KATRAN

a. (mısır ar. kavrar). Karb. kim.
1. Organik maddelerde, yapısal bozunmaya yol açan damıtma sonunda oluşan artık.
2. Katran gibi, kapkara, koyu siyah renkte: Ortalığa katran gibi bir karanlık çökmüştü. Gömleğinin katran gibi bir rengi vardı.

—Denize. Nemden ve deniz suyundan korumak için sabit armaların üzerine sürülen, çam ağacından ve madenkömüründen elde edilen madde. (Eskiden karina boyası yerine de kullanılırdı.)

—Karb. kim.

• Katran depolama tankı, hava gazı üretiminde damıtma fırınlarından çıkan gazın soğuyarak, katranının büyük bölümü ile belirli hacimde amonyaklı sularını bıraktığı büyük uzun kap.
• Katran giderici, ham gazın katranını gidermeye yarayan aygıt. (Bu aygıt sarsım, yıkama, elektrostatik ya da merkezkaç etkiyle çalışabilir.)
• Katran giderme, ham gazdaki katran damlacıklarını ayırma işlemi. (Ham gaz, katran giderici aygıtlar tarafından tutulan çok küçük çapta [1-2 /m'lik aerosoller] katran damlacıkları içerir.)
• Katran gidermek, bir cismi içerdiği katrandan kurtarmak.
• Mineral katran, bir bitüm türü.
• Odun katranı ya da bitkisel katran, odunların damıtılması ya da karbonlaştırılası sonucu elde edilen ürün. (Karbonlaştırma sonunda üretilen katran, siyah ve oldukça sıvıdır; naftalen içerir, damıtıldığında eriyebilen bir artık bırakır Damıtma sonucu elde edilen ürün, duru ve biraz da ağdalıdır. Parafin içerir, özellikle kayın ağacından kreozot elde edilir.)
• Taşkömürü katranı, taşkömürünün yüksek sıcaklıkta toklaştırılması sırasında çıkan yanü'rün.

—Ormanc. Katran ağacı, sarı katran veren sedir ağacına (Cedrus libani) halk arasında verilen ad. ll Katran çamı, kara katran ya da çam katranı elde edilen kızıl çam (Pinus brutia) ve kara çam (Pinus nigra) türlerine halk arasında verilen ad.

—ANSİKL. ECZC. ve Halk hek.
Bitkisel katranlar halk hekimliğinde, çeşitli hastalıklara karşı kullanılır.
Başlıca dört çeşittir:
1. Kara katran (ya da çam katranı) kara çam türünün çıralı kök ve gövde parçalarının yakılmasıyla elde edilir. Siyah renkte bal kıvamında kalın bir sıvıdır. Ciltte oluşan yaralarda ve hayvanlardaki deri hastalıklarında kullanılır. Kara katran bir miktar su ile karıştırıldıktan sonra çalkalandığında karışımın üstünde kalan köpüğe katran köpüğü denir. İslam hekimliğinde adı çok geçen bir ilaçtır. Ağız yoluyla karaciğer ve akciğer (siroz, verem) hastalıklarında, romatizma ve siyatik gibi hastalıklarda analjezik olarak kullanılır. Dıştan, uyuza, kepeklenmeye karşı ve yaraları temizlemek için uygulanır.
2. Sarı katran (ince katran) Güney Anadolu dağlarında yetişen sedir ağacının (Cedrus libani) kök ve gövdesinden elde edilir. Dıştan hayvanların deri hastalıklarında ve deri üzerindeki asalakların temizlenmesinde kullanılır.
3. Andız katranı - ANDIZ.
4. Ardıç katranı - ARDIÇ.