Bakteri Nedir? Bakteriler Hakkında

YARARLI BAKTERİLER

Bakteri ismini duyduğunuzda aklınıza nasıl bir canlı türü geliyor? Elbette birçoğumuzun aklına bu isim duyulduğunda mikroplar, hastalıklar ve uzak durulması gerekilen küçük yaratıklar gelmektedir. Ancak bunun yanında yine birçoğumuz hergün mutfağımızı, banyomuzu sterilize etmek için uğraşırken yok ettiğimiz milyonlarca bakteri türünün hayatımızdaki olmazsa olmaz dedirtecek faydalı özelliklerinden de bihaberiz. Aslında işte bu monera aleminin küçük canlıları olan bakteriler olmasaydı, ne dünya şimdiki olduğu gibi olabilirdi ne de insanlar şimdi göründükleri gibi olurdu. Dünyamızın bu mikroskopik canlıları sadece insandaki bazı zararlı canlıları öldürmekle kalmaz, dünyamızın üzerine kurulduğu kimyasal döngülerde de önemli yerler edinirler.

Bakterilerin en önemli faydası olarak dünyamızda biriken artık maddelerin ana biyolojik monomerlerine ayrıştırılması olarak gösterebiliriz. Eğer çürükçül bakteriler olmasaydı ölü insan bedenleri ve canlılığını yitirmiş bitki parçacıkları öldükleri bedende kalacaklardı ve bunların ana organik maddelere dönüşümü olmayacaktı. Böylece karbon döngüsünün önemli bir parçası yerine getirilmemiş olacaktı. Bu çürükçül bakteriler yaptıkları bu parçalama işlemiyle aynı zamanda toprakları da beslerler ve verimli hale getirirler.

Bazı bakterilerin çürütücü göreviyle doğaya katkılarda bulunmasının yanında kimi bakterilerde aşı veya antibiyotik olarak tıp sektöründe insanlara daha sağlıklı bir hayat sunmak için kullanılırlar. Bilindiği üzere öldürülmüş veya zayıflatışmış bakteriler insan vücuduna enjekte edildiğinde, vücut bu bakterilere karşı antikor üretmeye başlar ve bu zayıflatılmış veya ölü olan bakterilere karşı bir üstünlük sağlar. Bu olaya tıp alanında bağışıklık denmektedir. Vücut güçsüz bakterilere karşı benzetme yerindeyse bir antreman yapmış olur ve güçlü, sağlam bakterilerle karşılaştığında nasıl davranması gerektiğini öğrenmiş olur. Bildiğiniz gibi günümüzde de tetanoz olsun verem olsun bir çok hastalığı önlemek için çok çeşitli bakteriler kullanılır ve bir önlem olarak sayılırlar. Yine benzer şekilde bazı bakteriler de yine tıp sektöründe antibiyotik yapımında kullanılırlar. Streptomycin adı verilen bir bakteri türü Bacitracin,Polymyxin, ve Erythromycin adı verilen antibiyotikler üretmektedir ve bu antibiyotikler hastalık önleyici olarak çok zaman insanlar tarafından kullanılmaktadır.

Bakteriler kimi zamanda besin yapımında sıkça kullanılmaktadır. Birçok bakteri türü fermantasyon adı verilen süreç sonucunda kimyasal değişikliklere sebep olmaktadır. Örneğin peynir ve yoğurt bu tür kimyasal değişikliklerin sonucu ortaya çıkmış yararlı besinlerdendir. Ayrıca yine Clostridium bacterium adı verilen bir bakteri türünün fermantasyonu süreci sonunda ortaya çıkan bütül alkol ve asetone kimya sektöründe çok kullanılan değerli kimyasal maddelerdendir. Yine benzer şekilde insan kanının plazmasında bulunan Dextran adlı yararlı bir madde de yine Leuoconostoc adlı bir bakteri tarafından yapılmaktadır. Saymakla tükenmeyecek faydaları olan bakterilerin son bir yararından da bahsetmek gerekirse, bazı bakteri türleri bazı hayvanların bağırsaklarında özellikle selülöz sindiriminde kullanılmaktadır ve bu selülözün karbonhidratların temel taşı olan glikoza indirgenmesini sağlar ve böylece hücreler için gerekli olan enerji de bulunmuş olur.

Aslında hep kafamızda zararlı yaratıklar olarak yer edinmiş olan bakterilerin faydaları sayılacak gibi değildir ama bu kadarı bile insanları şaşırtmaya yetmektedir. Bizim zararlı olarak nitelendirdiğimiz bu monera aleminin nerdeyse 1 mikrondan küçük bu savaşçıları, bizim onları zararlı ve yok edilmesi gerekilen küçük yaratıklar olarak nitelendirmelerimize aldırış etmeden hep bizim yararımıza çalışmaktadırlar ve ileride de bizim emrimizde çalışacaklardır; her ne kadar biz onların faydaların farkında olmasak da...

Birhücreli canlıların bir bölümüne verilen ad. Eski sınıflandırmalarda bitkiler âleminde gösterilen bakteriler, son sınıflandırmalarda "protista" âlemine alınmışlardır. Bakterileri bitki olarak kabul edersek, bunları en ilkel bitkiler olarak nitelendirmemiz gerekir. Kural olarak klorofilleri yoktur. Diğer renk maddelerine de rastlanmaz. Gerçek anlamda bir hücre çekirdekleri de yoktur. Biçimleri küre, silindir, virgül ya da vida (spiral) gibi olabilir. Hücre çeperi, bitki selülozuna tam olarak benzemeyen bir selülozdan yapılmıştır. Bu çeper çok dayanıklıdır ve elverişsiz koşullarda, örneğin kuraklık ya da aşırı soğukta daha kalın bir kapsül oluşturabilir. Bakteriler eşeysiz yolla ürerler. Bu, iki türlü olur. Birinci yolda bakteri hücresi bir spor meydana getirir. Bu spor kuraklığa, yüksek sıcaklığa kolaylıkla dayanır, yüzlerce yıl canlılığını koruyabilir; uyku hâlinde kalır ve elverişli ortamda yeni bakteriyi oluşturur. İkinci yolda bakteri hücresi ikiye bölünerek çoğalır. Son araştırmalara göre kimi bakterilerin de eşeyli olarak üredikleri anlaşılmıştır. Elverişli koşullarda bir bakteri hücresi yaklaşık olarak saatte bir bölünür. Buna göre bir tek bakteri hücresinden, 24 saatte 16 milyondan fazla bakteri meydana geliyor demektir. Gerçekteyse bu sayıya ulaşılmaz, çünkü ortam, organizmaların metabolizmaları sonucu bozulmakta, çoğalma yavaşlamaktadır. Kimi bakteriler ortak bir kılıf içinde bir arada yaşarlar. Bu kılıf içindeki bakteri hücreleri tek tek üremelerini sürdürür ve zamanla kını parçalayarak yeni kollar oluştururlar. Bakteriler hareket edebilirler. Çoğunluğu dışbeslektir ya asalak ya da yarı asalak olarak yaşarlar. Asalak olan birçoğu için bile bu yaşam biçimi kesin değildir; cansız ortamlarda da yaşatılabilmektedirler. Az rastlanan kimi türleri ise kendibeslektir. Bakteriler oksijene olan gereksinmelerine göre de "aerob" ve "anaerob" olarak ayrılırlar, yani kimileri yaşamak için oksijene muhtaçtır, kimileriyse değildir. Bakterilerin incelenmesi Robert Koch'un bu canlıları yapay ortamlarda yetiştirmesinden sonra mümkün olmuştur. Bugün bilinen 1.500 kadar bakterinin içinde çok az bir bölümü canlılarda (bitkiler, hayvanlar ve insanlarda) hastalığa neden olurlar. Geri kalanlarıysa yararlıdır. Doğada çürüme ve mayalanmayı sağlayan, bakterilerdir. Eğer bakteriler çürütmeseydi, doğada bir kez oluşan organik madde bozulmadan kalır ve yaşamın sürekliliği söz konusu olamazdı. Bundan başka insan ve hayvanların bağırsaklarında yaşayan bakteriler besinlerin sindirilmesini, baklagillerin köklerinde yaşayanlar, havanın serbest azotunun bağlanarak bitkiler tarafından alınabilmesini, enzim çıkaran bakteriler, mayaların hazırlanmasını ve mayalandırmayı vb. sağlarlar. Kimi bakteriler demir, kükürt depo eder, kimileri de boyamaddesi çıkarır. Bakteriler ayrıca etkinlikleriyle atmosferdeki gaz oranının değişmesinde de rol oynarlar.

