KUTADGU BİLİG (11. yüzyıl)

MutLuluk veren bilgi anlamına gelen bu eserin yazarı Yusuf Has Hacib'dir.Sanatçı eserini 1069 yılında Balasagun'da yazmaya başlamış 1070'de Kaşgar'da bitirip Karahnlı hükümdarı Tabgaç Buğra Han'a sunmuştur.

İslam kültürü etkisindeki Türk Edebiyatı'nın edebi değer taşıyan ilk örneğidir.İdeal bir toplumun nasıl yönetilmesi,ideal bir hükümdarın nasıl olması gerektiğini ve çevresindekilerin ona nasıl nasıl hizmet edeceğini anlatan dini,siyasi,ahlaki,alegorik,ve didaktik bir eserdir.
Mesnevi biçiminde yazılan eserde 6645 beyit 173 dörtlük vardır.Hem aruz ölçüsü hem de hece ölçüsü kullanılmıştır.

Hakaniye Lehçesiyle yazılmış olup Arapça ve Farsça sözcüklere az yer verilmiştir.Aruz ölçüsüyle yazılan ilk Türkçe eserdir.Türk Edebiyatı'nın ilk mesnevi örneğidir.Devlet adamlarına öğüt verdiği için ilk siyasetname örneğidir.Divan Edebiyatı özelliklerini taşıyan ilk eserdir.

Eserdeki Semboller ve Temsil Ettikleri Kavramlar

• Kün togdı hükümdardır (köni töri): Doğruluk ve adaleti temsil eder.
• Ay Toldı vezirdir (kut-saadet devlet): Mutluluğu ve talihi temsil eder.
• Ögdülmış vezirin oğludur (ukuş-bilgi): Akıl ve anlayışı temsil eder.
• Odgurmış vezirin kardeşidir (akıbeti,kanaati): Yaşamın sonunu temsil eder.

• İslami devir Türk edebiyatının bilinen ilk eserlerinden biridir.
• "Mutluluk Bilgisi" anlamına gelen eser Yusuf Has Hacip tarafından Hakaniye lehçesiyle yazılmıştır.Her iki dünyada da mutlu yaşanması için insana gerekli yolu göstermeyi amaçlayan Kutadgu Bilig aruz ölçüsüyle yazılmış, didaktik bir eserdir.
• Eserde ideal bir toplumun nasıl meydana geleceği ve devlet idarecelerinde bulunması gereken nitelikler öğüt verici tarzda dile getirilmiştir.
• Sembolik eser adaleti, aklı, saadeti ve devleti temsil eden 4 sembolik şahıstan oluşur.Ay-toldu (Saadeti), Ögdülmüş (aklı), Odgurmuş (akibet,geleceği), Kün-toğdı (kanun) gibi sembolik kişilerle sosyal düzenin nasıl olması gerektiği anlatılır.
• Mesnevi tarzında yazılmıştır.
• 6645 beyitten meydana gelmiştir, dörlüklere de rastlanmaktadır.173 dörlükten oluşur.
• Edebiyatımızda aruz ölçüsünün kullanıldığı ilk eser ve ilk mesnevidir.
• Nasihatname ve siyasetname olarak kabul edilir.
• İlk siyasetname olarak da geçmektedir.

