İzmir suikastı

Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal’e (Atatürk'e) karşı hazırlanan suikast girişimi (haziran 1926). 7 haziran 1926’da Gazi bir yurt gezisine çıktı, programında İzmir de vardı, 14 haziranda Balıkesir'e geldi, buradan İzmir'e geçecekti. Suikastçılar onu 16 haziranda İzmir'de bekliyordu. Ne var ki Mustafa Kemal Paşa bu tarihte İzmir’e gelmedi. Suikastçılardan motorcu Giritli Şevki bundan işkillendi. Elebaşılarından Sarı Efe Edip'in de İstanbul'a döndüğünü öğrenince korktu. Korkusu, planın yetkili makamlarca öğrenildiğini sanmasından'ileri geliyordu. 17 haziran 1926 günü İzmir Emniyet müdür- lüğü’ne giderek suikast girişimini ihbar etti.

Giritli'nin açıklamalarına göre eski milletvekillerinden Ziya Hurşit, Laz İsmail, Gürcü Yusuf, Çopur Hilmi ve Sarı Efe Edip İzmir'de bir kahvede buluşmuş, Gazi'nin, Kemeraltı caddesinden geçerken öldürülmesini kararlaştırmışlardı. Plana göre Ziya Hurşit, Mustafa Kemal Paşâ buradan geçerken yanında bulundurduğu bombaları otomobiline savuracak, etrafa da birkaç kurşun sıktıktan sonra çıkacak kargaşalıktan yararlanarak Çopur Hilmi' nin getireceği otomobile atlayıp Karşıyaka'ya geçecek, burada Giritli Şevki’nin motoruna binilerek Sakız adasına gidilecekti.

İhbarın ardından Ziya Hurşit Kemeral tı'nda Gaffarzade otelı'nde sözkonusu bombalar ve tabancalarla yakalandı. Böy- lece işin ciddiyeti ortaya çıktı. Ziya Hurşit Birinci Meclis'te Rize milletvekiliydi. Genç, atak ve girgindi. Mustafa Kemal Paşa'nın onun bu yanlarından hoşlanmasına karşın Ziya Hurşit eskiden beri Gazi’nin muhalifleri arasındaydı. "İkinci grup" diye bilinen gruba katılmıştı. Bu grup daha sonra Terakkiperver cumhuriyet fırkası nın özünü oluşturacak, ayrıca birçok ünlü ittihatçı da bu fırkada yerini alacaktı. Ziya Hurşit'in Mustafa Kemal'i daha önce de Meclis'te ve Anadolu kulübü'nde vurmayı planladığı sonradan anlaşıldı.

Ziya Hurşit'in açıklamalarına göre suikastın ardında bir örgütün varlığı ortaya çıkıyordu. Eski ittihatçılardan Kara Kemal ve Şükrü Bey gibi muhalifler işin içine giriyordu. Ziya Hurşit bazı Terakkiperver milletvekillerinin de olaya katıldığını açıkladı. Zaten bu fırka eski ittihatçıların etkinliği altında idi. Alı Çetınkaya başkanlığındaki istiklal mahkemesi İzmir'e çağrıldı ve bunun verdiği karar üzerine Terakkiperver cumhuriyet fırkası yöneticileri tutuklandı. Başbakan ismet Paşa (İnönü) Karabekir’i hemen serbest bıraktırdı. Bu da istiklal mahkemesi ile İnönü'nün sürtüşmesine yol açtı. Bu sırada daha birçok Terakkiperver partili milletvekili ve eski ittihatçı tutuklandı. Tutuklananlar arasında ünlü ittihatçı eski Maliye bakanı Cavit Bey de vardı. Kara Kemal Bey İstanbul'da tutuklanacağı sırada intihar etti.

İzmir'de 27 haziranda başlayan dava 13 temmuz 1926'da sona erdi. İzmit milletvekili Şükrü, Saruhan milletvekili Halis Turgut, İstanbul milletvekili İsmail Canbolat, Erzurum milletvekili Rüştü Paşa, Ziya Hurşit, eski Trabzon milletvekili Hafız Mehmet, eski teğmen Çopur Hilmi, Sarı Efe Edip, Laz İsmail, Gürcü Yusuf ve veteriner Albay Rasim idama mahkum oldular. Kâzım (Karabekir), Ali Fuat (Cebesoy) Refet (Be le), Cafer Tayyar (Eğilmez), Mersinli Cemal paşalar, eski Erzurum milletvekili Necati gibi bazı sanıklar beraat ettiler. Maliye eski bakanı Cavit Bey, eski İzmir valisi Rahmi, Ardahan milletvekili Hilmi, Erzincan milletvekili İhsan, Sivas eski milletvekili Sefahattin ile İstanbul milletvekilleri Rauf (Orbay) ve Doktor Adnan (Adıvar) beylerin Ankara'da yine istiklal mahkemesi'nde yargılanmalarına karar verildi.

Bu yargılanmadan sonra Cavit Bey, Dr. Nazım, Ardahan milletvekili Hilmi ve Nail beyler asıldı. Eski İzmir valisi Rahmi Bey ile yokluklarında yargılanan Rauf (Orbay) ve Adnan (Adıvar) beyler onar yıl kalebentlik cezasına çarptırıldılar, idama mahkûm edilen lerden eski Ankara valisi Abdülkadir, Istranca dağlarından Bulgaristan'a kaçmak isterken yakalandı ve ağustos sonunda Ankara’ya getirilip asıldı.