Vatikan

İtalyanca tam adı STATO DELLA CİTTA DEL VATİCANO,
papalığın merkezi olan kilise devleti.

Tiber Irmağının batı yakasında, dört yanından Roma’yla çevrelenmiş bir kent devleti konumundadır. Güneydoğuda, San Pietro Meydanı dışında Vatikan’ın sınırlarını kentin ortaçağ ve Rönesans döneminden kalma surları oluşturur. Kentin altı girişinden yalnızca San Pietro Meydanı, bazilikanın cephesindeki Çanlar Kemeri ve kuzey duvarındaki Vatikan Müzeleri halka açıktır. 4. yüzyılda inşa edilen ve 16. yüzyılda yenilenen San Pietro Bazilikası en görkemli yapıdır.

Vatikan kentinin kendi telefon sistemi, postanesi, radyo istasyonu, yaklaşık 100 isviçreli muhafızdan oluşan bir ordusu, banka sistemi, darphanesi, mağazaları ve bir eczanesi vardır. Vatikan’a fon giriş ve çıkışında hiçbir kısıtlama yoktur. Bankacılık etkinlikleri ve harcamalar gizlilik içinde yürütülür.

Vatikan’ın bağımsızlık ve egemenliği faşist İtalyan hükümetince 1929’daki Laterano Antlaşmasıyla tanınmıştır. Egemenlik Katolik Kilisesi’nin başı olarak seçilen papanın elindedir. Papa kent içinde mutlak yürütme, yargı ve yasama yetkilerini elinde tutar, Vatikan’ın yönetim organlarının üyelerini atar. Papa, hükümet yetkilerini Vatikan Kenti Papalık Komisyonu eliyle kullanır. Yönetim yetkilerini üstlenen valiye bir merkez konseyi yardımcı olur. Rönesans döneminde papalar İtalya’nın en büyük sanat koruyucusuydu. O dönemden bu yana Vatikan’daki kültürel etkinlikler oldukça sönükleşmiştir. Bununla birlikte Vatikan Müzeleri, Michelangelo’nun Sistina Şapeli’ndeki, Pinturicchio’nun Borgia Dairelerindeki freskleri ve Raffaello’nun odaları hâlâ dünyanın her yerinden eleştirmenleri, sanatçıları ve kalabalık turist kafilelerini çekmektedir. Vatikan Kütüphanesi’nde Hıristiyanlık öncesinden ve sonraki dönemlerden kalma çok değerli yazma koleksiyonları vardır. Vatikan L’Osservatore Romano adlı bir günlük gazete yayımlamakta, kent basımevi de Gürcüceden Tamilceye kadar hemen her dilde kitap ve broşür basmaktadır. Nüfus (1978 tah.) 729.

Vatikan konsilleri

Katolik kilisesinin Vatikan’da toplanan 20. ve 21. ekumenik konsilleri.
20. ekumenik konsil olarak benimsenen I. Vatikan Konsili (1869-70) usçuluğun, liberalizmin ve maddeciliğin güçlenmesine karşı önlemler almak üzere Papa IX. Pius’un çağrısıyla toplandı.

Sonuçlandığı resmen ilan edilmeyen konsilde iki öğreti belgesi benimsendi. Bunlardan Dei Filius inanç, us ve bunların aralarındaki ilişki konularını ele alıyordu. Pastor Aeternus’un konusu ise papanın yetkileriydi. İkinci belge, konsil öncesinden başlayıp toplantı boyunca süren uzun ve şiddetli tartışmalar sonunda onaylanabildi. Buna göre Aziz Paulus’un gerçek ardılının tüm kilise üzerinde eksiksiz ve üstün bir yargı yetkisi vardı. Bu nedenle de kilisenin bütün rahipleriyle ve onların cemaatleriyle hiçbir sınırlama olmaksızın iletişim kurabilirdi. Ayrıca inanç ya da ahlak konularında bütün kiliseyi bağlayıcı bir öğreti öne sürdüğünde papa her türlü yanlıştan korunmuştu; çünkü Isa Mesih papaya yanılmazlık ayrıcalığını bağışlamıştı. Bu konudaki tartışmalardan sonra konsil üyelerine birkaç ay Roma dışına çıkma izni verildi. Ama onlar dönmeden Roma Piemonte güçlerince işgal edildi. 20 Ekim 1870’te Papa IX. Pius konsil çalışmalarını belirsiz bir süre için tatil etti.

