Aşı
Organizmada belli bazı hastalıklara karşı bağışıklık sağlamak için kana verilen, o hastalığın mikrobuyla hazırlanmış eriyik ve bu eriyiğin uygulanması.
Bu eriyik, hastalık yapma gücü yok edilmiş bir mikrop maddesinden oluşur. İnsanların kullandığı ilk aşı, çiçek aşısıdır. Bu aşıyı Çinliler çok eski dönemlerde kullanırlardı. O dönemlerde aşı, çiçekli hastanın akıntısından yapılırdı. İrin, dışarda bekletilerek içindeki mikrobun hastalık yapma gücü azaltılırdı. Kullanılması pek güvenli değildi. 1796'da İngiltere'de Berkeley'de doktorluk yapan Jenner, çiçek hastası sığırların akıntısının aşılandığı insanlarda, çiçek hastalığına karşı bağışıklık elde edileceğini kanıtladı.
Aşı, herhangi bir mikrobun salgıladığı ve vücutta o mikroba karşı bağışıklık doğurabilecek antikorların yapımına yol açan antijenlerin çok bulunduğu bir maddedir.
Hazırlanış biçimlerine göre iki çeşit aşı vardır:
1. Virüs aşıları: Akıntıdan (çiçek aşısı) ya da hasta dokuların özünden (kuduz aşısı) yapılır. Akıntı ya da doku özündeki mikrobun gücü, aşı bekletilerek ya da antisepsili maddeler eklenerek zayıflatılır. Bu tür aşılar önleyici olarak kullanılırlar. Virüsleri etkisiz kılınarak hazırlanan aşılar arasında çocuk felci (salk aşısı), kuduz, grip gibi hastalıklara karşı yapılan aşılar vardır.
2. Bakteri aşıları: Bunlar da ya bakterileri eriterek yok edebilecek nitelikte (mikrop öldürücü aşı) ya da bakterilerin çıkardığı zehirleri yok edecek nitelikte (toksin giderici aşı) hazırlanırlar. Önce mikrobun kültürü üretilir. Bu eriyiğin hastalık yapma gücü, ısıtma, kurutma, antisepsili madde ekleme yoluyla zayıflatılır.
Mikrobu öldürülerek elde edilmiş bakteriyel aşılar arasında boğmaca, veba, kolera, tifo, tifüs, belsoğukluğu gibi hastalıklardan korunmak için uygulanmakta olan ve bu hastalıkların adlarını taşıyan aşıları sayabiliriz. Canlı fakat hastalık yapma yetenekleri yok edilmiş mikroplarla yapılmış aşılara örnek olarak verem aşısını gösterebiliriz. Verem aşısı, bulanların adlarının baş harflerinden kısaltılarak "Basil Calmette - Guerin" (BCG) aşısı olarak bilinir.
Aşılamanın temelindeki ilke,bakteri ve virüs gibi enfeksiyon etkenlerini yada çeşitli zehirli maddeleri belirli işlemlerden geçirdikten sonra kişiye vererek vücudun bu maddelere karşı antikor üretmesini,yani bağışıklık kazanmasını sağlamaktır. Böylece vücudun,hazırlıklı olduğu hastalık etkenlerinden biriyle karşılaştığında, önceden, oluşmuş antikorlar sayesinde bu maddelerle savaşması kolaylaşır.
AŞILARIN BİLEŞİMİ Aşılar ya hastalık etkeni olan mikroorganizmalardan(bakteri,virüs vb)yada bunların ürettiği zehirlerden yapılır.Vücuda verilmeden önce çeşitli işlemlerden geçirilen aşının hastalık yapıcı etkisi ortadan kaldırılır.Ama bu işlemler aşının antijen özelliğini ve vücutta antikor oluşturma etkisini engellemez.Başlıca aşı tipleri şunlardır:
Canlı aşılar-Enfeksiyon etkeni mikroorganizma ısıtma,kimyasal işlem gibi çeşitli yöntemlerle zararsız hale getirilerek vücuda verilir. Bazen de enfeksiyon etkenine benzeyen daha zararsız bir mikroorganizma kullanılır.Örneğin,çiçek aşısında inek çiçek hastalığının etkeni,verem aşısında da hastalık yapma gücü zayıflatılmış BCG denen verem basili kullanılır. Ölü mikropların kullanıldığı aşılar-Örneğin boğmaca ve kolera hastalıklarında bu tip aşılar kullanılır. Mikropların ürettiği zehirleri(anatoksin)içeren aşılar-Bu tip aşılarda formol gibi kimyasal maddeler yada ısı kullanılarak zehrin hastalık yapıcı etkisi yok edilir,ama antikor yapımını uyaran etkisi korunur(tetanos aşısı,difteri aşısı vb).