BAKTERİLER

Bakteriler, monera aleminde yer alır ve prokaryot hücreli canlılardır. Hollandalı bir kumaş tüccarı olan Leeuwenhoek´un en büyük merakı, çıplak gözle görülmeyecek kadar küçük nesneleri kendi yaptığı merceklerle incelemekti. Bazıları bir toplu iğne başı büyüklüğünde olan bu küçük ama güçlü mercekler nesneleri 200 kez büyüte biliyordu .

Leeuwenhoek bu merceklerle önce durgun bir sudaki küçük hayvancıkları, ardından daha küçük olan bakterileri görmeyi başardı. Daha sonra kendi tükürüğündeki bakterileri gözlemleyerek şekillerini çizen Leeuwenhoek , böylece yepyeni bir, alemi gözle görülmeyen canlıların dünyasını keşfetmiş oldu ve bu görüş alanında hareket eden çeşitli küçük organizmalar bulunduğunu görerek hayret etmiş heyecanlanmış ,gördüklerini hemen İngiliz Kraliyet Bilim derneğine bildirmiştir.

Leeuwenhoek'un bu görüşü yeryüzünde gözle görülmeyen bir canlılar aleminin bulunduğunu ortaya koymuştur. Bu alem bakterilerdir. Bununla beraber mikroskobun keşfi ile bilim adamlarının bakteriler üzerinde çalışmaya başlamaları arasında çok uzun zaman geçmiş, Yunanca küçük çubuk anlamına gelen bakteri (bacterium) kelimesi bilim sözlüğüne ancak 19 yüzyılda geçmiştir. 19.yüz yıl ve daha önceleri birçok hastalıkların hasta olan insanların vücutlarından çıkan irin ,kan… gibi sıvılarla bulaştığına inanılıyordu.

19. yüzyılın son yarısında başta Louis Pasteur ve Robert Koch olmak üzere bir çok bilginin araştırmaları sonucunda, bulaşıcı hastalıkların sebeplerinin mikroskobik organizmalar olduğu anlaşılmıştır. Bu araştırmalardan anlaşılmıştır ki, her hastalık özel bir bakteri tarafından meydana gelmektedir. Bakteriler ne bitki nede hayvandırlar. Mikroskobun bulunmasından önce yeryüzündeki bütün canlılar bitkiler ve hayvanlar diye iki ana guruba ayrılıyordu.

Bu grupların her ikisiyle de ortak özelikleri olmayan yeni canlıların varlığı anlaşılınca, bütün bu mikro organizmalar, yani mikroskobik canlılar ayrı bir alemde toplandı. Ama hücrenin iç yapısını inceleme olanağı veren çok daha küçük mikropların geliştirilmesinden sonra bütün tek hücreli canlıların aynı yapıda olmadığı anlaşıldı ve yeni bir sınıflandırma gerekti.bu sınıflandırmaya göre bakteriler bütün çok hücreli hayvanların, bitkilerin ve mantarların yanı sıra hayvanlara benzeyen tek hücrelilerin toplandığı ökaryot (eukaryote)üst aleminden prokaryot (prokaryate) üst aleminin üyeleri sayılır.

BAKTERİLERİN GENEL ÖZELİKLERİ

Bakteriler ışık mikroskobu ile görülebilecek kadar küçük canlılardır. Büyüklükleri mikron ile ölçülür. Genelikle 2-10 mik-ron boyunda, 1-2 mikron genişliğinde olabilir. Bütün bakteriler son derece küçüktür. 10 bin tanesi yan yana dizildiğinde yaklaşık 2,5 cm ‘yi bulur. Genelde bu bakteri dizisini kolay kolay göremezsiniz , çünkü bu minik canlıların çoğu renksizdir. Bu yüzden bakterileri mikroskopta inceleye bilmek için, ortama özel boyalar katarak renklendirmek gerekir. Bakteriler iki hücre örtüsüne sahiptir. İç kısımda hücre zarı bulunur;hücre zarının üstünde proteğin, karbonhidrat ve yağlardan oluşan hücre duvarı (= çeper) vardır.

Bazı bakterilerde hücre duvarına ek olarak, polisakaritlerden oluşmuş, koruyucu bir kapsül bulunur. Bakteri sitoplazmasının birleşimindeki maddeler ökaryot hücrelerin sitoplazmasına benzer. Sitoplazmanın %90'nı sudur. Sitoplazma içinde RNA, DNA, glikojen, proteğin yağ tanecikleri, ribozomlar görülür. Mitokondri, çekirdek, endoplazmik retikulum, golgi aygıtı gibi zarla çevrili özel yapılar yoktur. Oksijenli solunum yapan bakterilerde mezozom denilen zar katlantıları vardır. Mezozom,ökaryat hücrelerdeki mitokondrinin görevini yapar. Solunum enzimleri mezozom zarlarında ve stoplazmada bulunur. Kalıtım maddesi, çekirdek alanı denilen kısımda halkasal yapıda olan DNA molekülünden ibarettir.

Bakteri DNA'sının üzerinde proteğin kılıf yoktur. Bakteri stoplazmasında, bakteri DNA'sından daha küçük yapılar da vardır. Plazmik denilen bu DNA halkalarının sayısı 1-10 arasında değişir. Bakterinin antiboyotiğe yada kimyasal maddeye kazandığı direnç gibi kromozom ile ilgili olmayan özellikler, bir bakteriden diğer bakteriye plazmit ile taşınabilmektedir. Plazmitlerin üreme ile ilgisi yoktur.

Bazı bakterilerin suda aktif hareketi, kamçı denilen uzantılarla sağlanır. Yuvarlak bakterilerde kamçı yoktur, hareketleri pasiftir. Daha çok çubuk ve spiral bakteriler kamçılıdır. Bakteriler toz parçacıklarına su damlacıklarına tutunarak havada ve suda uzak mesafelere taşınabilir. Uygun olmayan ortamlarda bazı bakterilerde ısıya, kuraklığa dayanıklı endospor oluşur. Endospor, üremede görevli değildir. Olumsuz koşullara dayanıklılığı olan metobolizmesı yavaşlamış yapılardır. Şartlar uygun olduğunda endospardan tekrar bakteri oluşur. Birçok bakteri 100ºc'ta ölür; fakat endosparlar ölmez. Bazı endosparlar 121ºc'ta , 15 dakika kalırsa ölür.

BAKTERİLERDE ÇOĞALMA

Bakteriler ikiye bölünerek çoğalır. Eğer ortamda yeterince besin varsa ve bütün koşullar uygunsa bir tek bakteriden 15 saat içerisinde birmilyon bakteri üreyebilir. Ama bu bölünme hep aynı hızla sürmez. Çünkü hem ortamdaki besin bu kadar büyük bir koloniye yetmez hemde bölünme sırasında açığa çıkan asitler bakterilerin üremesini durdurur. Bakteriler eşeyli ve eşeysiz olmak üzere iki şekilde çoğalır. Bakterilerin eşeysiz üremeleri: Enine bölünme ile olur. İki bölünme arasındaki evre çok kısadır ve bakterilerin hızla çoğalmasına neden olur. Uygun şartlarda 20-25 dakikada bölünerek çoğalırlar. Bakterilerde eşeyli üreme (Konjugasyon):

Bazı bakteriler kalıtım maddesinin bir kısmını aynı türden diğer bir bakteriye aktarabilirler. Buna Eşeyli Üreme denir. Bakteriler eşeyli üreme ile yen gen üzerine sahip oldukları için daha dayanıklı formlar meydana gelebilir. BAKTERİLERİN YAPISI: Bakterilerde daha kompleks bir yapıya malik olan bitki ve hayvan hücrelerinde olduğu gibi tipik bir çekirdek yoktur. Bilindiği gibi bitki ve hayvan hücrelerinde çekirdekde bir veya iki çekirderçik vardır ve bir çekirdek zarıyla çevrilidir. Mitoz yolu ile bölünürler.

Bakterilerde ise çekirdekçik, çekirdek zarı yoktur ve tipik bir mitoz görülmez. Fakat kalıtım materyalinin iletimi için özel bir mekanizme vardır. Bakterilerde de kalıtımı tayin eden genlerin bulunduğu bu genlerin de diğer organizmalarının kromozomlarında olduğu gibi (Bir tespih veya boncuk dizisi şeklinde sıralandığı sanılmaktadır. Bugün kompleks canlı hücrelerde DNA'nın kalıtım materyelini taşıdığını biliyoruz. Eğer iyi boyanmış bakteriler dikkatle incelenirse, DNA moleküllerinin kuvvetle boyanan bir veya iki yapı halinde hücrelerde toplanmış oldukları görülür.

