I. Dünya Savaşı

Avrupa devletleri arasında, 1 Ağustos 1914'te başlayan ve 11 Kasım 1918'de sona eren savaş.
İttifak Devletleri (Almanya, Avusturya-Macaristan) ile İtilâf Devletleri (İngiltere, Fransa, Çarlık Rusyası, İtalya) arasında yapılan bu savaş, daha çok Avrupa'da geçmesine karşın, daha sonra ABD, Japonya, Avustralya, İngiliz sömürgeleri ve dominyonları da savaşa katılmışlar; böylece, bütün dünya devletlerinin savaşı hâlinde gelmiştir.

Birinci Dünya Savaşı'nın başlıca nedenleri

1) 1870'te birliğini tamamlayan ve sanayi devrimini de gerçekleştiren Almanya'nın büyük bir sömürge imparatorluğu kurma politikası ve dünya ticaretinde İngiltere ile ciddî bir rekabete girişmesi;
2) Rusların, Balkanlar ve Boğazlar üzerindeki istekleri;
3) Ülkelerde milliyetçilik bilincinin gelişmesi olmuştur.

Savaşın başlamasından çok önce, Avrupa'nın büyük devletleri, kendi aralarında çeşitli antlaşmalarla iki gruba ayrılmış durumda bulunuyorlardı. Bir yanda Almanya, Avusturya-Macaristan ve İtalya arasında Üçlü İttifak (1882), diğer yanda Fransa, İngiltere ve Rusya arasında Üçlü İtilâf (1908) kurulmuştu. Bu uluslararası gerilim sürerken, Avusturya uyruklu Bosnalı üniversite öğrencisi olan Gavrilo Princip, Haziran 1914'te Avusturya-Macaristan tahtının vârisi Arşidük Franz Ferdinand'ı Saraybosna'da öldürdü. İki ülke arasında gerginlik son haddine ulaştı ve Avusturya 28 Temmuz'da Sırbistan'a savaş açtı. Çatışma bir anda yayıldı. 30 Temmuz'da Rusya, Avusturya'ya karşı seferberlik ilân etti, 1 Ağustos'ta Almanya, Rusya'ya savaş açtı. 2 Ağustos'ta Fransa'da seferberlik ilân edildi, 3 Ağustos'ta Almanya, Belçika'ya girerek Fransa'ya savaş açtı; aynı gün İtalya yansızlığını açıkladı; 4 Ağustos'ta İngiltere, Fransa ve Rusya ile dayanışıklığını ilân etti.

Savaşın ilk günlerinde Fransız ordusunu bozguna uğratan Almanlar, Lüksemburg, Belçika ve Kuzey Fransa'yı işgal ettiler. Daha sonra Marne'da yapılan (6-10 Eylül) savaşlarda Fransız ve İngiliz kuvvetleri, Alman ilerlemesini durdurabildiler. Her iki taraf orduları sağlam bir siperler çizgisinin gerisine yerleşti. Bu durgunluktan yararlanan Almanlar doğu cephesine, batı cephesinden büyük miktarda asker kaydırdılar ve Ruslara karşı saldırıya geçtiler. Tannenberg'de (26-30 Ağustos) Rusları yenen Almanlar, sert kış karşısında çarpışmaları kestiler.

Aynı yıl 23 Ağustos'ta Japonya, Almanya'ya savaş açarak, Almanya'nın Uzakdoğu'daki sömürgelerini ele geçirdi. 11 Ağustos'ta Fransa kıyılarını döverek Türk karasularına sığınan Alman savaş gemileri Goeben (Göben) ve Breslau'yu, İngiltere ve Fransa'nın kendilerine teslim edilmesini istemeleriyle patlak veren durum, Osmanlı Devleti ile İtilâf Devletleri arasında sert çatışmalara yol açtı. Osmanlı hükümeti bu gemileri satın almış görünerek, Yavuz ve Midilli adlarıyla donanmasına katıp Goeben'in komutanını Türk Deniz Kuvvetleri'ne amiral olarak atayınca, İngilizler Çanakkale Boğazı'nı abluka altına aldılar. Bunun üzerine Osmanlı hükümeti boğazı kapattı (1 Ekim). Bu olaylardan kısa bir süre sonra da Karadeniz'e keşif amacıyla çıkan Alman amiralinin komutasındaki Yavuz zırhlısının, 28 Ekim 1914'te Sivastopol ve Odessa'yı bombalaması, gerginliği büsbütün artırdı. Bunun üzerine 2 Kasım 1914'te Rusya ve 5 Kasım 1914'te de öbür İtilâf Devletleri Osmanlı Devleti'ne savaş açtı. 11 Kasım'da da Osmanlı Devleti resmen savaşa katıldı. 1914-1915 kışında Batı cephesinde kıpırdamayan Almanlar, çabalarını Doğu cephesine yönelttiler. 1915 Nisanı'na kadar Rusları Karpatlar'dan attılar.

