Ebu Cafer Taberi (839 - 923)
MsXLabs.org & İslam Ansiklopedisi & Vikipedi
Ebû Cafer Muhammed b. Cerir et-Taberî, meşhur tarihçi ve müfessirdir; 9. ve 10. asırlarda yetişmiş, fıkıh, hadis, tarih, dil, tefsir ve kırâat ilimlerinde çalışmalarıyla kendini kabul ettirmiş bir alimdir. Taberistan'ın Amul şehrinde doğdu. Oldukça varlıklı olan babasının kendisine tanıdığı imkânlarla, ilim tahsili gayesiyle, İslâm ilim dünyasının merkezlerini gezdi. 12 yaşında iken doğduğu memleketi bırakıp, İlim tahsili için Rey, Basra, Kufe, Medine, Suriye ve Mısır gibi şehir ve ülkeleri dolaştıktan sonra, hilafet merkezi olan Bağdat'a yerleşti. Hadis, fıkıh (Hanefi, Şafii ve Maliki fıkıhları), kırâat, tarih ve edebiyat sahalarında meşhur olan birçok âlimden ders aldı. Yetiştikten sonra da bütün bu ilimlerde eserler verdi. Rahat çalışabilmek için, kadılık makamı dahil, kendisine teklif edilen bütün yüksek gelirli memuriyetleri reddettti. Asıl çalışma sahaları olan tarih, tefsir, fıkıh ve kıraatten başka şiir, lügat, sarf, nahiv, ahlâk, riyaziye ve tıb ile de meşgul oldu.
Fıkıhta önceleri Şafii mezhebine mensup iken, sonradan mutlak müctehidlik mertebesine ulaşmıştır. Kaynaklar onun, Cerriyye adında sonraları ortadan kalkmış olan bir mezbebin imamı olduğunu, ayrıca Ahmed bin Hanbel'den ilim almak üzere Bağdat'a geldiğini ve fakat ancak onun vefatından sonra Bağdat'a ulaşabildiğini, bunun üzerine memleketine dönmeyerek Basra, Kufa ve Vasit'de o saygıdeğer bilginlerden tahsiline devam ettiğini kaydederler.
19 Şubat 923 yılında Bağdat'ta vefat etmiş ve muhaliflerinin çokluğu sebebiyle, ölümü gizli tutularak geceleyin vefat ettiği eve defnedilmiştir.
Eserleri
Ebu Cafer Taberi'nin yazdığı eserlerin birçoğu kaybolmuş ve zamanımıza kadar ulaşamamıştır. Halbuki "Mu'cemu'l-Ubeda"da onbeş yaşından seksenaltı yaşına kadar, ortalama her bir gün için, ondört yapraklık bir eser yazdığı yazılıdır. Eserlerinin çoğu kaybolmasına rağmen, 883 yılında tamamladığı Kur'an tefsiri elimizdedir. Kısaca Taberî Tefsiri diye anılan "Câmiu'l-Beyân an Te'vîli Âyati'l-Kur'an" isimli tefsiri, kendisinden sonra gelen tefsîrcilerin faydalandıkları bir eserdir. Günümüzde İslâmî ilimler sahasında yapılan tarihî araştırmalar için kıymetli bir kaynaktır. Hz. Peygamber, ashab ve seleften gelen tefsire dâir haberleri kaybolmaktan kurtarmıştır. Yine kendisinden önce yazılan ve bize kadar gelemeyen bazı tefsirler de, onun aktarmasıyla kısmen olsun bize ulaşabilmişlerdir. Dirayetten ziyade rivayete dayanır. Fakat isnadda titizlik göstermediği için, içinde isrâiliyyât vardır. 1903 yılında ilk defa Kahire'de 30 Cilt kapsayan kitap olarak basılmıştır.
Önemli bir diğer eseri de, dünya tarihine dair yazdığı "Tarihu'l-Ümen ve'l-Müluk"tür. Eser hilkatten başlayarak 915 yılına kadar gelir. İslâm tarihimizin en önemli kaynağıdır. Birçok zeyiller yazılmıştır. Kendisinden sonra yaşamış tarihçilerin başlıca kaynakları arasında yer alır. Olaylar kronolojik sıraya göre anlatılır. Birkaç defa basılmıştır.
Diğer eserleri de şöyledir:
- İhtilafu'l-fukaha: Bu eseri "İhtilâfu Ulemâi'l-Emsar f Ahkâmi Şerâii'l-İslâm" adıyla 1933'de yayımlanmıştır.
- Usulu'l-fikh: Usûl-i fıkha dair yazdığı bir eserdir.
- Kitâbu'l-Kırâât ve Tenzîlu'l-Kur'an
- Kitâbu Şerhi's-Sünne: Mezhebî ve itikâdî konuları ihtiva eden eser Mısır ve Bombay (1321)'da basılmıştır.
- Kitâbu Adâbi Menâsiki'l-Hacc
- Kitâbu'l Mûciz fi'l-Usûl
- Kitâbu'l-Garîb ve't- Tenzîl ve'l-Aded
- Kitâbu Âdâbi'l-Kudât