Bakterilerin bölünmesinden kısa bir zaman önce bu DNA yapıları kendilerini eşler ve oğul hücrelere eşit olarak geçerler. Bu durumda DNA yapıları bölünen komleks hücrelerdeki eşlenen kromozomlara benzemektedirler. Bu gün bakteri kromozomları elektron mikroskobu ile daha iyi gözlenebilmektedir. Yine elektron mikroskobu ile yapılan incelemede, bakteri hücrelerinde küçük kofullar, ribozomlar ve depo edilmiş besin taneleri görülür. Bütün hücreler gibi bakterilerin yapısında su önemlidir. Bakteri hücrelerinin %90'ı sudur. Erimiş maddelerin hücrenin içine veya dışına geçişi hücre zarı tarafından düzenlenir.

Hücre solunumu bakımından önemli olan enzimleri taşıyan mitokondrilere bakterilerde rastlanmıştır. Bazı bakteri türlerinde enzimler hücre içine dağılmış veya hücre zarına yerleşmişlerdir. Bakteri hücrelerinin zarları protein ve karbonhidratlardan meydana gelmiş kompleks bir yapıdır. Bu güne kadar bitkilerde olduğu gibi sülüloza rastlanmıştır.

Ayrıca verem basilleri gibi bazı bakterilerde hücre zarını çevreleyen muma benzeyen yapışkan bir kapsülde bulunur. Bakterilerin Hareketi: Bakteriler pasif veya aktif olarak hareket ederler. Pasif hareketli bakterilerin bulunduğu sıvı ortamda sıvının hareketine göre yer değiştirmesi demektir. Fakat birçok bakteriler ince uzun iplikçiklere (bunlara sil de denir) benzer kamçılar sayesinde aktif olarak hareket ederler. Kamçıların ucu hücrenin stoplazması içine gömülmüştür.

Bakterilerin kamçıları ancak özel bir şekilde boyandıktan sonra görülebilir. Kamçılar bazı bakterilerde bir tane bazılarında birden fazla demet halinde Lafotriks bazılarında da hücrenin her tarafından çıkmış Peritriks olarak bulunur. Bakterilerin üremesi: Bakteriler ekseriyetle bölünme ile ürerler. Elverişli şartlarda hücreler tahmini olarak 20 dakikada bir defa bölünürler. Şartların bozulmadığı farzolunursa 24 saatte bir bakteriden 200 ton ağırlığında bakteri meydana geleceği anlaşılır. Fakat besinsizlik ve bakterilerin salgıladıkları zehirler, ortamı elverişsiz hale getirdiğinden, bu değer hiçbir zaman bulunmaz.

Birçok bakterilerde böyle hallerde spor meydana getirirler: Hücre suyunu kaybeder, plazma büzülür ve kendine dayanıklı yeni bir zar yapar. Sporun oluşu sona erdiği zaman hücrenin zarı erir ve spor serbest kalır. Sporlar elverişli şartlarda 100-120º ve 250ºde Sıcaklığa, kurumaya birçok zehirli maddelere belirli bir müddet dayanabilirler. Bundan anlaşılır ki, sporlanma bazı bakterilerin neslinin korunması için alınmış bir tedbirdir. Hava ile her tarafa yayılan sporlar elverişli şartlarda çimlenir ve tekrar faaliyetlerine başlar .

Bakterilerin beslenmesi:
Bütün canlılar gibi bakterilerde yaşama ve üremeleri için beslenmeye yani enerjiye ihtiyaçları vardır. Bakteriler genel olarak hetetrof organızmalardır. Yani sentez yolu ile inorganik bileşiklerden organik bileşikler yapamazlar. Halbuki bu organizmaların da diğer bütün organizmalar gibi organik bileşiklere, vitaminlere ihtiyaçları vardır. Bakteriler için enerji kaynağı yaşadıkları ortamdaki organik bileşiklerdir. Bakteriler ihtiyaçları olan organik bileşikleri alışlarındaki özelliklere göre:

a)Saprofit Beslenme: Toprakta yaşayan birçok bakteriler ihtiyaçları olan organik besinleri toprakta bitki ve hayvanların çürümesinden arta kalan organik bileşiklerden alırlar. Bundan başka bazı mayalanma olaylarında bakterilerin büyük rolü vardır. Özel olarak sütten yoğurt ve peynir haline gelmesi bakterilerle olur. Bu bakımdan bir kısım bakteriler faydalı organizmalar olarak kabul edilirler.

b)Parazit Beslenme: Bazı bakteriler gerekli olan glikoz, aminoasit ve vitaminler gibi maddeleri sağlamak için canlı organizmaların enzimlerine ihtiyaçları vardır. İşte böyle olan bakteriler mutlaka bir canlı üzerinde yaşar. Bu şekil beslenmeye parazit beslenme, bu gibi canlılarada parazit adı verilir. Birçok parazit bakteriler hastalıklara sebep olur ve bazende üzerinde yaşadıkları canlının ölümüne sebep olurlar. Bu tip bakterilere patejen bakteriler adı verilir. Patojen bakteriler çok zehirli toksinler salgılarlar. Yaşadığı ortama en iyi uymuş olan parazit yaşadığı canlıyı öldürmeyen parazittir. Zira bir parazit yaşadığı canlıyı öldürdüğü zaman barınacak yerini kaybetmiş demektir. Bu nedenle en iyi parazit konağına zarar vermeyen, hatta faydası dokunan parazittir. Mesela bazı bakteriler konaklarının çok ihtiyaç duyduğu vitaminleri sağlarlar. İnsanın sindirim borusunda bulunan bu tip bakterilerden bazıları K vitamini, hatta bazıları da B grubu vitaminlerinin sentezlerini yaparak insana faydalı olurlar.

c) Ototrof Beslenme: Bazı bakteriler, basit organik bileşikleri basit inorganik bileşiklerden sentezleyebilirler. Ototrof türlerin bir kaçı fotosentez bile yapar. Bunların yeşil bitkilerde klorofile benzer pigmentleri vardır. Diğer ototrof bakteriler ihtiyaçları olan organik maddeleri sentezlemek için gerekli enerjiyi demir, kükürt, hidrojen veya azot bileşikleri gibi inorganik maddelerin oksidasyonundan elde ederler. Bu söylediğimiz bakterilerin sentez olayına daha çok kemosentez adı verilir.

Sonuç:Eğer saprofit bakterilerin faydalarının küçümser, parazit olanların insan ve hayvanların hastalanmasına, ölümüne sebep olduklarını düşünürsek çok zararlı varlıklar oldukları kabul edilir. Gerçekte ise bakteriler ölen organizmaların organik maddelerine ayrıştırarak tekrar basit bileşikler haline getirilerek bitkilerin faydalanabileceği maddeler haline getirdiklerinden tabiat bakımından faydalı varlıklar olarak kabul edilmelidirler. Zira eğer bakteriler olmasaydı yeryüzü ölen bitki ve hayvan cesetleriyle dolacak, bitkilerin beslenme ve yaşamaları için gereken toprak bulunmayacak yeryüzü besinsiz kalacaktı.

Bakterilerin Sınıflandırılması:
BAKTERİLER MORFOLOJİK, HÜCRESEL VE FİZYOLOJİK ÖZELLİKLERİNE GÖRE SINIFLANDIRILIR. BÜTÜN BAKTERİLER DÖRT ŞUBEYE AYRILIR, BUNLARDA SINIFLARA VE TAKIMLARA BÖLÜNÜR.

Bakterilerin sınıflandırılması, türler arasında bulunan akrabalık ilişkilerine göre yapılan ökaryot sınıflandırılmasına pek benzemez. Bakteriler için tür kavramı genetik bir gerçeklikten çok kavramsal bir anlayıştan kaynaklanır. Bugün bilinen binlerce türün sınıflandırılması herşeyden önce benzerliklere dayanır. Bu bakteri sistematiği kurmak için kullanılan ölçütler, sitofizyozlajik özelliklerin tümüne dayalı bir hiyerarşiden kaynaklanır.

