Zaman ve Takvim

Takvim, zamanın gün, ay ya da yıl gibi uzun süreli dönemlere bölünmesi ve bu bölümlerin belirli bir düzen içinde sıralanmasına yönelik düzenlemelere denir. Takvimlerin doğuşu çok eskilere dayanır. Takvim, yaşamın her alanında büyük önem taşır. Tarımla uğraşan insanların Güneş'in yıllık hareketine ilişkin Güneş takvimleri kullandıklarını görüyoruz. Hemen tüm takvimlerin zaman birimi gündür. Gün doğal olarak bir zaman bölümüdür. Ancak yılın 7'şer günlük haftalara günün 24 saate bölünmesi yapaydır. Dönencel yıl kavuşum ayı süresinin tam katı değildir. On iki kavuşum ayı 354.36706 günde gerçekleşir. Bu süre dönencel yıldan yaklaşık 11 gün eksiktir. Öte yandan ne dönencel yıl ne de kavuşum ayı tam olarak (kalansız) günlere bölünebilir. Onun için takvimin Ay'ın evreleriyle ve mevsimlerle düzenli uyum içinde olabilmesi için belirli aralıklarla düzeltme uygulanmalıdır. Her dört yılda bir Şubat ayına bir gün eklenmesi gibi.

Ay takvimleri yanında ay-güneş takvimleri de kullanılagelmiştir. Eski Romalılar bir yılı 12 kavuşum ayı olarak, yani 354 gün almışlar. Ayrıca yılı mevsimlere bölmüşlerdir. İki yılda bir on ikinci ayın sonuna bir ay ekleyerek takvimlerine bir düzeltme uygulamışlardır. Çin'liler, Hint'liler, Eski Yunanlılar ve İbraniler de bu türden takvimler kullanmışlardır.

Bir takvimin bilimsel bir nitelik taşıması için onun kullandığı yılın uzunluğu, başlangıcı, alt bölümleri ve gün sayım düzeni bilinmelidir. Ortalama güneş gününden sonra ikinci derecede önemli zaman birimleri, ay ve yıldır. Ay ve yıl süreleri, Ay ve Güneş'in bir başlangıç noktasından art arda iki geçişleri arasındaki süredir. Seçilen başlangıç noktalarının da farklı hareketler yapması nedeniyle ay ve yıl süreleri seçilen başlangıç noktasına göre farklılık gösterir. Bu nedenle farklı adlandırılan aylar ve yıllar vardır (Çizelge 1.2).

Türkler düzeltilmiş İslâm takvimini, daha sonra 1926 yılına kadar "Osmanlı takvimi" olarak isimlendirdiğimiz Rumî takvimi kullanmışlardır. 1926 yılından bu yana Türkiye'de Milâdî takvim kullanılmaktadır.

Çizelge 1.2: Farklı yıl ve ay tanımları

takvimler

En Çok Kullanılan Takvimler

I. Julien Takvimi

M.Ö. 45 yılında İmparator Juliüs Caesar (Jül Sezar) mevsimlere uygun düşen iyi bir takvimi İskenderiyeli gök bilimci "Sosigenes" e hazırlattı. Sosigenes, ay takvimini bırakarak yerine 365.25 gün uzunluğundaki güneş yılını temel aldı, ve aşağıdaki özellikleri sağlayan bir takvim ortaya çıktı:

1. Bir yıl P = 365.25 gündür (Julien yılı)

2. 4 ile bölünebilen yıllar 366 gün (artık yıl), bölünemeyenler (normal yıl) 365 gündür.

3. Artık yıllardaki fazla gün Şubat ayına eklenir.

4. Yılbaşı Mart yerine 1 Ocak'ta başlar. Yıl yine 12 aydır ve ayların süreleri Ocaktan başlayarak; 31, 29, 31, 30... gündür. Bu takvime Julien takvimi denmiştir.

II. Greguar Takvimi (Milâdi Takvim)

Julien takviminin de hatalı olduğu ilk bakışta görülmektedir. Çünkü dönencel yılın süresi 365.2422 gün iken Jülien yılı 365.25 gün alınmıştır. Bu fark Julien takviminin yılda ΔP=-0.0078 gün kadar gerilemesine neden olur. Bu fark, kısa zaman aralıkları için önemsenmeyebilir; ancak, uzun zaman aralığında hesaba katılmalıdır. Örneğin bu fark 400 yılda 3.12 gün eder. Bu hata 4 yılda bir eklenen 1 gün ile büyütülmüştür. Caesar'ın koyduğu kurallara göre 400 yılda 100 artık yıl vardır. Artık yıl sayısı 3 eksik alınırsa Julien takvimi 3 gün ileri götürülmüş olur ve hata da olduça küçülmüş yani 400 yılda 0.12 güne düşmüş olur.

Böyle bir düzeltme, 1582 yılında Papa XIII. Greguar tarafından yapıldı. Hırıstiyanların kutsal günü olan Paskalya'nın belirlenmesinde güçlükler vardı. M.S. 325 yılında İznik'te toplanan Hırıstiyan ruhani meclisi paskalya günü olarak 21 Mart gününü seçmişti. O günden 1582 ye kadar 1257 yıl geçmişti. Bu süre sonunda Julien takvimi 1257 x ΔP = -9.8046 gün ≅10 gün geri kalmıştır. Belirlenen düzeltme şu şekilde tüm Hırıstiyan dünyasına duyuruldu:

1. 4 Ekim 1582 den sonra gelen gün 15 Ekim 1582 olarak alınacak,

2. Son iki rakamı (00) olan yıllardan ancak 400 ile bölünebilenler artık yıl olarak alınacak.

3. Takvimin başlangıç yılı olarak İsa'nın doğum günü alınacak.

Bu düzeltmelerde belirtilen tarihe biz, “Milâdî tarih„ diyoruz. İsa'nın gerçek doğum günü ile burada verilen arasında yaklaşık dört yıllık bir fark olduğu söylenmektedir. Ancak burada önemli olan bu takvim için bir başlangıç zamanı seçilmiş olmasıdır.