AŞILARIN ETKİ MEKANİZMASI
Canlı aşılarla vücuda giren mikroorganizmalar çoğalmaya başlar,ama bunlar etkisizleştirilmiş olduğundan üremeleri hastalıkla sonuçlanmaz yada ancak çok hafif belirtiler gelişir.Sonuçta gerçek mikropların oluşturduğuna benzer bir bağışıklık ortaya çıkar.Aşılanmadan en erken 2-3 hafta sonra gelişen bu bağışıklık yıllarca sürer. Ölü aşılar ve anatoksinler hastalık belirtilerine yol açmaz,ama vücutta bunlara karşı antikor üretilir.Gene de tam bir bağışıklık oluşması için aşı dozu birkaç kez yinelenmelidir. Bunların yarattığı bağışıklık canlı aşılarınki kadar uzun süreli değildir.Yeni doğanlarda ve Süt çocuklarında bağışıklık sistemi tam olarak olgunlaşmadığından,aşılara yanıt( göreceli olarak)zayıftır.İlk aşı(karma aşı)yaşamın ikinci ayından sonra yapılır.Aşıya en iyi yanıt çocukluk ve ergenlik döneminde alınır.Daha sonra bu etki azalır. YAN ETKİLERİ
Yan etkiler aşının özelliklerine göre değişir.Canlı aşı yapıldıktan sonra gelişen yan etkiler,gerçek hastalığın hafif bir biçimi gibidir.Örneğin kızamık aşısından sonra hafif ateş ve döküntü ortaya çıkabilir. Etkisizleştirilmiş maddeler içeren(örneğin,ölü bakteri yada virüsler,anatoksinler)aşılar ise kızarıklık,aşının uygulandığı yerde şişlik ve ağrı gibi yerel,ateş ve kırıklık gibi genel durumlara yol açabilir. Aşı komplikasyonları ağır ve hafif olarak ikiye ayrılabilir.Hafif komplikasyonlar aşıdaki çeşitli öğelere karşı gelişen alerji tepkimelerinin deride yol açtığı belirtiler ile aşının uygulandığı bölgedeki lenf bezlerinde şişkinlikten oluşur. Ağır komplikasyonlar ise daha az görülür ve anafilaktik şok(ikinci kez karşılaşılan bir antijene karşı şiddetli alerji tepkisi), çırpınma nöbetleri(özellikle çocuklarda boğmaca, kızamık,çiçek gibi aşılardan sonra)yada çok ender olarak beyin iltihabı gibi durumlara neden olur.
AŞILAMA YAPILAMAYAN DURUMLARDA
Özellikle canlı aşı uygulamasının sakıncalı olduğu durumlar arasında ateş,ishal,genel bitkinlik,enfeksiyon hastalıkları,kalp hastalıkları,gebelik ve bebeğin erken doğmuş olması olabilir.
Kortizon tedavisi görenlere aşı uygulanmaz.Çünkü kortizon bağışıklık sistemini etkileştirerek aşının içindeki maddeye karşı vücudun antikor üretmesini önler.
Kötü huylu tümörü olan hastalara canlı aşı uygulaması yapılmaz.Kanserin etkisiyle baskılanan bağışıklık sistemi nedeniyle ölü aşı ya da anatoksin aşısı da yeterli antikor üretmediğinden yararlı olmaz.
Merkez sinir sistemi hastalığı bulunanlara boğmaca aşısı kesinlikle uygulanmaz.Bu hastalara zayıflatılmış canlı aşılar uygulanırken de çok dikkatli olunmalıdır.Sindirim sistemi hastalığı bulunanlara çocuk felci aşısı uygulanmamalıdır.Alerjik özellikleri olan kişilerde ise yumurta proteini içeren aşıların kullanılması sakıncalıdır.Antihistaminik türü ilaçların koruyuculuğu altında öbür aşılar dikkatli bir biçimde uygulanabilir.böbrek ya da karaciğer hastalığı bulunanlara BCG aşısı uygulanmamalı,difteri ve tifo aşısı uygularken de çok dikkatli olunmalıdır. Derlemedir
Ayrıca Bakınız >> 
