Ermeniler,

Alpin ve Nordik ırkları karışımı halk topluluğu.

Ermeniler, kendileri için "Hay" adını kullanır ve yaşadıkları bölgeye de "Hayastan" derlerdi. Bölge, İran'dan Anadolu'ya geçişi sağlayan yaylaydı. Bölgenin bilinen en eski sakinleri Urartulardır. Aksini savunanlar olmakla birlikte, bölgeye İ.Ö. 7. yüzyılda gelmiş olan Ermeniler ile Urartular arasında herhangi bir ilişki kurulamamıştır. Ermenilerin bu bölgeye kısmen Kafkaslar'dan, kısmen de Batı'dan Balkanlar'ı ve Anadolu'yu geçerek geldikleri sanılmaktadır. Ermenice, Yunan ve İran dillerindeki özelliklere sahip bir dildir. Dinsel bir görüşe göre de Ermeniler, Sincan'dan gelmiş olan Yafes soyuna bağlıdırlar.Ermenilerin ilk kralı olarak "Hayk" kabul edilir. Urartu Devleti'nin yıkılışından sonra, bölgeyi ele geçirip dillerini yerli halka benimsetmeye çalışmışlardır. İ.Ö. 7. yüzyıl sonlarından İ.S. 1064'teki Selçuklu akınlarına kadar Ermeniler çeşitli büyük imparatorlukların, devletlerin korumasında zayıf krallıklar, eyalet, genel valilik biçiminde yönetildiler.
Sözü geçen dönem boyunca Ermeniler Asur İmparatorluğu, Med İmparatorluğu, Pers İmparatorluğu ve Büyük İskender'e bağlı olarak yaşadılar. İ.Ö. 334'te İskender, Ermenilerin yaşadığı bölgeyi fethedince burayı bir vilayet hâline getirdi. Vilayet, İskender tarafından atanan bir "satrap" tarafından yönetiliyordu. İ.Ö. 322'de satraplık bir Ermeni sülalesine geçti. Bunlara "kral" unvanı verildi. İ.Ö. 215-190 arasında Ermeniler, Selefkilerin egemenliği altında yaşadılar. İ.S. 1 yılında Sezar, Ermeni Krallığı'nı ortadan kaldırarak bu bölgeyi Roma İmparatorluğu'nun içine aldı. 301 yılında Ermeniler, Hristiyanlığı kabul ettiler. 386'da Sasanîler ve Romalılar anlaşarak Ermeni topraklarını aralarında bölüştüler. 429'a kadar Doğu Ermenistan tamamen Sasanîlere bağlı kaldı. Ermeniler 325'te İznik'te toplanan, bütün Hristiyanlığın temsil edildiği ruhanî meclise katıldılar. Bu tarihten sonra kilise, Bizans ve Süryani kültürüne bağlı olarak Ermeniler üzerinde etkili oldu. Siyaset işleri ise "naharak" denilen feodal beyler tarafından yürütüldü. İranlılar 485'te Ermenilere özerklik vermeyi kabul etti. 636'dan başlayarak İslâm akınları sonucu Araplar, Ermenilerden önemli bazı toprak parçalarını aldılar.

Araplar döneminde Ermeniler genel valiler tarafından yönetildi. Abbasîler döneminde de özerklik elde ettiler. Bu dönemde dört ayrı Ermeni krallığı vardı (885-1064). Bunlardan biri Bizans, diğerleriyse Selçuklular tarafından ortadan kaldırıldı. Selçuklu-Bizans mücadelesi sonunda Ermenilerden büyük bir kesimi bölgeden ayrılarak Kilikya'ya yerleşti. 1080'de Ermeniler, Kilikya'da bir beylik kurdular. 1198'de Haçlılar, beyliğe krallık tacı verdi. Kilikya Ermeni Krallığı 1375'e kadar sürdü. Osmanlılar döneminde Ermeniler imparatorluğun, devlete en bağlı, en önde gelen ve hatta ayrıcalıklı reayası idiler. Nitekim 1400'de Timur ordularına karşı Sıvas kalesini savunanların çoğu Ermeni idi. Fatih Sultan Mehmet, İstanbul'un Topkapı, Kumkapı, Edirnekapı gibi en stratejik yerlerine Ermenileri yerleştirdi, onlara birçok haklar ve ayrıcalıklar tanıdı. Fatih, "Ovakim" adlı bir din adamını Ermeni cemaatinin patriği ilân etti.