Papa XXIII. Johannes tarafından 25 Ocak 1959’da toplantıya çağrılan II. Vatikan Konsili’nin (1962-65) başlıca amaçları kilisenin ruhani yönden yenilenmesi ve daha önce Katolik Kilisesi’nden ayrılan Hıristiyanların kiliseye dönmesine olanak sağlanmasıydı. Konsil çalışmaları Johannes’in ardılı VI. Paulus döneminde de sürdü, çalışmaların tamamlandığı 8 Aralık 1965’e değin her sonbahar döneminde konsil meclisi toplantıya çağrıldı. Bu sürede konsil üyelerince 16 belge onaylandı.

“Kiliseyle İlgili Dogmatik İlkeler” adlı belge kilisenin hiyerarşik yapısında piskoposlara daha büyük ağırlık tanıyarak I. Vatikan Konsili’nin papayı vurgulayan tutumunu bir ölçüde dengeler. Yasanın din adamı olmayan cemaat üyelerine ilişkin ilkeleri bu kesimin de kilisenin misyonerlik etkinliklerine katılması yolunda bir temel oluşturulmasını amaçlar. Kilisenin “Tanrının halkı” olarak tanımlanması, Protestan Reform hareketinin ortaya çıkışından beri Katolik düşünce ve uygulamayı belirleyen savunmacı ve katı tutumun değişmesini sağlayabilecek bir ilahiyat temeli oluşturur.

“Tanrısal Vahiyle İlgili Dogmatik İlkeler” Kitabı Mukaddes ile kilisenin daha sonraki öğreti geleneğinin karşılıklı konumunu, kiliseye emanet edilmiş olan Söz’deki (Logos) ortak kökenleriyle ilişkilendirmeye çalışır. Belge, insanlığın kurtuluşu için Kitabı Mukaddes’in önemini onaylamakla birlikte, onun bilimsel düzeyde incelenmesine açık bir tutum ortaya koyar.

“Kutsal Ayinlerle İlgili İlkeler” din adamları dışındaki cemaatin missa ayinine daha çok katılımının sağlanmasını öngörür ve missa kutlamalarıyla kutsama törenlerinde kullanılan metinlerde, bu metinlerin dilinde ve biçimlerinde önemli değişikliklerin yapılmasına olanak tanır.

“Günümüz Dünyasındaki Kiliseyle İlgili Öğütleyici İlkeler” adlı belgede insanlığın uğradığı geniş çaplı değişikliklere değinilerek kilise ve vahiy kavramları çağdaş kültürün gerekleri ve değerleriyle ilişkilendiril- meye çalışılır.
Konsil ayrıca piskoposların yol göstericilik görevleri, ekumenik hareket, Doğu ayin usullerine bağlı kiliseler, papazların yaşamı, dinsel görevleri ve eğitimi, kiliselerin misyonerlik etkinlikleri, cemaat üyelerinin misyonerliği ve toplumsal iletişim gibi konularda da uygulamaya yönelik kararlar aldı. Ayrıca din özgürlüğü, kilisenin Hıristiyanlık dışı dinlere karşı tutumu ve Hıristiyanlık eğitimi gibi konularda da bildiriler çıkardı. Bu belgeler Johannes döneminin çok öncesinden beri Kitabı Mukaddes’e bakış, ekumenik hareket, ayin düzeni ve din adamı olmayanların misyonerlik etkinliği gibi kilise yaşamının çeşitli alanlarında ortaya çıkan yenilenmeyi yansıtıyordu. Belgelerin ve öteki konsil kararlarının etkisi 1970’lerin başlarında kilise yaşamının hemen bütün alanlarında kendisini gösterdi. Konsil üyelerinin düşünmemiş olabileceği birçok değişiklik böylece gündeme geldi.