Üç türlü sınıflandırma sistemi vardır: D.H. Bergey tarafından yapılan “Amerikan” sistematiği N.A.Krassilnikov tarafından önerilen “Rus” sistematiği ve A.R.Pretev tarafından 1933'te ortaya atılan “Fransız” sistematiği Bu üç sistemde her tür, mesela hayvanların ve bitkiler uluslar arası iki sözcüklü bir isimle adlandırılır. Buradaki ilk terin türün ait olduğu cinsi, ikinci terim ise türü belirtir: Escherichiacoli, Fransiz A.R.Pretov tarafından önerilen sistematik dört şube öngörür. Özbakteriler (Eubacteria) Bunlar basit, farklılaşmış, değişik şekiller, gösteren bakterilerdir. Küresel, silindirik veya sülfür içeren inklüzyon granüllerinden yoksundurlar. Bu şube iki sınıfa ayrılır: Üçer takımdan oluşan sporlanmasızlar ve gene üç takımdan oluşan sporlananlar. Mikro Bakteriler (Myro bacterial) Çomak şeklindedir; bazıları dallanmış ve yabancı miselyumlu olabilir. Bunlar üç sınıfa ayrılır.

Actinomycetales sınıfındakiler bazen ilkel bir yabancı miselyum taşır ve genellikle hareketsizdir. İki takım halinde incelenir. Actina bacteriales ve mycobacteriales. Yaşam çevrime boyuncaa üç evre (büyüme, uyuma,üreme) geçiren Myxobacteriales sınıfındakiler de üç takıma ayrılır. Myxococales angia bacteriales ve osperangiates. Üçüncü sınıf olan Az-oto bacteriales karmaşık bir yaşam çevrimi gösterir.

Algo bakteriler (Algo bacteria)= Bunlar suda yaşayan, mavi su yosunlarına yakın bakterilerdirler. Kamçıları yardımıyla veya kayarak hareket eder. Çoğu kendi beslektir. Fotosentez yapar ve çoğu aneerabi olarak yaşayabilir. Bu şube iki sınıfa ayrılır: Demiroksitten bir kılıfta kapla olan iki takımdan (Chiomydobacteriales ve caulo bacteriales) oluşan siderobacteriales ile kükürt ve ışığa ihtiyaç duyan ve bitkisel karakterli hücrelerden oluşan Thiobacteriales.

Bu sınıfta üç takıma ayrılır. ; Chodobacteriales (kırmızı hücreler). Chlorobacteriales (fotosentez) yapan sülfo bakteriler) ve beggiatoales (renksiz sülfo bakteriler) Protozoo bakteriler (Protozoobacteria)= Bu spiral şekilli bakteriler helisel(sarmal) sürünmeye veya burgu gibi dönmeyle hareket ederler. Bu şubedekilerin hepsi bir arada toplanır: Spirochetales. Bunların hücresel yapısı eksen iplikçiyleriyle kuşatılmıştır. Dönme ve bükülme hareketlerine elverişlidir. Hepsi kendibeslektir ve bazıları insanlar ve hayvanlar için asalak veya patojendir (hastalık yapıcı)

GENETİK ASALAKLAR

Amerikalı biyolog Barbara MoClintack 1940'lı yıllarda mısırda tanelerin yer yer rensizleşmesine yol açan mutasyonların meydana geldiğini saptamıştı. Bu mutasyonların mekanizması ancak 1960'lı yıllarda anlaşıldı. Kromozomlar üzerinde yer değiştirilebilen “sıçrayan genler”'in söz konusu mutasyona yol açtığı belirlendi ve bu genlere transpazon adı verildi. Transpozanlar, mısır tanesinin rengini belirleyen bir genin içine girdiğinde o geni etkisiz hale getirmekte, kramozomun bir başka bölgesine sıçradığında ise gen tekrar eski etkisine kavuşmaktadır. Bakterilerde iki çeşit transpozan bulunur.

Bunların en basitleri takılma transpozonlarıdır; bunların kısa nükleotit zincirinde yalnız bir transpozaz enzimini kaldırmaya yarayan genetik bilgi bulunur, birde zincirin iki ucunda tekrarlanan birer dizilim vardır. En karmaşık transpozanlarsa yaklaşık 5000 nükleotitten oluşur ve üzerinde bir çok transpozaz enzimini kodlamaya yarayan baz dizilimlerinden başka bir de bakterilerinin antibiyotiğe dirençli olmasını sağlayan gen dizilimleri bulunur.

Bakteri tarnspozanları çoğu zaman plazmatitlerin üzerinde yer alır. Plazlerle birlikte çoğalarak bakterileri antibiyotiklere karşı dirençli hale getirir ve plazmitlerle birlikte başka bakterilere aktarıldığında, o bakterilere de aynı özelliği kazandırır. PLAZMİTLER Bakterilerde değirmi biçimde bir tek kramozom bulunur. Ama bazen bu kromozoma ek olarak 1 ila 50 kadar çember biçiminde küçük DNA molekülünede rastlanır. Bunlar plazmitlerdir. Plazmitler, bakteri kromozomundan mağımsız olarak eşlenebilir ve bir veya birden çok gen içerir. Bu genlerden bazılarına “F faktörleri” denir. F faktörleri, iki bakterinin bir araya gelecek genetik varlıklarının bir bölümünü değiş tokuş etmesini sağlar. Bakteri kavuşması denen bul olgu, eşeyli üremeye benzetilebilir. Diğer genlerse, tekrarlanan baz dizilimleriyle sonlanan transpozonlar, transpozaz dizilimleri ve direnç genleridir. Gerektiğinde mesela antibiyotik tedavisi gören bir hastanın hücrelerindeki bakteri plazmitleri, bakteri kromozomundan bağımsız olarak çoğalır ve F faktörlerinin uyarısıyla bir araya gelen bakterilerden birinden diğerine aktarılarak yayılır.

Böylelikle plazmitler, bakteri kolonilerinin antibiyotikten zarar görmesini engeller. Bu nedenle, mesela belsoğukluğuna yol açan gonokok gibi birçok patojen (hastalık yapıcı) bakteri türü antibiyotiğe karşı dirençli hale geldiğinden, bazı cinsel yolla bulaşan hastalıkların tedavisi güçleşebilir. Ama bazı plazmitler, bakteri için yararlı gen taşımaz. Bu plazmitlerin bakteride asalak bir yaşam sürer. Bakteri onlardan bir yarar sağlamadığı gibi, onlar olmaksızın da çoğalabilir. Böyle olmakla birlikte plazmitler, genetik mühendislerinin vazgeçilmez araçlarındandır, onlara dışarıdan yabancı genler eklenerek klonlaştırma çalışmaları yapılabilir.

Kesme, Kaynaştırma ve Çoğalma; Bakterilerde genetik monipülasyon yapabilmek için, önce bir organizmadan (mesela insandan) alınan hücrelerin kromozomlarından, DNA molekülü elde edilir, sonra bu molekül kesme enzimleri yardımıyla kesilerek kücük parçalara ayrılı. Daha sonra, bakteri hücresinde bulunan plazmit DNA'sı çıkarılır. Bir kesme enzimi kullanılarak bu değişimi DNA açılır ve insandan elde edilmiş DNA parçacıkları ile bir araya getirilir. DNA'ları bir birine ekleyebilen ligaz enzimi kullanılarak bu parçacıklar birbirine eklenir. Böylece bir veya birçok insan genini taşıyan plazmitler elde edilir. Bu yeniden düzenlenmiş plazmitler, tekrar bakterilere sokulur ve bakteriler çoğaldıkça istenilen gen veya genleri sentezleyen koloniler veya klonlar oluşturur

BAKTERİ

Bakteriler ancak güçlü bir mikros­kopla görülebilen çok küçük canlılardır. Bu tekhücreli canlıları ilk kez 1680'de Antonie van Leeuvvenhoek gözlemlemiştir. Hollandalı bir kumaş tüccarı olan Leeuvvenhoek'un en büyük merakı, çıplak gözle görülemeyecek kadar küçük nesneleri kendi yaptığı mercek­lerle incelemekti (bak. mikroskop). Bazıları bir topluiğne başı büyüklüğünde olan bu küçük, ama güçlü mercekler nesneleri 200 kez büyütebiliyordu. Leeuvvenhoek bu mercek­lerle önce durgun bir sudaki küçük hayvan­cıkları, ardından daha da küçük olan bakteri­leri görmeyi başardı. Daha sonra kendi tükü-rüğündeki bakterileri gözlemleyerek şekilleri­ni çizen Leeuvvenhoek, böylece yepyeni bir âlemi, gözle görülemeyen canlıların dünyasını keşfetmiş oldu.