3 Mayıs 1915'te Üçlü İttifak'tan çekilen İtalya, 23 Mayıs'ta İttifak Devletleri'ne savaş açtı. Osmanlı Devletleri savaşa girince, İngilizler Karadeniz'e çıkamaz olmuşlardı. Rusya'ya yardım için İngiliz ve Fransız gemileri Çanakkale Boğazı'nı zorlamaya başladılar. 18 Mart 1915'te büyük bir yenilgiye uğrayan İtilâf Devletleri 9 Ocak 1916'da Gelibolu Yarımadası'ndan çekildiler.

14 Ekim 1915'te Bulgaristan, Almanların safında savaşa katıldı. Rusya'da önemli başarılar elde eden Almanya, bütün ağırlığını Batı cephesine aktardı. 21 Şubat 1916'da Verdun'de başlayan yıpratma savaşında Fransız hatları aylarca direndiler ve 16 Aralık 1916'da Verdun tabyalarını geri aldılar. 27 Ağustos 1916'da Romanya, Avusturya-Macaristan'a savaş açtı. Fakat ülkenin büyük bir bölümü Almanlar ve Bulgarlar tarafından işgal edildi. Almanlar 22 Şubat 1917'de Hindenburg hatlarına kadar çekildiler. 15 Mayıs'ta Verdun çevresi tamamen Almanlardan temizlendi. 27 Haziran 1917'de Yunanistan da, İtilâf Devletleri safında savaşa girdi. Doğu'da Rus ordusu, Şubat ayında patlak veren Devrim'e katıldı.

Rusya'da kurulan geçici hükümet Almanlara karşı bir saldırı başlattıysa da başarılı olamadı. Galiçya, Bukovina ve Riga, Almanların eline geçti (3 Eylül). Rus cephesi 15 Aralık 1917'de Brest-Litovsk Antlaşması ile ortadan kalktı. Tarafsız ticaret gemilerine yapılan saldırılar ve denizaltı savaşının tehlikeli bir durum alması üzerine, ABD Almanya'ya savaş açtı (6 Nisan 1917). Rus cephesinin çökmesiyle doğudaki tehlikeyi ortadan kaldıran Almanlar, 1918 Martı'nda Batıda saldırıya geçtiler ve Paris yakınlarına kadar ilerlediler. Foch'un komutasındaki Fransız, İngiliz, Belçika, Portekiz, ABD ve İtalyan birliklerinin 18 Haziran'da başlattığı ve "Fransa Savaşları" diye adlandırılan saldırılar, Almanların 11 Kasım 1918'de ateşkes istemesiyle sonuçlandı. Vittorio Veneto zaferini kazanan (29 Ekim 1918) İtalyanlar da 3 Kasım'da Avusturyalıları ateşkes istemek zorunda bıraktılar.

İtilâf Devletleri'nin Doğu ordusuna karşı koyamayan Bulgaristan, 25 Eylül 1918'de, Suriye ve Filistin'de yenilen Osmanlı Devleti de 30 Ekim 1918'de ateşkes istediler. Ateşkesleri barış antlaşmaları izledi.

Almanya ile 28 Haziran 1919 Versay (Versailles), Avusturya ile 10 Eylül 1919 Saint-Germainen Laye, Bulgaristan ile 23 Kasım 1919 Neuilly, Macaristan ile 4 Haziran 1920 Trianon ve Osmanlı Devleti ile de 10 Ağustos 1920 Sevr (Sévres) Barış Antlaşmaları imzalandı.