Bu takvim de hatasız değildir. 400 yılda 3.12 günlük gerileme yerine 3 günlük gerileme için düzeltmeler yapılmış, 400 yılda -0.12 günlük gerileme hesaba katılmamıştır. Bu, 4000 yılda 1.2 gün eder. 4000 yılını artık yıl yerine 365 günlük normal yıl olarak alırsak bu sapma da giderilmiş olur: Greguar takvimi gönümüzde dünya ölçeğinde kullanılmakla birlikte her yerde kolayca kabul görmedi. Roma Katolik devletlerinin büyük bir bölümü bu sistemi 1587 de kabul etti. Öbür ülkeler daha sonraları bu takvime geçtiler: Almanya 1700 İngiltere 1750, Japonya 1873, Rusya 1918, Yunanistan 1923, Türkiye 1926. Günümüzde Greguar takviminin dışında kullanılan bir kaç başka takvim daha vardır. Arap ülkelerinin önemli bir bölümünde halen Hicri takvim kullanılmaktadır. Geleneksel Hint ve Yahudi takvimleri de dini amaçlarla kullanılmaktadır.

III. İslâm Takvimi (Hicrî Takvim)

Ay'ın evrelerini esas alan bir takvim olduğu için buna ay takvimi de denir. Ay yılı da günün tam katları değildir. Yıl uzunluğu bu takvimde 354 gün olarak alınmıştır. Buna "1 Istilahî yıl " denir. Bir yılda 12 ay vardır. Ay süreleri ardardına 30 ve 29 günlük uzunluklara bölünmüştür. Bu takvim için başlangıç tarihi Hazreti Muhammed'in Mekke'den Medine'ye göçtüğü gün (Hicret) M.S. 622 yılı 15 Temmuz alınmıştır. Onun için bu takvime Hicri takvim ve buna göre belirlenen tarihlere de " Hicrî tarih " denir. Hicret'ten önce (H.Ö.), Hicret'ten sonra (H.S.) deyimleri kullanılır. Ay takvimi, geçmişte günlük faaliyetlerin gece yapıldığı, Ay evrelerinin kolay izlenebildiği sıcak ülkelerde kullanılmıştır. Bugün birçok islâm ülkesinde hâlâ kullanılmaktadır.

Bu takvimde ayın günleri Ay'ın gösterdiği evrelere göre belirlenir: Ay çok ince bir hilâl hâlinde görüldüğü zaman ay başıdır. Yüksek tepelerde bekleyen gözcüler Ay'ın çok ince bir hilâl oluşunu gözleyerek ay başı gününü halka duyururlardı. Ondan sonra gelen günler ise ardardına sayılırdı.

Hicri takvimin de düzeltilmesi gerektiği açıktır, çünkü ıstılahî yıl gerçek ay yılına göre yılda ΔP = +0.3671 gün daha uzundur. O halde Hicri takvim gerçek ay takvimine göre 30 yılda yaklaşık 11 gün ileri gider. Bunu düzeltmek için zamanın takvim yapımcıları ardardına gelen her bir 30 yıllık dönemlerin; 2, 5, 7, 10, 13, 15, 18, 21, 24, 26 ve 29 ncu yıllarını artık yıl olarak 355 gün almışlardır. Bu takvim, düzeltilmiş islâm takvimi olarak bilinir.

İslâm takviminin mevsimlerle hiç bir ilgisi olmadığı açıktır. Herhangi bir ay başı bir önceki yıla göre 11 gün (365-354) ya da 12 gün (366-354) ya da 10 gün (365 -355) geriye kayabilir.

IV. Osmanlı Takvimi (Rumi Takvim)

Julien takviminde yapılan birkaç ufak değişiklik ile oluşturulan bir takvimdir. M.S.1840 (=H.S.1256) yılında İslâm takvimi yerine bu takvim kullanılmaya başlanmıştır. Rum ülkelerinden alınma bir takvim olduğu için bununla belirlenen tarihe Rumi tarih denmiştir. Bu takvimde yıl uzunluğu 365 veya 366 gün alınarak yıl yine 12 aya bölünmüş, ay süreleri Greguar takvimdeki gibi alınmıştır. Başlangıç olarak Rumi 0 yılı Mart 0 = Milâdi 584 Mart 13 alınmıştır. Milâdi tarihten 13 gün geri olması ΔP =-0.0078 gün/yıl- dan ileri gelmektedir.

Takvimler Arası Dönüşümler

Herhangi bir günün bir takvimdeki tarihinin başka bir takvimdeki karşıtını bulmak oldukça zordur. Değişik takvim yıllarını birbirine dönüştürmek için aşağıdaki basit ve yaklaşık formüller kullanılır.

H = M - 622 + ( M - 622 )/33

= R - 38 + ( R - 38 )/33

M = H + 622 - H/33

R = M - 584, M = R + 584

= H + 38 - H/33

Burada H Hicri, M Milâdi ve R de Rumi yılı göstermektedir. Bu yaklaşık formüllerle yapılan dönüşümler en fazla bir yıl hatalı olabilmektedir. Bu formüllere göre örnek olarak Rumi 1330 doğumlu biri, Milâdi 1914 ve Hicri 1331 doğumludur ve Milâdi 1994 yılında, yine Milâdi takvime göre 80 yaşındadır. Yıl süresi farklı olduğu için aynı kişi 1994 yılında Hicri takvime göre 82 yaşında olur.

MsXLabs Üye Girişi