Bakteriler ne bitki, ne de hayvandır. Mik­roskobun bulunmasından önce yeryüzündeki bütün canlılar bitkiler ve hayvanlar âlemi olarak iki büyük gruba ayrılırdı. Bu grupların her ikisiyle de ortak özellikleri olmayan yeni canlıların varlığı anlaşılınca, bütün bu mikro­organizmalar, yani mikroskopik canlılar ayrı bir âlemde toplandı. Ama hücrenin içyapısını inceleme olanağı veren çok daha güçlü mik­roskopların geliştirilmesinden sonra bütün tekhücreli canlıların aynı yapıda olmadığı anlaşıldı ve yeni bir sınıflandırma gerekti. Bu sınıflandırmaya göre bakteriler, bütün çok-hücreli hayvanların, bitkilerin ve mantarların yanı sıra hayvanlara, bitkilere ve mantarlara benzeyen tekhücrelilerin toplandığı ökaryot (Eukaryotae) üstâleminden ayrı bir prokaryot (Prokaryotae) üstâleminin üyeleri sayılır. Çok daha basit olan prokaryotik bir hücrede, ökaryotlardaki gibi zatla çevrelenmiş gerçek bir çekirdek ve "organel" denen özel işlevli organcıklar yoktur. Böylesine basit tek bir prokaryotik hürceden oluşan bakteriler, bazı bilim adamlarına göre yaşamın başlangıcında yeryüzünde beliren ilk canlılardır.

Bütün bakteriler son derece küçüktür. 10 bin tanesi yan yana dizildiğinde uzunlukları yaklaşık 2,5 santimetreyi bulur. Gene de bu bakteri dizisini kolay kolay göremezsiniz, çünkü bu minik canlıların çoğu renksizdir. Bu yüzden bakterileri mikroskopta inceleyebil­mek için, ortama özel boyalar katarak renk­lendirmek gerekir. Bakteriler mikroskop al­tında genellikle küre, çomak ya da spiral biçiminde görünür. Küresel olanlara kok ya da koküs, çomak ya da silindir biçiminde olanlara basil, tirbuşonu andıranlara da spiril denir. Son yıllarda bu üç gruptan başka kare biçiminde bakteriler de bulunmuştur. Aynı biçimdeki birçok bakteri bazen bir zincir gibi arka arkaya dizilir, bazen de bir üzüm salkımı biçiminde kümelenir. Bazı bakterilerde kamçı denen incecik kıllar vardır; tekhücreli canlı bu kılları bir kamçı gibi sağa sola sallayarak istediği yöne hareket eder. Spiriller ise tıpkı bir tirbuşon gibi döne döne ilerler.

Bakteriler ikiye bölünerek çoğalır. Eğer ortamda yeterince besin varsa ve bütün koşul­lar uygunsa, bir tek bakteriden 15 saat içinde 1 milyon bakteri üreyebilir. Ama bu bölünme hep aynı hızla sürmez. Çünkü hem ortamdaki besin bu kadar büyük bir koloniye yetmeme-ye başlar, hem de bölünme sırasında açığa çıkan asitler bakterilerin üremesini durdurur.

Yararlı ve Zararlı Bakteriler

Yeryüzünde bakterilerin bulunmadığı bir tek nokta bile yoktur denebilir. Bu küçük canlılar topraktan okyanusların derinliklerine ve ha­vaya kadar her ortamda yaşayabilir. Yiyecek­lerin bozulmasının nedeni genellikle bakteri­lerdir. Daha da önemlisi insan ve hayvan hastalıklarının büyük bölümü ile bazı bitki hastalıkları bakterilerden ileri gelir. Buna karşılık bazıları, özellikle ölmüş bitki ve hayvanların çürümesini sağlayan bakteriler çok yararlıdır. Bunlar ölü dokuları parçalaya­rak canlıların yapısındaki temel maddelerin ayrılmasına yardımcı olur. Bu maddeler de yeniden toprağa, havaya ya da suya karışarak öbür canlıların beslenmesinde rol oynar. Eğer bu bakteriler olmasaydı bütün yeryüzü ölü bitki artıkları ve hayvan leşleriyle kaplanırdı.

Bakterilerin sanayi ve tarımda da çeşitli yararları vardır. Hayvan postlarının sepilene­rek (tabaklanarak) ayakkabı ya da buna benzer deri eşya yapımına elverişli duruma getirilmesinde, bu postlardaki kılların gevşe­mesini ve kolayca temizlenmesini sağlayan bakterilere iş düşer. Keten dokumaların yapı­mında da, keten liflerini saran yapışkan mad­deyi çözerek lifleri ayırmak için bu lifler suya bastırılır ve bakterilerin yardımıyla üstündeki yapışkan sıvıdan temizlenir. Hoş kokulu ve lezzetli peynirlerin çoğu da bu özelliklerini bakterilere borçludur. Bazı bakteriler ise çay yapraklarının olgunlaşarak kararmasını sağlar.

Genetik mühendisleri bakterileri özel iş­lemlerden geçirip değişime uğratarak aşı, ilaç, hormon ve öbür kimyasal maddelerin yapı­mında kullanırlar (bak. genetik mühendis­liği).

Soluduğumuz havanın beşte dördünü oluş­turan azot gazı bitkilerin büyümesi için gerek­li olan bir maddedir. Ama bitkiler bu elemen­ti gaz halindeyken dokularına alıp yararlana­mazlar. Azotu nitrat denen tuzlarına dönüştü­rerek bitkilerin kullanabileceği duruma geti­ren de gene bazı bakterilerdir (bak. azot).

İnsanlarda ve hayvanlarda çeşitli hastalıkla­ra yol açan bakteriler, hasta bir insana dokun­makla, aynı havayı solumakla ya da bakterile­rin üremiş olduğu yiyecek ve içeceklerle sağlıklı insanlara da bulaşır. Tifo, kolera, verem, zatürree ve cüzam bakterilerden kay­naklanan hastalıkların yalnızca birkaçıdır. Açık yaralardan vücuda giren bazı bakteriler de kangrene yol açar.

Buna karşılık vücutta bazı bakterilerin bu­lunması sağlık açısından zorunludur. Örneğin kalınbağırsakta yaşayan yararlı bakteriler be­sinlerin sindirilmesine yardımcı olur ve yiye­ceklerin çok az bir bölümüyle kendileri yeti­nip geri kalanının bağırsaklardan emilmesini sağlar. Antibiyotikler bu bağırsak bakterileri­nin çoğunu öldürdüğünden, bilinçsiz ve ge­reksiz antibiyotik kullanımı ishale ve buna benzer hafif sindirim bozukluklarına yol aça­bilir.

Leeuvvenhoek'un 1683'te İngiltere'deki Kraliyet Derneği'ne bakterilerin çizimlerini göndermiş olmasına karşılık, bilim adamları­nın bu buluştan yararlanmaları için 100 yıl geçmesi gerekti. 18. yüzyılda bazı bilim adam­ları bu mikroskobik canlıların hastalıkların etkeni olabileceğini öne sürdü. Ama birçoğu da bu canlıların çürümenin nedeni değil sonu­cu olduğuna inanıyordu. Sonunda 1860'ta Fransız mikrobiyoloji bilgini Louis Pasteur (bak. Pasteur, Louis) bakterilerin bir çürüme ürünü değil, ikiye bölünerek çoğalan canlılar olduğunu kanıtladı. Pasteur'den kısa bir süre sonra Alman bilgin Robert Koch da laboratu-varındaki bir besi yerinde bakterilerin üreme­sini sağladı. Bakterilerin hastalık yapıcı etkisi bulunduktan sonra, vücudun zararlı bakteri­lere karşı savaşabilmesi için aşı ve serum gibi koruyucu yöntemler bulundu (bak. Aşi; bağı­şıklık). Günümüzde, vücudun iç dokularına yerleşmiş olan bakterileri öldürmek için peni­silin ve streptomisin gibi antibiyotikler, deri üzerindeki ve açık yaralardaki bakterileri öldürmek için de antiseptikler kullanılır (bak. antibiyotikler; antiseptik).

Bakteriler nedir?

Ancak mikroskopla görülebilen, tek hücreli, bitkisel özellikler gösteren, cinsiyetleri olmayan canlılardır. Başlıca üç kısma ayrılırlar: 1. Hastalık yapanlar, 2. Zararsız olup ölülerle geçinenler, 3. Faydalı bakteriler. Faydalı bakterilerin başlıca iki görevi vardır: a) Bitkilerin toprak ve havadan, hayvanlarla insanların da bitkilerden, havadan ve hayvanlardan yeme, içme, soluma ile alıp gövdelerine sindirdikleri maddeleri parçalar, eski haline sokarak toprağa geri verirler, b) Yeryüzündeki canlıların yaşayış şartlarını ve aralarındaki bağlantıları denkleştirirler.