Bu konudaki ferman, günümüzde Kumkapı Ermeni Patrikhanesi'nde saklıdır. Bu arada Anadolu'dan çok sayıda Ermeni İstanbul'a göç ederek yerleşiyordu. Van ve Gürcistan'ın fethi sırasında da buralardan birçok usta ve sanatkâr Ermeni İstanbul'a getirildi. Anadolu'dan İstanbul'a gelen Ermeniler işçi, kalfa, usta ve mimar olarak kervansaray, medrese, saray, cami, hamam inşaatında çalışarak şehrin imarına büyük ölçüde katkıda bulunmuşlardır. 1681'de İstanbul'da yaşayan Ermenilerin sayısı 90 bini bulmuştu. 18. yüzyılın başlarında Kafkasya'daki Ermeniler, David Bey'in önderliğinde "Karabağ Melikleri" adında bir beylik kurdular. Bu beylik, İran-Osmanlı anlaşmazlıklarından yararlanarak Osmanlılara karşı savaştı. Bu arada Ruslar, İran'da Ermenilerin yaşadığı bölgeyi kendi topraklarına katmış, ancak burada bir Ermeni devletinin kurulmasına izin vermemişti. Osmanlı İmparatorluğu, 1860'ta Ermeni cemaatine birtakım hak ve ayrıcalıklar tanıdı. Türkiye Ermenileri, imparatorluğa bağlı olarak yaşamlarını sürdürdüler.

1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı'ndan sonra durum değişti. Batıda, özellikle Kafkas kökenli Ermeni aydınlarından oluşan iki siyasî parti (Taşnaktsutyun ve Hınçaktsutyun) kuruldu. Bu partilerin amacı bağımsız bir Ermenistan devleti kurmaktı. Osmanlı İmparatorluğu içinde değişik milliyetlerde gelişen uluslaşma ve bağımsızlaşma hareketlerinden de esinlenen bu partiler, silâhlı eylemlerle Osmanlı hükümetini sıkıştırmak, büyük devletlerin dayatmasıyla ödünler koparmak biçiminde bir taktik izliyorlardı. Gerçekte Ermeni kitleler içinde güçlü bir destek bulamadıkları gibi, onların gerçek ihtiyaçlarına da cevap vermekten uzak, terörist (o zamanın deyimiyle komitacı) gruplar olmaktan öteye gidemediler. Ermeniler arasında yaygınlaşan bağımsızlıkçı eğilimler, komitacıların da eylemleriyle birlikte, Osmanlı hükümeti için 1890'lardan başlayarak sorun hâline geldi. Anadolu'da yer yer olaylar baş gösterdi. I.Dünya Savaşı'nın özgün koşulları içinde, askerî güvenlik ve ekonomik kaygılarla Anadolu Ermenileri tehcir edildi. Millî Mücadele sırasında özellikle işgal altındaki Antep'te Ermenilerin son tutunma çabaları da boşa çıkarıldı ve Rus sınırında kurulmuş olan kısa ömürlü Taşnak yönetimli Ermeni Devleti de yerini Sovyet Ermenistanı'na bıraktı. 1991'de bağımsızlığını ilân etti. Günümüzde Ermeniler, Türkiye (İstanbul) dışında özellikle Lübnan, Fransa ve Amerika'da yoğundurlar.

Ermenistan
Avrupa'nın güneydoğu ucunda, Güney Kafkasya'da devlet; doğusunda Azerbaycan, güneyinde İran ve Azerbaycan'a bağlı Nahçıvan, batısında Türkiye ve kuzeyinde Gürcistan bulunur.

Fizikî ve beşerî coğrafya:
Ermenistan, deniz düzeyinden ortalama yüksekliği 1.800 m. olan dağlık bir ülkedir. Kuzeybatı kesimini sıradağların, sönmüş yanardağların yer aldığı yüksek plâtolar kaplar. Bu kesimde, ülkenin en yüksek doruğu olan Aragats Dağı 4.090 m.'ye ulaşır. Güneybatı kesiminde Ararat Ovası, doğusunda Sevan Gölü, ülkenin bu bölgelerinin yüzey şekillerini belirler. Türkiye sınırı boyunca akan Aras Nehri, ülkenin orta kesimlerinden kaynaklanan çok sayıda akarsuyla beslenir. Ermenistan'ın yaklaşık %5'ini kaplayan Sevan Gölü (1.360 km2) çok sayıda küçük akarsuyla beslenir. Kuzey kesiminden kaynaklanan akarsuların çoğu Azerbaycan topraklarına girdikten sonra Kura Irmağı'na katılır. İklim, yüksekliğe bağlı olarak değişiklik gösterir. Yazlar yüksek kesimlerde serin, diğer bölgelerde sıcak ve uzun geçer. Yaz aylarında az yağış düşmesine karşın, yüksek kesimlerde eriyen karlar yaz boyunca bol su sağlar. Ermenistan'ın nüfusunun yüzde 95'i Ermenilerden oluşur. Kalanı Azerî, Rus, Kürt, Ukraynalı gibi küçük topluluklardır.
IV. yüzyılın başlarında Hristiyanlığı benimseyen Ermenilerin çoğunluğu Ermeni Apostolik Kilisesi'ne bağlı monofizit Hristiyan, küçük bir bölümü Katoliktir.V. yüzyılda Ermenice için geliştirilen Ermeni alfabesini kullanan Ermeniler, alfabenin geliştirildiği tarihe uzanan köklü bir yazılı edebiyat geleneğine sahiptir.

