Hal Ekleri
İsim soylu sözcüklere gelerek onların yüklemle ya da diğer sözcüklerle ilgilerini sağlayan eklerdir. Bunları şu şekilde inceleyebiliriz.
1. i hal eki (yükleme hali)
- “Ev – i gördüm.”
- “Odun – u yardım.” cümlelerinde kullanılan eklerdir. Fiilin neyi etkilediğini gösterir. Fiile sorulan “kimi, neyi” sorularına cevap verir.
2. e hal eki (yönelme hali)
- “Eve gitti.” cümlesinde yer bildirir.
- “Yaza gelecekler.” cümlesinde zaman bildirir; zarf yapar.
- “Beş bin liraya aldım.” cümlesinde miktar bildirerek zarf yapar.
- “Başbaşa resim çektirmişler.” cümlesinde durum bildirerek zarf yapmış.
Bu ek “ben” ve “sen” şahıs zamirlerine geldiğinde, zamirlerin yapısını değiştirir ve onları “bana”, “sana” şekline çevirir. Bu eki,
- “Haberi duyunca koşa koşa olay yerine geldi.”
- “Elindeki taşları oraya buraya rastgele atıyordu.”
- “Saat üçü beş geçe istasyonda buluşacağız.”
cümlelerinde altı çizili eklerle karıştırmayalım. “-e” hal eki fiillerin kök ya da gövdelerine eklenmez.
3. de hal eki (bulunma hali)
- “Evde bekliyor.” cümlesinde yer bildirir.
- “Ayakta bekliyor.” cümlesinde durum bildirerek zarf yapmış.
- “3′te gelecek.” cümlesinde zaman bildirerek zarf yapmış.
- “Onlar gözde insanlar.” cümlesinde eklendiği sözcüğün anlamını değiştirmiş ve sıfat yapmış. Elbette bu durumda yapım eki olmuş.
- “Buralarda saz boyunda otlar biter.” cümlesinde sıfat yapmış ancak yapım eki olmamış.
4. den hali (çıkma durumu)
- “Evden çıktı.” cümlesinde yer bildirmiş.
- “Akşamdan gidelim.” cümlesinde zaman bildirmiş.
- “Sıradan insanlardı onlar.” cümlesinde eklendiği sözcüğün anlamını değiştirerek sıfat yapmış ve yapım eki olmuş.
- “Senden iyi arkadaş bulamam.” cümlesinde karşılaştırma bildirmiş.
- “Sıkıntıdan tırnaklarını yerdi.” cümlesinde neden bildirmiş.
- “Her taraf kağıttan uçaklarla doluydu.” cümlesinde bir şeyin neyden yapıldığını göstermiş.
- “Birden ayağa fırladı.” cümlesinde durum bildirmiş. Bu tür örnekler çoğaltılabilir. Önemli olan, eklerin cümle içindeki anlamını kavramaktır.
5. Yalın hâli
Bu hâl eksizdir.
-ki hal eki değildir. Son düzenleyen Safi; 1 Nisan 2016 20:07