Zararlı bakteriler, girdikleri organizma içinde normalin üzerinde üreyerek hastalıklara sebep olurlar. Bazıları da «toksin» adlı salgılarıyla dokuların çalışma sistemini bozarlar. Verem, kolera, difteri ve tifoya sebep olan mikroplar hep birer bakteridir. Bakteriler «flagella» denen tüycüklerini hareket ettirerek yer değiştirirler. Üreme kabiliyetleri çok yüksektir. Hücrenin bölünmesiyle ürerler. Sıcaktan çok, soğuğa dayanırlar. Soğukta kurutulan bakteriler uzun zaman yaşarlar. Genel olarak güneş ışığında ölürler.

Bazı bakteriler birbirlerinin üremelerine ve yaşamalarına engel olurlar. Antibiyotik ilaçlar bu özellikten yararlanarak hazırlanır. Mayalaşma, çok eskiden beri insanların dikkatini çeken bir olaydır. Mayalaşma yapan bakteriler çoktur. Besin maddelerinin hazırlanmasında mayalaşmadan yararlanılır. Tipik olarak birkaç mikrometre uzunluğunda olan bakterilerin çeşitli şekilleri vardır, kimi küresel, kimi spiral şekilli, kimi çubuksu olabilir. Bakteriler ortalama 0,5-2 µm boyutlarındadırlar. Bakteriler bütün hayatsal olayların gerçekleştiği en basit canlılardır. Hepsi mikroskobik ve tek hücrelidirler. Büyüklükleri normal ökaryotik hücrelerin mitokondrileri kadardır.

Hastalık yapan bakteri türleri

Hastalığa neden olan bakteriler patojenler olarak bilinir ve şekline göre üç temel gruba ayrılır: koküsler (yuvarlak şekilli), basiller (çubuk veya çomak şekilli) ve spiroketler veya spirilla (spiral şekilli) bakterilerdir.

Koküsler bakterilerin neden olduğu hastalıklar : Koküsler (yuvarlak şekilli) bakterilerin neden olduğu çok sayıda hastalık arasında pnömoni (zatürre), tonsilit (bademcik iltihabı), bakteriyel endokardit (kalbin iç tabakasının enflamasyonu), menenjit (beyni ve omuriliği çevreleyen zarların enflamasyonu) toksik şok sendromu ve çeşitli deri hastalıkları gibi hastalılara neden olur.

Basiller bakterilerin neden olduğu hastalıklar : Basiller (çubuk ya da çomak şekilli) bakterilerin neden olduğu hastalıklar arasında tüberküloz (verem) hastalığı, boğmaca (pertussis) hastalığı, tifo hastalığı, difteri hastalığı, tetanoz hastalığı, salmonelloz hastalığı, şigelloz (basilli dizanteri) hastalığı, lejyoner hastalığı ve botulizm hastalığı gibi hastalıklar yer alır.

Spiroketler bakterilerin neden olduğu hastalıklar : Üçüncü ve en küçük gruptaki bakteriler olan spiroketler, sifilis (frengi), verem dutu enfeksiyonu (frambezi), leptospiroz ve Lyme hastalığından sorumludur.

Bakteri Çeşitleri

Bakteri Çeşitleri, Arkeabakteriler, 1970′li yılların sonlarına doğru bulunan arkeabakteriler birçok biyoloğu oldukça şaşırtmıştı, zira bu bakteriler çok ilginç ortamlarda yaşarlar. Örnek vermek gerekirse, Metanojenik arkea bakteri (methanogenic archaebacteria), anaerobik ortamlarda yaşar ve metabolizmasının sonucu olarak metan üretir. Büyük baş hayvanların karınlarında yaşar, zaten bu cins hayvanların meydana getirdiği bağırsak gazlarından da sorumlu olan bu bakteri cinsidir.

Eksi derecede Halofilik arkeabakterile ise tuz seviyesi oldukça yüksek ortamlarda yaşayabilir. Halo Yunanca ‘tuz’ manasına gelmektedir. Termoasidofilik arkeabakteriler ise fazla sıcaklıklara sahip asit gölcüklerinde yaşayabilir ki bu tür yerlerde sıcaklık 100°C’un üstüne, pH ise 2 seviyesinde olabilir. Arkeabakterilerin, ekstrem ortamlara tolere olabildikleri için, hem öbakterilerin hem de ökaryotların atası oldukları bilinmektedir. Öbakteriler, Yunanca eu, iyi, doğru ve bakterion, yani çubuk kelimelerinden gelmiştir. Dünyada fazla ekstrem ortamlar dışında düşünebileceğimiz her yerde vardırlar.

Bakterilerin adlandırılması, Bakterilerin bilimsel adları iki kelimeden meydana gelir. İlk kelime cinsini, ikinci kelime ise, türünü gösterir. Bakteriler, biçimleri, kamçı durumları, beslenmeleri ve boyanmaları gibi çeşitli özellikler şeklinde gruplandırılırlar. Biçimlerine göre Bakteriler, Çubuk biçimindeki bakteriler, çubuk biçimdeki bakteriler silindirik yada buna yakın bir şekle sahip olduklarından boyları ve enlerin den daha uzundur. Fakat, bu formları cins ve türlere göre farklılık görülebileceği gibi, aynı cins mikroorganizma kültürünün çeşitli üreme fazlarında da değişiklikler olabilir. Örneğin, E. coli ‘nin logaritmik üreme zamanlarında, çoğunlukla, morfolojik acıdan bir örneklik çok görülmesine karşın, üremenin durma yada mikroorganizmaların ölme zamanına flamentöz formlara veya farklı bireysel biçimlere rastlamak mümkündür.

Besi yerinin bileşiminin ve diğer çevresel şartlarında bakterilerin morfolojilleri üzerinde etkileri mevcuttur. Yuvarlak olan bakteriler, Bunlar, çomak yada spiral form biçimindeki olanlara oranla, morfolojik olarak, cins yada tür içerisinde daha çok homojenite gösterirler. Çapları, ortalama, 0.8-1.0 mikrometre (µm) arasında farklılık göstermesine karşın, daha küçük (0.4-0.8 mm) yada daha büyük (1.2-2.0 µm) olanları da vardır. Genel olarak bir kaide bulunmamakla beraber, hastalık meydana getiren cinslerin çapları 0.8-1.5 µm. arasında bulunmaktadır. Koklar, her ne kadar, yuvarlak şekilde olmalarına karşın bazı cinslerde morfolojik değişiklikler bulunmaktadır. Coccus bakterileri kendi aralarında gruplara ayrılırlar: Monokok Bakteriler (Coccus): Grup şeklinde olmayan coccus bakterileri vardır.

Diplokok Bakteriler (Diplococci): İki adet coccus bakterisinin meydana getirdiği grupları vardır. Örnek olarak bel soğukluğu hastalığına sebep olan Neisseria gonorrhoeae cinsini verebiliriz.

Stafilakok Bakteriler (Staphylococci): Coccus bakterilerinin üzüm salkımı biçiminde dizilmeleri neticesinde oluşan grupları içerir. Bu bakteriler parmakta dolama, göz kapağı iltihaplanması gibi hastalıklara neden olurlar.

Streptekok Bakteriler (Streptococci): Tıpkı bir zincir biçiminde dizilen coccus bakteri gruplarını içerir. Spiral olanlar bakteriler, Uzun bir eksen çevresinde helezoni biçiminde sarılmış bir vücudu olan, bükülebilir ve uzun eksen çevresinde dönerek hareket edebilirler.

Uzunluk, sarmal sayısı ve sarmal yüksekliği cinsler arasında değişiklikler gösterir. Örnek olarak frengi hastalığına sebep olan Treponema pallidum cinsini verebiliriz. Virgül biçiminde olan bakteriler, Flagella'ları ile birlikte virgül şeklini andırırlar. Boyanmalarına göre bakteriler, Gram boyası ile boyandığında mavi ve mor renk veren bakterilere gram (+), kırmızı ve turuncu renk veren bakterilere ise gram (-) bakteriler denir. Değişik renklerin meydana gelmesi, hücre çeperinin özelliklerinden kaynaklanır.

Bakterilerin Yapısı Ve Özellikleri

Bakteriler prokaryot hücleridir. Bakterilerde hücre etrafını çeviren iki tip örtü tabakası vardır. İçte hücre zarı(plazma zarı) , onun üzerinde kalın hücre duvarı protein, yağ ve karbonhidratlar meydana gelir.Çok sayıda bakteride hücre duvarına ek olarak polisakkaritlerden oluşan bir dış tabaka (kapsül) bulunur.

