EK FİİL (EK EYLEM)

Mastar olarak bir anlamı olmayan, isim ve isim soylu sözcüklere gelerek onları cümlede yüklem olarak kullandıran ve çekimlenmiş fiillere gelerek bileşik çekimli fiiller oluşturan "imek" fiiline ek fiil denir.

Ek fiilin iki görevi vardır:
1. İsim soylu sözcükleri yüklem yapmak.
Ek fiil, isim soylu sözcükleri yüklem yaparken dört kip ekinden yararlanır. Bu kip ekleri şunlardır:

• Görülen geçmiş zaman: -di
• Duyulan geçmiş zaman: -miş
• Geniş zaman: -r
• Dilek şart kipi: -sa, -se

Bilinen geçmiş zaman (idi) :

İsimlere (-idi) eki getirilerek yüklem yapılır. Özneyi oluş üzerinde gördüğünü anlatır.

• Çalışkandım (çalışkan - i di - m)
• Çalışkandın
• Çalışkandı
• Çalışkandık
• Çalışkandınız
• Çalışkandılar

"Metin çalışkandı."cümlesinde "çalışkan" sözcüğü ek fiilin görülen geçmiş zamanı ile yüklem olmuştur.

Öğrenilen geçmiş zaman (imiş) :

Öznenin başkasından duyulan bir oluş içinde bulunduğunu gösterir.

• Çalışkanmışım (çalışkan - i miş - ler)
• Çalışkanmışsın
• Çalışkanmış
• Çalışkanmışız
• Çalışkanmışsınız
• Çalışkanmışlar

Bu da zamire, edata vs. eklenebilir.
"Metin çalışkanmış."cümlesinde "çalışkan" sözcüğü ek fiilin öğrenilen geçmiş zamanı ile yüklem olmuştur.

Şart kipi (ise) :

İsimlere getirilen (-ise) eki cümleye koşul anlamı katar.

• Çalışkansam (çalışkan - ise- m)
• Çalışkansan
• Çalışkansa
• Çalışkansak
• Çalışkansanız
• Çalışkansalar

"Metin ya çok çalışkansa." cümlesinde "çalışkan" sözcüğü ek fiilin şart kipi ile yüklem olmuştur.

Geniş zaman :

Bu zaman çekiminde ek fiil diğer çekimlerinde olduğu kadar belirgin değildir. Diğerleri, eklendiği sözcükten "idi", "imiş", "ise" diye ayrılabildiği hâlde, geniş zamanda ayrılmaz.

• Çalışkan - ım
• Çalışkan - sın
• Çalışkan - dır
• Çalışkan - ız
• Çalışkan - sınız
• Çalışkan - dırlar

"Metin daha çalışkandır." cümlesinde "çalışkan" sözcüğü ek fiilin geniş zamanı ile yüklem olmuştur.

Ek fiilin Olumsuzu

Ek fiille çekimlenmiş sözcüklerin olumsuzu "değil" sözcüğü ile yapılır.

• Çalışkandım
• Çalışkanmış
• Çalışkansa
• Çalışkanım
• çalışkan değildim.
• çalışkan değilmiş.
• çalışkan değilse.
• çalışkan değilim.

Yukarıdaki örneklerde ek fiilin olumsuz çekimi görülmektedir. Diğer fiillerin "-ma, -me" ile, ek fiilin "değil" ile olumsuz yapılması, ek fiilin bulunmasını oldukça kolaylaştırır.

• "Kısa sürede eve vardı."
• "Sınıfta on kişi vardı."

cümlelerinde altı çizili sözcüklerden hangisinin ek fiil aldığını bulmak için cümleleri olumsuz yaparız. Birinci cümlenin yüklemi,

• "Kısa sürede eve varmadı." şeklinde olumsuz yapılabilir. İkinci cümlenin yüklemi,
• "Sınıfta on kişi varmadı." şeklinde söylenemeyeceğine göre, ikinci cümle ek fiil almıştır.

Ek fiilin Soru Şekli

Bu fiilin soru şekli de diğer fiillerde olduğu gibi "mi" ile yapılır. "mi" sözü isimle ek fiil arasına girerek kullanılır.

• Çalışkanım
• Çalışkanmış
• Çalışkandım
• çalışkan mıyım?
• çalışkan mıymış
• çalışkan mıydım

Ek fiilin ikinci görevi birleşik zamanlı fiillerin oluşmasını sağlamaktır.

Şimdi birleşik zamanlı fiilleri görelim.

BİRLEŞİK ZAMANLI FİİLLER
Basit zamanlı fiil, fiilin tek bir zaman veya kip bildirecek şekilde çekimlenmesiydi. Bileşik zamanlı fiil ise, fiilin birden çok kip ve zaman bildirecek biçimde çekimlenmesiyle oluşur. Basit çekimli fiillere ek fiilin getirilmesiyle yapılır.

Birleşik zamanlı fiiller üç grupta incelenir.

Hikâye birleşik zaman :

Fiilin basit çekiminden sonra ek fiilin "idi" şekli getirilerek yapılır.
gel - miş - idi - m gelmiştim
örneğinde, fiilin çekimini adlandırırken "gelmek fiilinin öğrenilen geçmiş zamanının hikâyesi" deriz.

• Biliyorduk (bilmek fiilinin şimdiki zamanının hikâyesi)
• Bildiydik
• Bilmiştik
• Bilirdik
• Bildiydik
• Bilmeliydik (bilmek fiilinin gereklilik kipinin hikâyesi)
• Bilseydik
• Bileydik

Rivayet birleşik zaman :

Fiilin basit çekiminden sonra ek fiilin "imiş" şekli getirilerek yapılır.
gel - ecek - imiş - m gelecekmişim

• Biliyormuşum (bilmek fiilinin şimdiki zamanının rivayeti)
• Bilecekmişim
• Bilmişmişim
• Bilirmişim
• Bilmeliymişim (bilmek fiilinin gereklilik kipinin rivayeti)
• Bilseymişim
• Bileymişim

Şart bileşik çekim :

Fiilin basit çekiminden sonra ek fiilin "ise" şekli getirilerek yapılır.
Bil - ecek - ise bilecekse

• Biliyorsanız (bilmek fiilinin şimdiki zamanının şartı)
• Bildiyse
• Bilmişse
• Bildiyse
• Bilirse
• Bilmeliyse (bilmek fiilinin gereklilik kipinin rivayeti)