I. Dünya Savaşı Sonuçları

• Avrupa’daki mevcut dengeler değişti
• Rakiplerini etkisiz hale getiren İngiltere ve Fransa en kazançlı devletler olurken; galipler safında yer alan İtalya ve Rusya hedefledikleri amaçlarına ulaşamamışlardır.
• Osmanlı ve Avusturya-Macaristan İmparatorluğu parçalanmış; Çarlık Rusya’sı yıkılmıştır.
• 4-Türkiye, Macaristan, Polonya, Çekoslovakya, Yugoslavya, Letonya, Litvanya ve Ukrayna gibi yeni devletler kurulmuştur. Açıklama: Yugoslavya, Sırbistan, Karadağ, Bosna Hersek, Makedonya ve Slovenya’nın birleşmesi sonucunda kurulmuştur.
• Cemiyeti Akvam kurulmuştur(1920)
• Sömürgecilik yerini Manda ve Himayeye bırakmıştır.
• Barış Antlaşmalarında milliyetçilik prensibine dikkat edilmemesi azınlık sorununun ortaya çıkmasına sebep olmuştur.
• Merkezi İmparatorlukların parçalanması sonucu Avrupa ve Orta Doğu’da denge boşlukları ortaya çıkmıştır.
• Komünizm, Faşizm, Nazizm gibi, demokratik olmayan, totaliter rejimler ortaya çıkmıştır.
• 1Sivil savunma düşüncesi ortaya çıkmış; böylece cephe gerisindeki sivil halkın korunması amaçlanmıştır.
• Barış Antlaşmaları devletlerin eşitliği ilkesine aykırı olduğu için sürekli bir barış ortamı sağlanamamış,bu yüzden II.Dünya savaşı çıkmıştır.
• Bazı devletler ekonomik krizlere girdi
• Ümmetçilik ve Turancılık iflas etti.
• Milliyetçilik güçlendi ve ulusal devletlerin kuruluşu hızlandı
• Deniz altı gemileri önem kazandı
• ABD tekrar içine kapandı
• İngiltere ve Fransa Orta Doğu kaynaklarını ele geçirdi
• Suriye, Irak, Lübnan ve Hicaz Osmanlı’dan ayrıldı.
• Irak, Suriye, Lübnan ve Filistin’de mandater yönetimler kuruldu.
• İttihat ve Terakki Partisi dağıldı.

Açıklamalar:

• I.Dünya Savaşında ilk defa tank ve kimyasal silah kullanıldı
• Savaştan sonra sınırlar çizilirken milliyetlerin dağılımı dikkate alınmadığından dolayı savaştan sonra da milliyet olayları devam etti.
• İtalya savaş başlamadan önce Fransa ile gizli antlaşma yaptı
• Paris konferansında Doğu Trakya Yunanistan’a verildi.
• ABD I. ve II.Dünya savaşının bitmesinde etkili oldu.
• ABD savaşa girerken uluslararası dengede yerini almak istedi.
• ABD savaşa 2 Şubat 1918’de fiilen girdi.
• Savaştan sonra; Almanya’nın güçlenmemesi İngiltere ve Fransa için temel politika oldu.
• Versay, Nöyyi, Sen Jermen ve Trianon antlaşmaları II.Dünya Savaşının çıkması ile yürürlükten kalktı
• ABD ve Osmanlı savaşın başlamasında etkili olmamıştır.
• Boğazların Osmanlı’nın elinde olması; Mustafa Kemal’e göre Osmanlı’yı savaşa sokabilecek stratejik bir etkendi.
• Rusya’da Bolşevik ihtilali çıkınca; Ermenistan, Gürcistan ve Azerbaycan bağımsız oldu.
• Ukrayna 22 Ocak 1918’de bağımsız oldu
• Savaştan önce İngiliz sömürgeleri kendisinin 104 katı; Fransız sömürgeleri ise kendisinin 20 katıdır.
• Osmanlı’yı paylaşmak savaşın başlangıç sebeplerinden değildir.
• Malüb devletlerin bir daha savaşmaya cesaret edememesi için antlaşmalara ağır maddeler kondu.
• I.Dünya Savaşı’nda Danimarka, Norveç, İsveç, İsviçre ve İspanya tarafsız kalmıştır.
• Osmanlı, ABD, Yunanistan, Bulgaristan, Japonya ve Romanya savaşın başlangıcında etkili olmamıştır.