Ünlü Daralması
Türkçede
“a – e” geniş ünlüleri ile biten fillere
“-yor” eki getirildiğinde, fiilin sonundaki geniş ünlüler daralarak
“ı – i – u – ü” dar ünlülerine dönüşür. Bu kurala
ünlü daralması denir.
Ünlü daralmasında;
a ünlüsü →
ı veya
u ünlüsüne,
e ünlüsü →
i veya
ü ünlüsüne dönüşerek daralır
Kaynaştırma harfi,
“de-“ ve
“ye-“ fiillerinde ünlü daralmasına sebep olur, fakat bu sözcükler dışındaki diğre sözcüklerde daralmaya sebep olmaz.
- de – y – ecek → diyecek
- ye – y – ecek → yiyecek
Bu örneklerde “y” kaynaştırma ünsüzü, ünlü daralmasına sebep olmuştur.
- anla – y – acak → anlayacak
Bu örnekte ise “y” kaynaştırma ünsüzü, ünlü daralmasına neden olmamıştır.
Örnek:
- bekl-e-yor > bekl-i-yor
- kalm-a-yor > kalm-ı-yor
- özl-e-yor > özl-ü-yor
- soll-a-yor > soll-u-yor
Örneklerinde bu daralma görülmektedir.
“-yor” ekinden başka bir ekin ya da sesin darlaştırma özelliği yoktur. Ancak tek heceli olan “de- , ye-” fiilleri, kendinden sonra gelen “y” sesinden dolayı darlaşabilir.
Örnek:
- de - yor > di - yor
- de - yerek > di - yerek
- de - yen > di - yen
Ancak bazen darlaşma olmayabilir.
Örnek:
- de - y - ince > de - y - ince
