Endonezya

resmî adı ENDONEZYA CUMHURİYETİ, Endonezya dilinde REPUBLİK İNDONESİA,
Güneydoğu Asya anakarasının açıklarında, Hint Okyanusuna ve Büyük Okyanusa bakan takımada ülkesi.

Toplam 13.670 adadan oluşur; bunlardan yaklaşık 12.700’ ünde yerleşme yoktur. Sumatra, Cava, Borneo’nun güney kesimi (Kalimantan) ve Selebes’ten oluşan Büyük Sunda Adalarını, Bali’den Timor’a kadar uzanan Küçük Sunda Adalarını, Selebes ve Yeni Gine arasındaki Maluku Adalarını (Baharat Adaları) ve Yeni Gine’nin batı kesimini kapsar. Yüzölçümü 1.948.700 km2’dir; batıdan doğuya 5.100 km, kuzeyden güneye 1.600 km boyunca uzanır. Doğuda Papua Yeni Gine ve Arafura Denizi, güney ve batıda Hint Okyanusu, kuzeybatıda Anda- man Denizi, kuzeyde de Mlakka Boğazı, Güney Çin Denizi, Selebes Denizi ve Büyük Okyanusun batı kesimiyle çevrilidir. Başkenti Cakarta’dır. Güneydoğu Asya’nın en büyük ve en kalabalık ülkesi olan Endonezya, Asya ve Avustralya arasındaki konumuyla da stratejik bir önem taşır. 1991 tahmini nüfusu 181.451.000’dir.

DOĞAL YAPI.

Yüzey şekilleri. Başlıca adaların en belirgin özelliği sık tropik ormanlarla kaplı sarp volkanik dağlardır. Bu dağlar yumuşak bir eğimle alçalarak yerini kalın alüvyonlu bataklıklarla örtülü, sığ denizler ve mercan kayalıklarla çevrili kıyı ovalarına bırakır. Bölge düzeyinde birbiriyle kesişen bir dizi sahanlık, volkanik dağ sırası ve denizaltı çukuru karmaşık bir coğrafi yapı oluşturur.
Büyük ve Küçük Sunda adaları Asya anakarasının güneydeki uzantısı Sunda Sahanlığının, Yeni Gine’ye komşu adalar ise Avustralya anakarasının kuzeydoğudaki uzantısı Sahul Sahanlığının üstündedir. Birinci sahanlık güney ve batıda, ikinci sahanlık ise kuzeydoğuda derin denizaltı çukurlarıyla çevrilidir. Japonya ve Filipinler dağ kuşağının uzantısı, Borneo ve Yeni Gine arasında bir dizi volkanik dağ ve çukur biçiminde yayılır. Sumatra’dan Timor’a kadar bir zincir biçiminde uzanan adaların güney kenarı Güneydoğu Asya anakarasının en hareketli kuşağını oluşturur. Etkin yanardağların bulunduğu bu bölge kuzeye ve iç kesimlere doğru alçalarak yerini bataklık düzlüklere ve sığ denizlere bırakır.

Dünyanın üçüncü büyük adası olan Borneo genellikle tepeliktir, ama yükseklik çok seyrek olarak 1.200 m’nin üzerine çıkar. Kuzeydoğu-güneybatı doğrultusunda uzanan yayvan dağ sisteminin güneyinde alüvyonlu bataklıklar bulunur. Borneo ile Sumatra arasında Malakka Yarımadasının uzantısı olan, granit kökenli Riau Adaları (kepulauan) yer alır. Batıda volkanik olmayan bir dizi küçük adayla çevrili olan Sumatra, dört bölgeye ayrılır: Dar kıyı ovası, Barisan Dağları, alçak tepelik alan ve adanın doğu yansını kaplayan alüvyonlu düzlükler. Adadaki birçok güzel gölün en ünlüsü olan kuzeydeki Toba Gölü (danau) deniz düzeyinden 900 m yüksektedir.

Tek bir yapısal blok görünümünde olan Cava’nın güney ve kuzey kıyılarında kireçtaşı platformlar uzanır. Ortadaki yanardağ kuşağının iki yanında alüvyonlu havzalar bulunur. Cava’nın doğusunda sıralanan küçük adalardan Bali ve Lombok benzer bir yüzey şekli gösterir. Sumbawa ve Flores’ten sonra daralan zincir, kuzeye doğru kıvrılan volkanik Banda Adalarıyla sürer. Sumba ve Timor ise volkanik olmayan adaların bir uzantısını oluşturur. Sunda ve Sahul sahanlıkları arasında sıkışmış olan Selebes, derin körfezlerle oyulmuştur; adadaki sıradağlar da derin vadilerle parçalanmıştır. Yeni Gine, Kuzey Maluku ve komşu adaları kapsayan Sahul Sahanlığının kuzeyi dağlık bir kuşakla çevrilidir; Avustralya anakarasına bakan kesimler genellikle düzlük bataklıklardan oluşur.

