Doğu Anadolu Bölgesi Yeryüzü Şekilleri
Kuzeydoğuda Rusya'ya, doğuda İran'a, güneydoğuda Irak'a komşu olan Doğu Anadolu bölgesi, Türkiye içinde kuzeyde Karadeniz bölgesinin doğu bölümüne, batıda îç Anadolu bölgesinin Yukarı Kızılırmak bölümüne, güneybatıda Akdeniz bölgesinin Adana bölümüne, güneyde Güneydoğu Anadolu bölgesine komşudur. Karadeniz bölgesini ayıran sınır, genel olarak Kuzey Anadolu dağlarının tümünü Karadeniz bölgesinde bırakacak biçimde, dağların güneye bakan eteklerinden geçer. Bölgeyi İç Anadolu bölgesinden ayıran sınırsa, kuzeydoğu-güneybatı doğrultusunda uzanır. Doğu Anadolu bölgesi. Kayseri yakınlarında Sarız'dan başlayarak Akdeniz bölgesine komşu olur; bu sınır Doğanşehir'in güneybatısına kadar uzanır. Oradan başlayan Güneydoğu Anadolu bölgesi sınırı, Güneydoğu Toroslar yayını bölgenin içine alacak biçimde geçirilmiştir. Türkiye'nin en yüksek ve en dağlık bölgesi olan Doğu Anadolu bölgesinde, ülkemizin en yüksek dorukları (Ağrı dağı 5 137 m; Cilo dağı 4 135 m; Süphan dağı 4 058 m) yer alır. Bölgede ovaların tabanı bile yüksektir ve büyük bir bölümü genellikle 2 000 m'nin üstündeki düzlüklerle kaplıdır. En alçak kesimler, doğuda İğdır ovasında (800m) ve Fırat ırmağının Güneydoğu Toroslar arasında açtığı boğazlar içinde (650 m) yer alır. Doğu Anadolu'nun çok çeşitli (dağ sıraları, sönmüş yanardağ konileri, lav yaylaları, çöküntü ovaları, dağlar içinde yarma vadiler) yüzey şekillerinin ana çizgilerini, doğu-batı doğrultusunda uzanan dağ sıraları oluşturur. Bunların bir bölümü Kuzey Anadolu dağlarının iç sıraları, bir bölümü de Orta Toros-ların, Doğu Anadolu'daki uzantılarıdır. Güney deyse, Dış Toros sıralarının uzantısı olan Güneydoğu Toroslar yer alır. Bu dağ sıraları, doğuya doğru birbirlerine yaklaşıp sıkışarak bölgeye bütünüyle yüksek bir özellik kazandırırlar. Dağlar birbirlerinden dalgalı yayla düzlükleriyle ayrılırlar. Bazı kesimlerde bu yaylaların arasına ovalar da girer. Doğru Anadolu'nun yüzey şekilleri, dağların uzanışına göre bazı kesimlere ayrılabilir:
- Kuzey Anadolu dağlarının iç sıraları
Bu dağlar Doğu Anadolu'yu kuzeyden sınırlayan bir duvar biçiminde uzanırlar ve doğu uzantıları sınırlarımız dışına taşarak, Güney Kafkasya'da sürer;
Büyük bölümü lavlarla örtülüdür. Bu kesimde yayla özelliği ağır basmakla birlikte, bazı dağ kütlelerine de raslanır (Allahuekber dağı) ve arada çukur ovalar uzanır (Erzurum, Erzincan, Pasinler ve İğdır ovaları);
Doğu Anadolu bölgesinin ortasından, Fırat'ın Karasu kolu ile Araş ırmağı vadisine koşut olarak uzanır. Batıda Munzur dağlarından, doğuda Ağrı dağına kadar süren bu dağ sırası, Ağrı dağından sonra, Doğu Beyazıt ovasının güneyinde, İran'ın orta kesimine uzanır.
Kara-su-Aras dağlarının güneyinde Halan kesimdir. Yukarı Murat bölümünde dağlık kütleler (Bingöl dağları) ve ovalar (Malazgirt, Muş, Elazığ ovaları) göze çarpar. Van bölümünden, bir dizi sönmüş yanardağla ayrılır (Tendürek dağı, Süphan dağı, Nemrut dağı). Doğuda yer alan Van gölü havzasının güney bölümü, Van golüyle kaplanmıştır.
Batıda Akdeniz bölgesi içinde kalan Ama-nos dağlarıyla başlayıp, doğuda Güney İran dağlarına bağlanan geniş bir yay çizerler. Doğuda Hakkâri yöresinde Cilo dağları yüksek ve geniş bir dağlık alan oluştururlar. Güneydoğu Toroslar ile Karasu-Aras dağları arasında, bölgedeki halkın yaşamı bakımından önemli rol oynayan ovalar yer alır: Uluova, Malatya ve Elbistan ovaları.
1. Gelişim Hachette, Gelişim Yayınları, 3. Cilt, Sy:1055
Son düzenleyen perlina; 2 Aralık 2016 14:23