Bakteri sitoplazmaları içinde glikojen, protein ve yağ vardır.Organellerden mitokondri ve endoplazmik retikulum bulunmazken, ribozomlar sitoplazma içinde serbest olarak bulunur.

Aerob bakteriler mezozom adı verilen mitokondri zarlarına benzeyen kıvrımlara sahiptir.Solunum enzimleri mezozom zarlarında ve sitoplazmada dağınık halde bulunur. Bakterilerin, çekirdekli hücrelerde olduğu gibi zarla çevrili çekirdekleri yoktur.Kalıtım maddesi DNA’dan yapılmış olup, çekirdek sahası denilen kısımlarda yer alır.

Bir çok bakteri çeşidi hücresel çıkıntılara, kamçılara sahiptirler ve bu sayede sıvı ortamda yüzebilirler.Yuvarlak bakteriler, kamçıları olmadığından pasif hareket ederler.Toz parçacıklarına ve su damlacıklarına tutunarak uzaklara taşınabilir.

Bakteri hücresini oluşturan etmenler

1. Çekirdek (Nükleus)
2. Sitoplazma
3. Hücre Zarı (Sitoplazmik Zar)
4. Hücre Duvarı
5. Kapsül
6. Kirpikler (Flageller):
7. Fimbria (Pilus):
8. Spor

Bakterilerin beslenmesi ve üremesi için gerekli maddeler

1. Su
2. Karbon Kaynağı
3. Azot Kaynağı
4. Mineraller
5. Hidrojen Verici ve Hidrojen Alıcı Maddeler
6. Gelişme Faktörleri ve Vitaminler
7. Oksijen
8. Karbondioksit

Bakteriler Nerede yaşarlar?

Bakteriler her yerde bulunurlar. Çevremizdeki havayı ciğerlerimize çekerken bunların binlercesini de solumuş oluruz, ağzımıza aldığımız her lokmada binlerce bakteri bulunur. Ne kadar yıkanırsak yıkanalım cildimizin kırışık ve buruşukları arasında yaşayan milyonlarca bakteriden kurtulamayız. Çok çeşitli olan bakteriler, yeryüzünün her yönüne yayılmıştır. İster kullandığımız suda, deniz suyunda, havada ve toprakta, ister vücudumuzda olsun bunlardan binlercesi çeşitli biçimlerde yaşamaya devam ederler. Eğer onları gözlerimizle görebilseydik, bakterilerden meydana gelmiş bir okyanus içinde yaşadığımız kolaylıkla anlayabilirdik.

Bakteriler Nasıl Yaşarlar?

Bakterilerin hiçbirinde klorofil bulunmaz. Bitkiler gibi kendi yiyeceklerini kendileri yapma yetenekleri yoktur. Bundan ötürü ya hayvan ve bitki gibi canlı organizmalar (Asılak bakteriler) veya gübre, leş v.b. ölmüş organik maddeler üzerinde yaşarlar (Çürükçül bakteriler).

BAKTERİLER VE VİRÜSLER ARASINDAKİ FARKLAR NEDİR?

Virüsler bilinen en küçük ve en basit varlıklardır. 2 kısımdan oluşurlar (baş kısmı, kuyruk kısmı). Dışında protein kılıf (kapsül) , iç kısmında DNA ve ya RNA (genom) bulunur.Virüslerin canlı olup olmadığı halen tartışılmaktadır.Virüslerin içinde canlı hücrelerdeki gibi sitoplazma yoktur.Virüsler ancak bir konak hücre içinde çoğalabilirler, hücre dışındayken Kristalleşirler, cansızdırlar.Birçok hastalığa neden olabilirler (AIDS, grip,kuduz…).

Bakteriler tek hücreli canlılardır.Prokaryot sınıfında bulunurlar. Küresel, spiral, çubuksu şekillerde olabilirler.Bakteriler neredeyse her ortamda yaşıyabilirler. Bazıları yararlı (probiyotik) bazıları zararlı (patojen)dir. Bakteriler yoğurt, peynir üretimi, biyoteknoloji, antibiyotik ve diğer kimyasal maddelerin imalatında kullanılırlar.Solunum yolu enfeksiyonları bakterilerin neden olduğu ölümcül hastalıklardandır. Neden oldukları diğer bazı hastalıklar şunlardır: verem, kolera, frengi, şarbon …

Aralarındaki Farklar:

• Virüsler ancak elektron mikroskobuyla görülebilir. Bakteriler normal bir mikroskobla görülebilir.Virüsler bakterilerden yaklaşık 100 kat daha küçüktür.
• Virüsler sadece genetik bilgiyi taşırlar, gelişmek ve çoğalabilmek için canlı hücrelere ihtiyaç duyarlar. Bakterilerin buna ihtiyacı yoktur gerekli mekanizmayı hücre içinde bulundururlar.
• Virüslere antibiyotik etki etmez. Bakterilerden kaynaklanan hastalıkların tedavisinde antibiyotik kullanılır.
• Virüsler ısıya karşı dayanıksızdırlar. Bakterilerin bazıları sıcaklığa dayanıklıdırlar, kaplıcalarda bakterilere rastlanabili

ANTİBİYOTİKLERİN BAKTERİLERE ETKİSİ

Yaşadığımız yüzyılın özellikle ikinci yarısı yıllarından sonra, bakteri ve virüs genetiği, bunların morfolojik yapıları, kapsadıkları komplike protein, nükleoprotein ve diğer kimyasal bileşimleri, enzimleri saptanmıştır. Enfeksiyon etkenlerinin organizmada üreyip çoğalabilmeleri, patolojik yerleşimlerini oluşturabilmeleri için, gerekli olan yaşam kapsamlarının biri üzerinde etkili olabilecek antimikrobikler üzerindeki araştırmalar da yönünü bulmuş ve üretilen çeşitli antibiyotik ve kimyasal bileşimler, etki mekanizması ve kapsadıkları ana maddeler bakımından gruplara ayrılmıştır.

Bakterinin hücre duvarının yok edilmesi bakterinin yaşmasına izin vermez. Yoğun etkili bir antibiyotik hücre duvarının yapımını tümüyle engelleyecek olursa, bakterinin üremesi durur ve sonucunda kapsamları dağılır. Hücre duvarındaki defektler de patojen etkiyi yok edecek biçimde ise, organizmanın doğal immun karşılığı, enfeksiyon etkenini nötralize eder, hücre erir ve fagosite edilir. Hücre duvarına etkileyen antibiyotiklerde gram negatif ve pozitif bakterilere karşı bazı değişiklikler vardır bu durum duvarlarının kapsadıkları çeşitli kimyasal bileşimlerle ilgilidir.

Hücre zarı oluşumlarındaki bir defekt sonucunda pürin, pirimidin ve nükleotidler gibi yaşam ve oluşum maddeleri dağılır sitoplazma proteinleri hücre dışına çıkar. Bu durum bakterinin patojen etkisinin engellenmesine veya tümüyle yok olmasına neden olur. Bazı bakterilerle bazı mantarların hücre zarları, hayvansal hücre zarlarından daha duyarlıdır ve çabuk denatüre olur. Bu tipte etki yapan antibiyotikler enfeksiyon hastalıklarının tedavisinde uygulanabilirler.

Bakteri hücrelerinde ana yaşam maddesi olan protein sentezinin önlenmesi ile, etken patojenliğini kaybeder. Antibiyotik etki hücre duvarı ve sitoplazma ile ilgili değildir. Bu grupta bulunan antibiyotiklerin sayısı fazlacadır. Bazı antibiyotikler bakterinin ribozom birimlerini ve aminoasitlerin oluşumunu engelleyerek peptit zincirlerinin düzenini bozar, bakteriostatik (bakterini üremesini engelleyen)etki yapar. Bazı antibiyotikler de RNA oluşumunda ribozomları etkiler, makrolid gurubu ile ribozomlara katılması gereken gerçek aminoasitlerin yerini alarak bakterinin patojen kapsamlı yapımını engeller. Bazı antibiyotikler ise ribozomların doğal oluşmasın önleyerek RNA sentezinin değişik bir yapıda gelişmesiyle RNA sentezi aşamasındaki bakterinin patojenliğini kaybetmesine neden olur.

Nükleik asit yapımını etkileyen antibiyotikler DNA sentezini engeller. Örneğin bu grupta bulunan Antinomisin deoksiguanosinlere bağlanarak bakteri gelişim ve patojenliğine yararsız DNA’lar üretirler, ayrıca RNA sentezini de olumsuz yönden etkileyerek bakterilerin patojen niteliklerini giderirler.

