EKOSİSTEM

Canlı topluluklarını (biyosenoz) ve bunların içinde yaşadıkları fızikokimyasal ortamı (biyotop) kapsayan bütün.

Boyutları çok değişik olabilen ekosistemlerde her zaman belli bir türdeşlik vardır. Bir orman, bir göl, bir su birikintisi ya da ekili bir tarla birer ekosistem olarak kabul edilebilir. Dışardan enerji aldığı (güneş, organik maddeler, vb.) ve komşu ekosistemlere madde akışı sağladığı (örneğin organik maddelerin sularla akıp gitmesi) ya da hayvanlar yer değiştirdiği (göç) için her ekosistem termodinamik açısından açık bir sistemdir ve bu yüzden sınırları pek de kesin değildir.

Yeryüzündeki tüm ekosistemler iç içe girerek biyosfer'i oluşturur. Kuramsal açıdan biyosfer, işlevsel tek gerçek ekosistemdır, çünkü (göktaşları dışında) dış ortamla yaptığı tek enerji değiş tokuşu ışıma enerjisi biçimindedir.

Ekosistemlerin işleyişini araştırma çalışmaları, büyük ölçüde, sistemler kuramına ve sibernetiğe dayanır. Bu açıdan bakıldığında, ekosistem, düzenli bir bütün
oluşturmak için birbirleriyle sürekli ilişki içinde bulunan canlı ve cansız öğelerin toplamına indirgenir Ekosistemi oluşturan tüm öğelerin birbiriyle olan ilişkileri türlerin dengelenmesini sağlayan etki-tepkı halkaları biçiminde olabilir. Yalnızca birincil bir tüketiciyle onun avcısından oluşan çok basit bir ekosistem ele alınırsa, ekosistemin devam edebilmesi için bu iki öğe arasında belli bir denge düzeninin var olması gerektiği görülür.

Eğer otçulların miktarı artarsa, onları avlayıp yiyenlerin besin kaynağı da artacağından avcılar çoğalmaya başlar; bunun sonucunda, önce otçulların, sonra avcıların miktarı azalır. Bu şekilde ekosistemde bir denge sağlanmış olur. Bu düzenlemeler doğada böylesine kolay gerçekleşmez, çünkü bir ekosistemde türler arasında genellikle sayısız ilişki vardır ve düzenleyici olgular ancak belli bir eşikten sonra işlerlik kazanır. Biraz karmaşık olmasına rağmen, bu inceleme oldukça ümit vericidir ve birçok biyolojik olguya kolaylıkla müdahale etmeye yarayacaktır. Tarımda uygulanan biyolojik savaşta bu yol izlenmektir.

Ekosistemın kararlılığı, bütünün düzenlenmesi için gerekli ilişkilerin sayısına, bağlı olan dinamik bir kavramdır. Ekosistemde çeşitlilik ne kadar yüksekse sistem o kadar kararlıdır. Bu karmaşıklık ancak, genellikle yıllanmış olgun ekosistemlerde meydana gelir. Örneğin ekildikten sonra kendi haline bırakılan bir tarla, birtakım bitkisel evrelerden geçtikten sonra ormana dönüşür.

Çeşitlilik, yani en basit anlamda türlerin sayısı, ardışıklık süreci boyunca belli bir klimaksa ulaşana kadar artacak sonra duracaktır. Ekosistem, ardışıklık boyunca kararlılığını artırır ve düzendeki herhangi bir bozukluktan etkilenirse bu kararlılığa daha kolay erişir; örneğin tür sayısının fazla olduğu klimaks evresinde ortaya çıkan bir asalak, düzeni bozmaya kalkışırsa, tür sayısının az olduğu evrede rastlayacağından daha fazla bir olasılıkla avcısına rastlayacak ve yok edilecektir.

EKOTİP

(ing. ecotype; eco [logy], ekoloji, ve type, tip’ten).
Uzun süren bir doğal ayıklanma sonucunda, toprağıyla, iklimiyle ve biyolojik çevresiyle belirli bir yaşam ortamına uyarlanmış belli bir türdeki bitki topluluğu.

Ekolojik ırklar, genetik varlığı etkileyen ortamın yol açtığı ayıklanmanın ürünü olan bir evrim sonucunda oluşmuştur. Ekotipleri ilk ortaya çıkaran bilgin isveçli çevrebilimci Turesson'dur. Turesson 1922 yılında, deniz kıyısında yetişen birçok bitki türünün rüzgârın şiddeti ve deniz serpintileri yüzünden güdük kaldıklarını, buna karşılık, çevre koşullarının değişik olduğu iç topraklarda normal geliş tiklerini gözlemledi. Bu farklılığın genetik uyarlanmadan mı, yoksa iklime uyarlanmadan mı ileri geldiğini anlamak için bu bitkileri, çevre koşullarının ikisi için de aynı olduğu bir botanik bahçesine dikti ve güdük çeşitlerle uzun çeşitler arasındaki boy farklılığının etkisi gibi devam ettiğini gördü. Böylece aynı türlerin içinde değişik genetik toplulukların bulunduğu sonucuna vardı. Daha sonra yapılan başka deneyler de bu sonucu doğruladı ve pek çok hayvan ve bitki türünde ekotiplerin varlığı anlaşıldı.

EKOTON

(fr. öcotone; yun. oikos, Konut, ve, tonos, kuvvetlen).
Komşu iki ekosistem ya da iki topluluk arasındaki geçit ya da temas bölgesi.

Ekoton, bir ormanın kenarında, kozalaklı kutup ormanı ve tundra gibi iki biyom arasındaki geçit bölgesinde ya da bir gölün engin suyu ile kıyısı arasındaki bölgelerde bulunduğuna göre çok değişik boyutta ve yapıda olabilir. Bu küçük alanlar üzerindeki ekolojik yuvaların çokluğundan dolayı ekotonlar genellikle gerek tür bakımından, gerek çeşitlilik bakı mından komşu ekosistemlerden daha zengindirler. Nitekim ormanların kıyısındaki bitki örtüsünde, yanıbaşındaki ormandan, çayır ya da tarladan daha çok bitki türü bulunur. Dolayısıyla bu ekotonlar ekosistemlerin sürüp gitmesinde esaslı rol oynar ve onlar arasında enerji ve madde değiştokuşunu sağlarlar.