Cümleni Ögeleri İle İlgili Genel Özellikler a- Cümlenin kuruluşuna katılmayan, yani öge olmayan ve dolaylı olarak cümlenin anlamına yardımcı olan unsurlardır. Bağlaçlar, ünlemler, ünlem grupları, hitaplar, ara sözler cümle kuruluşunun dışında kalan unsurlardır. (Cümle Dışı Unsurlardır)
- Şair, sen üzüldükçe ve öldükçe yaşarsın.
- Ulu mabet, seni ancak bu sabah anlıyorum
- Sana dün bir tepeden baktım aziz İstanbul.
- Bahçeye indim; fakat çiçeklerin eski kokusunu alamadım.
- Başımın ağrısı yazları –sıcaklardan olmalı- daha da artar.
- Şu kopan fırtına Türk ordusudur, ya Rabbi!
b- Bir öge, tek bir sözcükten oluşabileceği gibi birçok sözcükten ve sözcük grubundan oluşabilir.
- Yaşam denizinde uzun uzun kulaç atmış bir insanın yalın ve sıcak anlatımıydı / bizi etkileyen.
c- Bir cümlede birden fazla özne, nesne dolaylı tümleç ve zarf tümleci ortak bir yükleme bağlanabilir.
- Suyun üstünde domates, salatalık, patlıcan çürükleri, boş şişeler/ vardı. (Birden çok özne)
- İşyerinde, kahvede, sokakta, her yerde senin başarıların konuşuluyor. (birden çok dolaylı tümleç)
d- Soru cümleleri, değişik öğeleri buldurmaya yönelik olabilir. Sorunun cevabı hangi öge ise soru cümlesi onu buldurmaya yöneliktir.
- -Sana kim izin verdi? –Babam = özneye yönelik
- -Hangisini beğendin? –Bunu = nesneye yönelik
- -Ne zaman geleceksin? –Yarın = zarf tümlecine yönelik
e- “mi” edatıyla oluşturulan soru cümlelerinde “mi” hangi ögeden sonra gelmişse, soru o öğeyi buldurmaya yöneliktir.
- Zeynep mi söylüyor bu türküyü. = özne
- Dün mü izledin o filmi.= zarf tümleci
f- Bir cümlede vurgulanmak istenen öge, yüklemden önceki ögedir.
- Arkadaşım, ders notlarını dün bana verdi. (dolaylı tümleç)
- Arkadaşım, ders notlarını bana dün verdi. (zarf tümleci)
- Arkadaşım, dün bana ders notlarını verdi. (belirtili nesne)
- Ders notlarını dün bana arkadaşım verdi. (özne)
g- Tamlamalar, yan cümlecikler, deyimler, ve birleşik eylemler bir bütündür, ögeler bulunurken bölünmez.
- Topluma ters düşen düşünceleri, inançları yargılarken / dikkatli olmalıyız.
- Alkışlanmak, beğenilmek / her insanın içinde saklı tuttuğu bir istektir. (özne-yüklem)
