KÖPRÜLÜ (Mehmet Fuad)

türk tarihçi ve siyaset adamı
(İstanbul 1890 - ay. y. 1966)

Köprülü soyundan Beyoğlu İkinci ceza başkâtibi İsmail Faiz Bey'in oğludur. Ayasofya rüştiyesi'ni ve Mercan idadisi' ni bitirdi. Bir süre Mektebi hukuk'a devam etti (1907-1910). İstanbul’da çeşitli liselerde edebiyat öğretmenliği yaptı (1910 -1913). Halit Ziya Uşaklıgil’in istifası ile boşalan İstanbul Darülfünunu türk edebiyatı müderrisliğine atandı (1913). Ayrıca İlahiyat fakültesi'nde türk din tarihi, Mülkiye mektebi'nde siyasi tarih, Sanayii nefise mektebi'nde de medeniyet tarihi dersleri

islamiye ve milliye tetkik encümeni" adlı derneği kurdu. Derneğin yayın organı olarak Milli tetebbular mecmuası'nı çıkardı (1915). Türk tarihi, dili, edebiyatı konularını araştırmak için Bakanlar kurulu kararıyla kurulan Türkiyat enstitüsü'nün müdürlüğüne getirildi (1924). Türkiyat mecmuası’nı yayımlamaya başladı (1925). Edebiyat fakültesi'ndeki öğretim görevinin yanı sıra Dil ve tarih-coğrafya fakültesi'nde Ortaçağ türk tarihi, Siyasal bilgiler fakültesi'nde OsmanlI kurumlan tarihi kürsülerinde derslerini 1943 yılına kadar sürdürdü.

1935'te Kars milletvekili seçilerek siyasete atıldı. Vatan gazetesinde (19 eylül 1945) çıkan ''Demokrasi ruhu” başlıklı yazısı nedeniyle Cumhuriyet halk partisinden çıkarıldı. 1946'da Celal Bayar, Adnan Menderes ve Refik Koraltan ile birlikte Demokrat parti'nin dört kurucusundan biri oldu. 1946'da bu partiden İstanbul milletvekili seçildi). Demokrat partinin iktidara geçmesinden sonra Dışişleri bakanlığı görevinde bulundu (1950-1957). Devlet bakanlığı ve Başbakan yardımcılığı yaptı (1954-1955). Kurucu arkadaşları ile anlaşamayarak partiden ayrıldı (1957). Aynı yıl Hürriyet partisi'ne girdi. 27 Mayıs 1960'tan sonra 6-7 Eylül olaylarından ötürü tutuklanıp Yassıada'da yargılanarak aklandı.

18 aralık 1961'de bazı arkadaşları ile Yeni demokrat parti'yi kurdu. Ancak adı Demokrat parti'yi anımsattığı için bu parti savcılıkça kapatıldı. Mektebi hukuk'ta öğrenciliği sırasında Fecri ati topluluğuna katılan (1909) Fuat Köprülü bu topluluğun yayın organı Serveti fünun dergisiyle daha başka dergi ve gazetelerde (Mehasin, Tanin) şiir ve makaleler yayımladı. O dönemdeki şiirlerinde, öteki Fecri ati şairleri (Ahmet Haşim vb.) gibi sembolizm etkisi görülür; bunlar, dil, vezin, biçim ve içerik bakımından Edebiyatı cedide şiirinin uzantısı durumundadır. Aynı dönemde eleştiriler, Batı yazarları üzerinde birtakım biyografiler de yazdı. Daha sonra, Ziya Gökalp'in etkisiyle, hece vezniyle manzumeler (1917-1918), manzum Nasreddin Hoca fıkraları (1918), Mektep şiirleri (3 cilt türk kültür, uygarlık, siyaset ve edebiyat tarihi üzerine kapsamlı incelemeler yaptı.

Tezkireci anlayışından ayrılarak, türk edebiyatının gelişmesini ilk kez Batı yöntemiyle ele aldı; çok geniş bir alana dağıldıkları için siyaset ve uygarlıkça ayrılıklar gösteren ve dilleri çeşitli lehçelere ayrılan türk kavimlerinin edebiyatlarını bir bütün olarak inceledi: Türk edebiyatı tarihi (1926); bu alanda çeşitli incelemeler yayımladı: Türk edebiyatında âşık tarzının menşe ve tekâmülü hakkında bir tecrübe (1915), Türk edebiyatında ilk mutasavvıflar (1918), Türk tarihi dinisi (1925), Milli edebiyat cereyanının ilk mübeşşirleri ve Divanı türki-i basit (1928) vb. açıklamalı antolojiler hazırladı: Divan edebiyatı antolojisi (1931), Türk saz şairleri antolojisi (2 cilt, 1940; 3 cilt, 1962).

Çalışmalarında E. Durkheim sosyolojisinin etkileri görülen Köprülü, asıl ilgi alanı olan edebiyat tarihini, kültür tarihinin bir alt birimi olarak değerlendirdi. Belgeci tarih anlayışına karşı, çözümlemelere dayanan bir senteze varmayı amaçladı. Tarih alanında, OsmanlI devletinin kuruluşu (1959), Bizans müesseselerinin osmanlı müesseselerine tesiri (1981, ikinci bas.), İslam ve türk hukuk tarihi araştırmaları ye vakıf müessesesi (1983, ikinci bas.) adlı yapıtları yayımlandı.