Vatikan Müzeleri ve Galerileri

papaların 15. yüzyıl başlarından günümüze değin topladıkları sanat yapıtlarından oluşan ve Vatikan’daki papalık saraylarıyla başka yapılarda yer alan müzeler topluluğu. Pio- Clementino Müzesi (Heykel Müzesi) 18. yüzyılda Papa XIV. Clemens tarafından kurulmuş, Papa VI. Pius tarafından genişletilmiştir. Burada Papa II. Julius’un toplamaya başladığı Antik Çağ heykel koleksiyonu sergilenir. 19. yüzyılda Papa VII. Pius’un kurduğu ve tasarımını heykelci Antonio Canova’nm yaptığı Chiaramonti Heykel Galerisi de (Chiaramonti Müzesi) Antik Çağ heykellerine ayrılmıştır. Burası, tasarımını Bramante’nin yaptığı bir galeri, Yeni Kanat (Braccio Nuovo) ve eşsiz eski örneklerin yer aldığı Yazıtlar Galerisi (Lapideria) olmak üzere üç bölümden oluşur. 1836’da Papa XVI. Gregorius’un kurduğu ve 1924’te yeniden düzenlenen Gregorius Jıt- rüsk Müzesi’nde Etrüsk kazılarında ele
geçen yapıtlarla Regolini-Galassi Mezarından çıkan Etrüsk mücevherleri sergilenir. Gene XVI. Gregorius’un kurduğu Mısır Müzesi 1839’da halka açılmıştır. 1797’de Papa VI. Pius’un kurduğu Resim Galerisi (Pinacoteca) 1932’de Papa XI. Pius’un siparişi üzerine yapılan bugünkü galeriye yerleşmiştir. Burada İtalyan ressamların dinsel konulu resimlerinden oluşan görkemli bir koleksiyonun yanı sıra Rus ve Bizans resimleri yer alır.

1956’da Renoir, Seurat, Van Gogh, Rouault, Matisse ve Picasso gibi 19. ve 20. yüzyıl sanatçılarının dindışı konulu resimlerinin de bulunduğu bir modern sanat koleksiyonu oluşturulmaya başlamıştır. 1973’te de Vatikan’daki ilk çağdaş sanat müzesi açılmıştır. Altmış beş ayrı galeriye yayılan bu müzede hem Avrupalı, hem de ABD’li sanatçıların yapıtları yer almaktadır.

Vatikan Papalık Kütüphanesi

İtalyanca BIBLIOTECA APOSTOLICA VATICANA. Vatİkart’in resmî kütüphanesi. Dünyanın en zengin el yazmaları koleksiyonuna sahip kütüphanelerinden biridir. Romalı papaların kurduğu ilk kütüphanenin devamı olarak kabul edilir. Kütüphanede VIII. Bonifatius döneminden (1294-1303) kalma bir envanter defteri bulunmakla birlikte kütüphanenin 13. yüzyıla değin uzanan tarihine ilişkin fazla bilgi yoktur. OsmanlIların Konstantinopolis’i (bugün İstanbul) almaları üzerine dağılan Bizans İmparatorluk Kütüphanesi’nin kitaplarını toplatan Papa V. Nicolaus (1447- 55) kütüphaneyi genişletti. Bugünkü kütüphane binasını 16. yüzyılın sonunda Domenico Fontana inşa etmiştir. Günümüzde kütüphanede 900 bin basılı ve 65 bin elyazması yapıt bulunmaktadır.

Vatikan Sarayı

Vatikan’da, San Pietro Bazilikasının kuzeyinde yer alan papalık sarayı. 4. yüzyıldan Avignon papalığı dönemine (1309-77) değin papaların geleneksel konutu Laterano’daydı. Papa Symmachus kısa süre oturmak için Vatikan’da, bazilikanın iki yanma birer papalık konutu inşa ettirdi. Charlemagne Roma’ya gelen uyruklarının konuk edilmesi için San Pietro’nun kuzeyindeki Crahus Sarayı’nı (Palatium Caroli) yaptırdı. III. Leo ve III. Eugenius’un ekledikleri yapılan II. Innocentius yeniletti. II. Innocentius ayrıca IV. Leo’nun inşa ettirdiği surun içine bir İkincisini yaptırarak güvenliği de artırdı. Bugün papalık sarayları olarak bilinen çeşitli yapıların ilki III. Nicolaus döneminde yapılmaya başladı.