• Besleyici özelliğini yitirmiş işlenmiş besinler:

“Ne yerseniz siz osunuz”
Özellikle de, pastörize edilmiş hazır sütler ve homojenize yoğurtlar. Bunlar pastörize edilirken yüksek basınç altında ısı uygulandığı için besleyici özelliklerini yitirirler. Vücut için hiçbir besleyici değeri olmayan faydasız besinlere dönüşürler. Faydalı bakterilerinizi korumak için kendi yoğurdunuzu evde kendinizin yapmasını tavsiye ediyoruz.

• Dengesiz beslenme

Alınması gereken temel gıda maddeleri, vitamin ve minerallerin alınmaması, faydalı bakteri dengesini bozar. Faydalı bakterilerinizi aç bırakmayın.
Unutmayın, beslenirken sadece kendi vücudunuzu değil, aynı zamanda bağırsaklarınızda bulunan faydalı bakteri bakterileri de besliyorsunuz. Onlara iyi bakmalısınız, onlar sizin vücudunuzu koruyan savaşçı askerleriniz.

• Aşırı ve gereksiz antibiyotik kullanımı

Kullanılmaya başlayalı henüz 70 sene olmasına rağmen, kontrolsüz ve yersiz kullanılan antibiyotikler faydalı bakteri dengesini alt üst etti. Antibiyotiklerin gereksiz kullanılmaması, doktor reçetesi olmadan verilmemesi ve doktorların da antibiyotikleri kolayca yazmaması gerekiyor.
Bir kür antibiyotik kullanımının faydalı bakterilerin %90’ını öldürdüğü gösterilmiştir. Enfeksiyon nedeni ile antibiyotik kullanan hastaların tamamında faydalı bakteri takviyesi yapılması gerekir.

• Hijyen takıntısı:

Yediğimiz sebze ve meyveler mikroptan arındırılmış değildir ve doğru olanı da budur. Yediğimiz gıdalar ile vücudumuza faydalı bakterileri de alırız ve bu faydalı bakteriler, zararlı mikropların vücuttan uzaklaştırılması için çalışırlar. Fakat modern Batı toplumunun hijyen takıntısı nedeniyle, yenilen her gıdanın mikroptan arındırmak için işlemden geçirilmesi, faydalı bakterilerin sayısında azalmaya sebep olmuştur. Aşırı hijyen takıntısının alerjileri arttırdığı tıbbi çalışmalarla gösterilmiştir.

• Genetik müdahale:

GDO’lu besinler. Eğer bitkinin genetik yapısını değiştiriyorsa, acaba benim genetik yapıma ne yapıyor? Faydalı bakterilerimin dengesini bozduğu kesin.

• Aşırı ve gereksiz mide ilaçları kullanımı

Mide asidindeki dengesizlikler, sindirimi ve faydalı bakteri dengesini bozar. En ufak bir şikâyette bile hemen mide asidi üzerine etkili ilaçlara başvurulması, faydalı bakterilerle ilgili problemlere yol açar. Hemen ilaç almayın, bunun yerine doğal yöntemlere başvurun, sağlığınızı korumak için yapın bunu.

Bakterilerin sağladığı faydalar nelerdir?

• Bakteriler sayesinde ölen canlılar, hayvan dışkıları gibi birikmesi problem yaratacak şeylerin ayrışması ve toprağa karışması sağlanır. Bu bakteriler çürükçül bakteriler olarak adlandırılır ve besin zinciri döngüsünde ayrıştırıcı olarak görev alır.
• Toprağın üzerinde de olumlu etkileri vardır. Azot bağlayıcı bakteriler havadaki azotu bitkilerin yararlanabileceği şekilde toprağa aktarır. Ayrıca baklagillerin köklerinde yaşayan bakteriler de bu bitkiler için azotun bağlanmasına yardımcı olur.
• Sanayide de bakterilerden yararlanılır. Peynir, ayran, sirke gibi besinlerin elde edilme işlemlerinde bakteriler kullanılır.
• Çeşitli antibiyotiklerin yapımında bakterilerden faydalanılır. Bu sayede bazı hastalıkların tedavi süreçlerinde etkin rol almış olurlar.
• Tütün işlenmesinde, organik atıkların aratılma süreçlerinde bakteriler kullanılır.
• Keçi, koyun, inek gibi hayvanların bağırsaklarında selüloz sindirimini gerçekleştiren bakteriler vardır. Bu sayede bu hayvanların beslenmelerine yardımcı olurlar.
• Bakterilerin fotosentez yapabilenleri de mevcuttur. Bu sayede canlılar için gerekli olan oksijen üretilmesine de yardımcı olabilirler.
• Üzüm suyunun şaraba dönüştürülme işleminde ve sütten yoğurt yapılmasında bakteriler doğrudan görev alır. Ayrıca hamurun mayalanma işlemini de gerçekleştirir.
• Kan şeker seviyesinin ayarlanmasında, alerji hastalıklarının tedavi süreçlerinde, karaciğer hastalıklarında bakterilerden yararlanılır.
• İnsanların bağırsaklarında yer alarak gerekli olan B ve K vitaminlerinin üretilmesine ve emilmesine yardımcı olur.
• Bazı bakteriler vücuttaki toksik maddelerin ve zararlı bakterilerin vücuttan dışarıya atılmasına yardımcı olur. Böylelikle vücudun bağışıklık sistemine de katkı sağlar.
• Laktoz ve proteinin vücut içerisindeki sindiriminin daha kolay bir şekilde yapılmasını sağlar.
• Kalsiyum mineralinin bağırsaklardan emilimini kolaylaştırır. Böylelikle ilerleyen yaşlarda sık sık görülebilen kemik erimesinin görülmesini azaltıcı etkileri vardır.

Dünya Sağlık Örgütü Uyardı: Bakteriler için Acilen Yeni Antibiyotikler Gerekiyor!

Dünya Sağlık Örgütü acilen yeni antibiyotiklere ihtiyaç olduğu uyarısında bulundu. Birleşmiş Milletlere bağlı kuruluş, antibiyotiklere dirençli 12 öncelikli bakterinin listesini yayımladı. Örgütün İnovasyon Yönetmeni Doktor Marie-Paule Kieny, hükümetleri yeni antibiyotik ve ilaçların bulunmasına katkı sağlamaya çağırdı. Sağlık uzmanları bir süredir yanlış antibiyotik kullanımının, ilaçların vücuda etki etmemesine yol açarak, bakteri enfeksiyonlarının önlenememesi riskini arttırdığına dikkat çekiyor.

Uzmanlar ilaçların bakterilerle baş edemeyecek duruma gelmesinin kanserden daha tehlikeli olduğunu söylüyor.İlaca direnç gösteren hastalıklar üzerine uzmanlaşan Wellcome Trust yetkilisi Tim Jinks, antibiyotikler bakterilere etki edemezse organ nakli, sezeryan, kemoterapi ve protez ameliyatları gibi işlemlerin enfeksiyon riski nedeniyle uygulanamayabileceğini söylüyor.

Bakteriler Gruplara Ayrıldı!

Dünya Sağlık Örgütü'nün listelediği bakteriler öncelik sırasını belirten 'kritik', 'yüksek' ve 'orta' başlıkları altında üç gruba ayrılıyor.Bu bakterilerin hangi enfeksiyonlara yol açtıkları, ne kadar kolay yayıldıkları, bakterilerle savaşabilen kaç ilaç kaldığı ve bu bakterilerle savaşabilecek yeni ilaçların üstünde çalışılıp çalışılmadığı göz önünde bulunduruluyor. Doktor Kieny, "Bu liste araştırma ve geliştirme bölümlerinin kamu sağlığının acil ihtiyaçlarına yönelmesini sağlayacak" diyor.

Örgüt ayrıca 12 bakterinin genetik yapılarının başka bakterileri de ilaçlara dirençli hale getirebildiğini söylüyor. Kritik bakteri grubunda birden fazla ilaca direnç gösterebilen bakteriler bulunuyor. Bu bakteriler kanda oluşan veya zatürre gibi ciddi veya ölümcül enfeksiyonlara yol açabiliyor. Yüksek ve orta derecede kritik olan bakterilerse bel soğukluğu salmonelladan kaynaklanan gıda zehirlenmesi gibi daha sık rastlanan hastalıklara yol açabiliyor. Listede tüberküloz yer almıyor çünkü halihazırda tüberküloz için yeni antibiyotikler geliştirmeye çalışan programlar bulunuyor.