Morpa Genel Kültür Ansiklopedisi & MsxLabs.org
Embriyon
Hayvanlarda döllenmiş yumurtanın gelişmeye yüz tuttuğu zamandan, bütün organlarını edindiği zamana, yani dölüt (cenin) durumuna gelinceye dek aldığı ad. Bitkilerde, ana bitkiden ayrılıp yere düşen tohumun içindeki, ilerde çimlenip kök, sap, yaprak ve tomurcuğu oluşturacak olan kısım (bitki taslağı). Döllenmiş yumurta, sitoplazması yedek besinle dolu, dev bir hücredir. Taşıdığı dezoksiribonükleik asit (DNA) moleküllerinde türün bütün özellikleri vardır. Hayvan embriyonu, bir büyütken kutup, bir de hayvansal kutbu kapsar. Bu ikisi saydam, jelatinimsi bir koruyucu tabaka içinde yüzerler. Embriyondaki ilk bölünmeler döllenmeden birkaç saat sonra başlar. Yumurta hücresi mitoz yoluyla ve 2, 4, 8, 16,... gibi katlanarak bölünürse de hacmi pek artmaz. Her bölüte "blastomer" adı verilir. Büyütken kutup tarafındakiler büyük, hayvansal kutup tarafındakiler küçüktür. Embriyonun 16 ve 32 hücreden oluştuğu evrelere, duta benzer görünümünden dolayı "morula" denir. Daha sonra embriyonun ortasında bir boşluk oluşur (blastosöl). Bu evreye "blastula" evresi denir. Gelişmenin üçüncü gününde embriyonda bir yarık ya da kertik ortaya çıkar ve küçük bir kıvrıma (blastopor) dönüşür. Bu çukurluk giderek derinleşir ve ikinci bir embriyon iç boşluğu meydana gelir (gastrula evresi). Bu evrede embriyonda bir dış hücre tabakası (ektoderm), bir iç hücre tabakası (endoderm), bir de orta hücre tabakası (mezoderm) ortaya çıkar. İleride hayvanın bütün organları bu üç tabakadan oluşacaktır. Daha sonra mezoderm daha fazla gelişir, embriyon küremsi biçimini kaybedip uzar; baş, kuyruk bölgeleri oluşur ve organları belirlenir. Böylece embriyon dölüte dönüşür. Çeşitli hayvanlarda bu ana şemadan yer yer sapmalar olursa da embriyondaki gelişmelerin özü, yine de yukarıda anlatıldığı gibidir. Sürüngen, kuş ve memelilerin embriyonlarında beslenmeye vb. yardım eden eklentiler vardır. Bunlara amniyonlu omurgalılar denir. Balıklar ve ikiyaşayışlılar ise embriyon eklentisi taşımazlar, amniyonsuzdurlar. İnsan embriyonu gelişmesini 3 ayda tamamlayarak dölüte dönüşür.