Ekonomi:
Eskiden bir tarım ülkesi olan Ermenistan'ın sanayisi oldukça gelişmiştir. Tarım ve sanayi bölgeleri Aras Nehri vadisinde toplanmıştır. Ülkenin %14'ü ekili ve dikili alanlardır. Faal nüfusun yaklaşık üçte biri tarım sektöründe istihdam edilir. Sulama yapılan alanlarda üzüm, incir, zeytin, nar, pamuk ve meyve yetiştirilir. Sulanamayan yüksek kesimlerde tahıl, şekerpancarı, tütün ve patates başlıca ürünlerdir. Hayvancılık ülke ekonomisinde önemli yer tutar. Ermenistan'da çeşitli metal cevheri yatakları vardır. En önemli sanayi merkezi, başkent Erivan'dır.Burada ve ülkenin diğer sanayi merkezlerinde kimyasal madde, metal, makine, tekstil, giyim ve gıda sanayii gelişmiştir.

Tarih:
Ermeni uygarlığının, MÖ VI. yy'da Doğu Anadolu'da Urartu Krallığı'nın temelleri üzerinde ortaya çıktığı kabul edilir. Tarihî süreçte sınırları değişmiş olan Ermenistan, İlk Çağ'da önce Asurluların, sonra Perslerin yönetiminde kaldı. Bu dönemde Ermeni krallar tahtlarını korudular, ancak daha sonra Büyük İskender'e ve Selefkîlere boyun eğmek zorunda kaldılar. Selefkîlerin Roma'ya yenilmelerinin ardından MÖ 95'te tahta çıkan II.Dikran, Ermeni topraklarını birleştirerek güçlü bir devlet kurdu. Kral III. Dırtat, Hristiyanlığı resmî din ilân etti ve V. yy'da merkezi Erivan'da bulunan bağımsız bir kilise kuruldu. Uzun yıllar İranlıların ve Arapların saldırılarına uğrayan Ermenistan, 1502'de İran'ın egemenliğine girdi. Bölgedeki İran-Osmanlı çekişmesi, Osmanlıların üstünlüğüyle sonuçlanınca Ermenistan'ın büyük bölümü de Osmanlı Devleti yönetimine girdi. 1828-1829 ve 1877-1878 Osmanlı-Rus savaşlarında eski Ermeni topraklarının büyük bölümü Rusya'ya geçti. 1917 Rus Devrimi sonrasında Ermenistan, Gürcistan ve Azerbaycan arasında bir Transkafkasya Federasyonu kurulması yönünde adımlar atıldıysa da kalıcı olmadı.

Mayıs 1918'de bağımsız Ermenistan Cumhuriyeti ilân edildi. Birinci Dünya Savaşı'ndan sonra imzalanan Sevr Antlaşması'yla Doğu Anadolu'nun bir bölümünü de içine alan bir Ermenistan kurulması kararlaştırıldı (1920); ama bu sadece kâğıt üzerinde kaldı. Türk kuvvetlerinin giriştiği harekâtın sonunda Ermenistan, Gümrü Antlaşması'yla eski sınırlarına çekilmeyi kabul etti. Ocak 1920'de İtilâf Devletleri'nce tanınmış olmasına rağmen Ermenistan, aynı yılın sonunda komünistlerin yönetimine geçti ve ülkede Sovyet yönetimi kuruldu. Ermenistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti, 1922'de Transkafkasya SFSC'ye katıldı; 1936'da SSCB'nin bir cumhuriyeti hâline geldi. 1988'de ortaya çıkan Dağlık Karabağ sorunundan dolayı, Ermenistan'ın Azerbaycan'la olan ilişkileri bozuldu. Dağlık Karabağ'ın Ermenistan'a bağlanma kararı alması, iki ülke arasında kanlı çatışmalara yol açtı ve Ermeniler, 1992-1993'teki askerî başarıların ardından Azerbaycan'ın Karabağ'la Ermenistan arasındaki bir kısım topraklarını (Laçin koridoru) işgal etti. Ermenistan'da 1990'da ilk çok partili seçimler yapıldı. Eylül 1991'de halkoylamasının ardından ülke bağımsızlığını ilân etti. Ermenistan daha sonra dağılan eski Sovyet cumhuriyetlerinin oluşturduğu Bağımsız Devletler Topluluğu'na katıldı.