Kutadgu Bilig'den Sözler

• Akıl senin için iyiy ve yeminli bir dostur.Bilgi senin için çok merhametli bir kardeştir.
• Allâh'a sığın, onun emrine itaatsizlik etme!
• Akıl süsü dil, dil süsü sözdür. İnsanın süsü yüz, yüzün süsü gözdür. İnsan sözünü dil dili ile söyler; sözü iyi olursa, yüzü parlar.
• Allah'tan ne gelirse ona râzı ol!
• Anlayış ve bilgi çok iyi şeydir; eğer bulursan, onları kullan ve uçup göğe çık.
• Bir insan bütün dünyaya tamamen sahip olsa bile, sonunda dünya kalır; onun kısmetine ancak iki top bez düşer.
• Bu dünya renkli bir gölge gibidir, onun peşine düşersen kaçar; sen kaçarsan o seni kovalar..
• Bu dünyanın kusuru bin, meziyeti ise birdir. İnsan bunu nasıl geçirirse, o öyle geçer.
• Bütün halka içten gelen merhamet göster.
• Bütün iyilikler bilginin faydasıdır. Bilgi ile göğe dahi yol bulunur.
• Büyüklük taslayan, kibirli ve küstah adam, tatsız ve sevimsiz olur; kibirli insanın itibari günden güne azalır.
• Eğer kendine candan bağlı birisini arıyorsan, sözün kısası, kendinden daha candan birini bulamazsın.
• Dâima iyilik yap ki, kendin de iyilik bul.
• Doğan ölür, ondan eser olarak söz kalır. Sözünü iyi söyle, ölümsüz olursun.
• Dünya ve âhireti her ikisini birden elde etmek istersen, şu birkaç işi bırakma; muktedirsen bunları mutlaka yerine getir!
• Elini uzatarak gökteki yıldızları tutsan ve başın göğe değse bile, sonunda sen yine yerdesin.
• Ey asil insan! insanlığı elinden bırakma; insanlığa karşı daima insanlıkla muamele et.
• İşi adaletle yap, buna gayret et; hiç bir zaman zulüm etme; Allah'a kulluk et ve O'nun kapısına yüz sür.
• Hangi iş olursa olsun, sen onu tatlı dille karşıla; her işte tatlı dil kullanırsan saadet sana bağlanır.
• Hiç bir işte acele etme, sabırlı ol, kendini tut; sabırlı insanlar arzularına erişirler.
• Diline ve gözüne sahip ol, boğazına dikkat et; az ye, fakat helal ye.
• Hangi işe girersen, önce sonunu düşün; sonu düşünülmeyen işler, insana zarar getirir.
• Başkasının zararını isteme, kendin de zarar verme; hep iyilik yap, kendi heva ve heveslerine hakim ol.
• Bak, doğan ölür; ondan, eser olarak, söz kalır; sözünü iyi söyle! ölümsüz olursun.
• İnsanın bunca zahmet çekmesi hep boğazı ve sırtı içindir; mal toplar, yiyemez; öldükten sonra da vebali altında kalır.
• Ey nimet sahibi olan kimse, şükret. Şükredene Tanrı nimetini artırır.
• İnsan nadir değil, insanlık nadirdir. İnsan az değil, doğruluk azdır.
• İnsanın bunca zahmet çekmesi hep boğazı ve sırtı içindir. Mal toplar, yiyemez; öldükten sonra da vebalı altında kalır.
• Çok mal aç gözlüyü doyurmaz. Ecel gelince pişman olur, fakat artık işini yoluna koyamaz.
• Akıl bir meşaledir. Kör için göz, ölü vücut için can, dilsiz için sözdür.
• Kötülük edersen, kötülüğün karşılığı pişmanlıktır. Elinden gelirse, kötülüğün inadına iyilik yap.
• Çok dinle fakat az konuş. Sözü akıl ile söyle ve bilgi ile süsle.
• Fenalık cahillikten doğar, hastalıklar kötülükler hep aynı noksanlıktan ileri gelir. Fakat tedavi ile hastalara şifa verilebilir; terbiye ile kötüler iyi edilebilir; okumak yoluyla da bilgisizlere bilgi verilmiş olur.
• Gönlünü ve dilini doğru tut!
• Gurur faydasızdır, o insanları kendinden soğutur. Alçak gönüllülük ise insanı yükseltir.
• Halka faydalı ol, onlara zarar verme!
• Her mahlûk kendi nasibini alır. Yürüyenler yiyeceklerini ve uçanlar da yemlerini bulurlar.
• Her sözü söz diye ağzından çıkarma. Lüzumlu olan sözü düşünerek ve ihtiyatla söyle.
• Her bakımdan tam zengin olmak istersen, kanaatkâr ol. Böylece kendi nasibini elde etmiş olursun.
• Huzur istersen zahmet ile birlikte gelir. Sevinç istersen kaygı ile birlikte bulunur.
• İşe acele ile girme, sabır ve teenni ile hareket et. Acele yapılmış olan işler yarın pişmanlık getirir.
• İnen yükselir, yükselen iner, parlayan söner ve yükselen durur.
• İnsan süsü, yüz; yüzün süsü, göz; aklın süsü, dil; dilin süsü, sözdür.
• İnsan, binlerce yaşasa, arzu ettiği şeylere kavuşsa bile, yine dileği bitmez.
• İnsana insanlığı nisbetinde mukabelede bulun. Böyle mukabelede bulunduğu için, insana insan adı verilmiştir.
• İnsanı dil kıymetlendirir ve insan onunla saadet bulur. İnsanı dil kıymetten düşürür ve insanın dili yüzünden başı gider.
• İnsanların seçkini insanlığa faydalı olan insandır. Halk nazarında muteber kimse, merhametli olan insandır.
• İyi hareket et, kötülerin zararlarını ortadan kaldır!”
• Kara toprak altındaki altın, taştan farksızdır. Oradan çıkınca, beylerin başında tuğ tokası olur.
• Kimin sana biraz emeği geçerse, sen ona karşılık daha fazlasını yapmalısın.
• Kötülük değersiz bir şey olduğu için, onu yapan da değersizdir.
• Menfaat sandalyeye benzer; başında taşırsan seni küçültür, ayağının altına alırsan seni yükseltir.
• Öfke ve gazapla işe yaklaşma; eğer yaklaşırsan, ömrü heder edersin.
• Söz ağızda iken sahibinin esiridir, ağızdan çıktıktan sonra sahibi onun esirdir.
• Yalnız kendi menfaatini gözeten dosta gönül bağlama. Fayda görmezse, sana düşman olur, ondan vazgeç.