Endonezya’da 200 kadar etkin ve yüzlerce sönmüş yanardağ bulunur. Sumatra’dan Selebes’in kuzeyine kadar bir yarımay biçiminde sıralanan bu yanardağlar zengin bir toprak dokusu oluşturur. Yakın dönemde püsküren yanardağların çoğu Cava’dadır. Sumatra ve Cava adaları arasında, Sunda Boğazındaki Rakata Adasında bulunan dünyaca ünlü Krakatoa’nın (Krakatau) 1883’teki püskürmesi çevre adalarda tüm yaşamın yok olmasına neden olmuştur. Akarsular ve toprak dokusu. Ülkenin başlıca uzun akarsuları Borneo’daki Kapuas, Barito ve Mahakam’dır. Sığ iç denizler hem ulaşım, hem doğal kaynaklar açısından önem taşır. Cava’da andezitli volkanik, Sumatra’da riyolit, Borneo’da granit ve tortul kayaçlar egemendir. Nemli bölgeler genellikle verimliliği kayaç kökenine göre değişen lateritli topraklarla örtülüdür. Belirgin bir kurak mevsimin görüldüğü yerlerde esmer topraklara rastlanır. Yüksek sıcaklar ve şiddetli yağışlar genelde hızlı bir aşınmaya yol açar. Rüzgârların taşıdığı volkanik küllerin çökelmesiyle oluşan katmanlar en verimli alanlardır.

İklim.

Endonezya’nın iklim koşullarını belirleyen öğeler Ekvator’un çevresinde bulunması, adalardan oluşması ve iki kara kütlesi arasında yer almasıdır. Kıyı kesimlerinde 23°C-31°C arasında değişen yıllık ortalama sıcaklık 600 m’den sonra giderek düşer. Kar yağışı görülen tek bölge Yeni Gine Adasının doğusundaki Maoke Dağlandır. Gündüz ile gece arasındaki sıcaklık farkı mevsimler arasındaki sıcaklık farkından daha yüksektir. Yağışlar miktar ve dağılım bakımından önemli değişiklikler gösterir. Ülkenin büyük bölümünde yıl boyunca görülen şiddetli yağışlann büyük bölümü aralık-mart arasında düşer. Genelde 2.000 mm olan yıllık ortalama yağış miktarı, Doğu Cava ve Kuzey Selebes’te 1.500 mm’ye, Küçük Sunda Adalarında da 1.000 mm’ye kadar iner. Buna karşılık bazı merkezlerde 500-700 mm arasında değişen günlük yağışlar da saptanmıştır. Mevsimler arasındaki yağış farklılıkları muson rüzgârlarından kaynaklanır. Şiddetli kasırga ve tayfunlar görülmese de, öğle sonrası fırtınalara sık rastlanır.

Bitki örtüsü ve hayvan varlığı.

Endonezya’ nın yaklaşık üçte ikisi ormanlarla kaplıdır; ekili alanların oranı yüzde 11, çayır ve otlakların ise yüzde 7’dir. Alçak kesimlerdeki karışık tropik yağmur ormanları, 1.500 m’den sonra yerini genellikle meşe, defne, tikağacı ve manolyadan oluşan yaprakdökmeyen yağmur ormanlarına bırakır. Sumatra’nın doğu, Borneo’nun güney kıyı şeritlerinde mangrov bataklıkları bulunur. Çiçek açan bitki türleri 30 bini, ağaç türleri ise üç bini bulur.

Endonezya hayvan varlığı bakımından iki bölgeye ayrılır. Asya’ya bağlı olan batı bölgesinde gergedan, orangutan, tapir, kaplan ve fil gibi hayvanlar yaşar. Bali ile Lombok ve Borneo ile Selebes arasından geçen Wallace Çizgisi’nin doğusunda Avustralya’ya özgü hayvanlara rastlanır. Bu bölgenin hayvan varlığı kakadu, çardakkuşu, cennetkuşu gibi kuşları ve bandikut, kuskus gibi keselileri kapsar. Belirli bir yöreye özgü türler arasında Cava’daki tavuskuşu, Barisan Dağlarındaki yabanıl keçi, Cava’mn batı ucundaki tek boynuzlu gergedan, Borneo’daki uzun burunlu maymun, Selebes’ teki geyik domuzu ve anoa denen yabanıl sığır ile 3 m boyundaki Komodo ejderi sayılabilir. Ülkede çok değişik böcek türleri de bulunur.

YERLEŞME DOKUSU.

Endonezya’da dağların ve denizlerin oluşturduğu engeller geçmişten gelen toplumsal, kültürel ve dinsel farklılıklara güçlü bir yapı kazandırmıştır. Bu nedenle günümüzdeki yönetsel bölünme, büyük ölçüde tarihsel bölgelere denk düşer. Kıyı kesimlerinde genellikle ticaretle uğraşan karışık kökenli “kıyı Malaylan” ağırlıktadır. Buna karşılık iç kesimdeki toplulukların geleneksel ve kapalı yapılarını korudukları görülür.

Temelde kırsal bir ülke olan Endonezya’ da Cava, Madura, Bali ve bir ölçüde de Sumatra ve Selebes dışında genellikle seyrek bir yerleşme dokusu vardır. Büyük ölçüde kendi kendine yeten küçük ve bağımsız köyler, yapı olarak önemli bölgesel farklılıklar gösterir. Yaşam biçimini toprağın verimliliği belirler; küçük ve bağımsız çiftçiler büyük çoğunluğu oluşturur.
Kentleşme yavaş bir süreç izlemektedir. Cakarta, Surabaya ve Medan dışındaki kentlerin çoğunda kırsal yaşam biçiminin izleri belirgindir. Önemli kentler Cava’da toplanmıştır.