arasında temel bazı farklılıkların bulunduğu inkar etmektedirler. Alt-kültürlerin varlığını kabul edenler de, bunların zaman içinde önemli ölçüde değiştiğini söylemektedir.

Alıntıdır.

MsXLabs Üye Girişi