V. Nicolaus, Rönesans döneminde Leon Battista Alberti ve Bernardo Rossellino gibi mimarlara III. Nicolaus’un sarayının kuzey ve batı duvarlarını yeniden inşa ettirdi ve Vatikan Papalık Kütüphanesi’ni kurdu. Ayrıca Fra Angelico’yu, V. Nicolaus Şapeli’ nin duvarlarına Aziz Stephanus ve Aziz Laurentius’un başından geçenleri canlandıran resimler yapmakla görevlendirdi.
Giovanni dei Dolci, IV. Sixtus’un isteği üzerine Sistina Şapeli’ni inşa etti ve Vatikan Papalık Kütüphanesi’ni yeniden ele alarak dekore etti. Borgia Daireleri diye bilinen bölümü VI. Alexander yeniden düzenletti. II. Julius döneminde Bramante kuzey cephesini bitirdi, iki tane de loggia inşa etti. Raffaello bunlara bir üçüncüsünü ekledi. Segnatura, Incendio ve Eliodoro odalarıyla Maresciallo Avlusu’na bakan loggia'nın duvarlarındaki freskleri de gene Raffaello yaptı.

III. Paulus döneminde saraya, her ikisini de Antonio da Sangallo’nun (Genç) tasarladığı Kraliyet Salonu (Sala Regia) ve Paulus Şapeli eklendi. Giorgio Vasari, Taddeo Zucaro ve Daniele da Volterra, Kraliyet Salonu’nun duvarlarını bezediler; Michelan- gelo ise Paulus Şapeli’ne Aziz Petrus’un şehit edilmesini ve Aziz Paulus’un Hıristiyanlığı benimsemesini canlandıran freskler (1542-50) çizdi. IV. Pius’un inşa ettirdiği pavyon Pirro Ligorio ile Giovanni Salustio Peruzzi’nin ürünüydü. Bugün bu yapı Papalık Bilim Akademisi’ni barındırmaktadır. Vasari’nin yaptığı duvar resimleriyle Guglielmo della Porta’nın gerçekleştirdiği alçı işlerini içeren üç şapelle (San Stefano, San Pietro ve San Michele) Giulio Mazzoni ye Daniele da Volterra’nın resimledikleri İsviçreli Muhafızlar Şapeli, V. Pius döneminde inşa edildi. Bugünkü San Damaso Avlusu’nun kuzey kenarı boyunca uzanan ve içinde Antonio Tempestâ ile Mathys Bril’in bezedikleri odaların yer aldığı kanatla, Ottaviano Mascherino’nun tasarladığı ve içinde İtalya’nın çeşitli bölgelerinin Ignazio Danti tarafından çizilen haritaları bulunan ünlü Haritalar Galerisi XIII. Gregorius’un emriyle yapıldı. V. Sixtus döneminde Vatikan Papalık Kütüphanesi’ne, içinde Sistina Salonu’nun da (Sala Sistina) bulunduğu ve Belvedere Avlusu’nu ikiye bölen yeni bir kanat ekleyen Domenico Fontana, bugün San Damaso Avlusu’nun doğusunda yer alan daireleri de inşa etti.

VIII. Urbanus saraya barok dönemde, bezemelerini Pietro da Cortona’nın yaptığı ve bugün Matilde Şapeli diye bilinen Kontes Matilde Salonu’nu ekletti. VII. Alexander döneminde ise Bernini, Scala Regia adlı ünlü merdiveni gerçekleştirdi. 18. yüzyıl sonuyla 19. yüzyılda da, Vatikan Müzeleri’ ni geliştirmek için sarayda çeşitli ekleme ve değişiklikler yapıldı.