Kıbrıs'taki Osmanlı Medreseler
MsXLabs.org
Küçük Medrese'nin çeşmesi
Kıbrıs'ta Osmanlı İmparatorluğu döneminde yapılmış on beş medrese bulunmaktaydı. Vakfıye defterlerine göre ise kayıtlı on bir tane medrese vardı.Bu medreseler, lise düzeyinde eğitim vermekteydi.Adadaki ilk medrese, 1573'te, Lefkoşa'da inşa edilen Büyük Medrese'dir. Yine Lefkoşa'da bulunan Küçük Medrese ise, ondan beş yıl sonra inşa edilmiştir. On iki medresenin sadece sekizi İngilizdönemine kadar eğitimine devam edebilmiştir.
On beş medreseden dokuzu, sadece Türkiye tarafından tanınmakta olan Kuzey Kıbrıs'ta, beşi ise adanın güney kesiminde bulunmaktadır. Birinin ise nerede bulunduğuna dair bilgiye ulaşılamamıştır. En fazla medrese olan yerleşim yeri yedi medreseyle Lefkoşa iken, onu iki medrese ile Baf izlemektedir. Gazimağusa, Larnaka, Limasol, Peristerona ve Lefke'de de birer medrese bulunmaktadır.
Adada, Osmanlılar döneminde medrese eğitimi çok üst düzeydeydi. A. Süha adlı araştırmacıya göre; bu dönemde Kıbrıs'taki medreseler, Anadolu'nun güney kesiminden öğrenci çekmekteydiler. Öğrenci gönderen şehirlerin başında Mersin, Anamur, Antalya ve Adana gelmekteydi. 16. yüzyıldan sonra bu eğitim türü Osmanlı gerenelinde olduğu gibi adada da zayıflamaya başamıştır. Önceleri, bir kanunla kapatılmaları yasaklanmıştır. Daha sonra, Osmanlı döneminin sonlarında ve İngiliz hakimiyetinde bu eğitim daha da zayıflamış ve 1939-40 eğitim-öğretim sezonunda sona ermiştir. Eğitim vermekte olan son medrese olan Büyük Medrese, 1936 yılında yıkılmıştır; fakat eğitim bir süre daha devam etmiştir. 1931 yılında söz konusu medresenin yıkılıp tekrar yapılacağı haberleri üzerine, bazı ada sakinleri medreselere karşı çıkmıştır. Günümüzde ise medreselerin çoğu harap durumdadır.
Medreseler
Günümüzdeki durumları
Günümüzde bazı medreseler harap durumdadır. Lefkoşa'daki Büyük Medrese, 1936 yılındaki yıkılışı ve birkaç yıl sonraki tamamen terkinin ardından harap durumdadır ve sadece kalıntıları kalmıştır. Bunun dışında çeşmesi ayaktadır.Küçük Medrese'nin de sadece kalıntıları ve çeşmesi günümüze ulaşabilmiştir.
Peristerona Medresesi de harap haldedir. Pirpaşa Medresesi'nin günümüze sadece kalıntıları ulaşabilmiştir. Yapıldıktan hemen sonra, 1584'te harap olan medrese, 1825'te tamir edilse de zamanla tekrardan harap olmuştur.
Ekonomi ve mülkiyet
Ali Ruhi Efendi Çeşmesi'nden bir görüntü
Tüm medreseler Vakıflar İdaresi'ne (Evkaf) bağlıydı. Medreselerin yapımı ve öğrencilerin okutulması için gerekli olan para ise bağışçılar tarafından karşılanmaktaydı.
1927-1938 yılları arasında tutulan kayıtlarda, Hamidiye (Arap Ahmet) Medresesi, Büyük Medrese ve Küçük Medrese'nin vakıflarının bulunduğu görülmüştür.Cami himayesinde olanlar ve faal olmayanların kaydı tutulmamıştır. Bu dönemde, vakıfların gömlek, belge ve varak adedi aşağıdaki gibidir. Burada gömlek sözcüğü "dosya kartonu" gibi bir anlamda, varak sözcüğü ise "yazılı kâğıt, varaka" anlamında kullanılmıştır.
Medrese çeşmeleri
Büyük Medrese ve Küçük Medrese'de yapılmış çeşmeler bulunmaktadır. İki medreseden de geriye kalan tek harap olmamış yapı çeşmeleridir. Çeşmeler medreselerin su ihtiyacını karşılamak için yapılmaktaydı. Küçük Medrese'nin çeşmesinin adı "Ali Ruhi Efendi Çeşmesi"dir. Bu çeşme, bir zamanlar medresenin içinde olup, şu an medresenin yıkılmasıyla açıkta kalmış bir haldedir. Büyük Medrese Çeşmesi ise, 1828 tarihinde eklenmiş olup, medrese avlusundaydı. Günümüzde çimentoyla bilinçsizce onarıldığı için özgünlüğünü kaybetmiştir.
Medreseler ve camiler
Adada medreseler ilk önce camilerden bağımsız olarak inşa ediliyordu. Daha sonra camilerin himayesinde medreseler artmaya başladı. Günümüzde, camiler ile aynı adı taşıyan medreseler bulunmaktadır. Peristerona Camii ile Peristerona Medresesi Pir Paşa Camii ile Pirpaşa Medresesibunlardan birkaçını oluşturmaktadır.
Vikipedi, özgür ansiklopedi
