Fiiller, iş, oluş, durum ve hareket bildiren sözcüklerdir.
ÖRNEK: “Yürü, gidelim; bu iş olmaz.” dedi.
Fiillerin sonuna “-mek, -mak” ekleri getirildiğinde anlamlı olur.
ÖRNEK:
*Bu akşam kardeşinin yanına var. (Eylem)
*Kardeşimin güzel bir evi var. (İsim)
Fiiller anlamlarına göre üçe ayrılır:
1) Nesne alan, iş yani hareket bildiren ve “neyi, kimi” sorularına cevap veren fiiller kılış fiilleridir
ÖRNEK:
*Bu işi olsa olsa sen yaparsın.
*Baba koruk yer, oğlunun dişi kamaşır.
*Yemeğin tadını çok beğendik.
*Mum dibine ışık vermez, derler.
2) Nesne almayan, öznenin içinde bulunduğu durumu gösteren fiiller durum fiilleridir.
ÖRNEK:
*Su uyur, düşman uyumaz.
*Can çıkar, huy çıkmaz.
*Teyzesi bize dün sabah geldi.
3) Kendiliğinden ve zaman içinde gerçekleşen fiiller oluş bildirir, bunlar oluş fiilleridir.
ÖRNEK:
*Yine yeşillendi fındık dalları.
*Genç yaşta ağardı saçlarım.
*Korkudan beti benzi sararmış.
Bu eylemler “değişerek yeni bir görünüm kazanma” anlamı verir.
ÖRNEK:
*Elleri, ayakları kabarmıştı.
*Denize gidince epey bronzlaşmış.
Fiiller “-me,- ma,-mez , maz” ekleriyle olumsuz yapılabilir.
ÖRNEK:
*Gülme komşuna, gelir başına.
*Kaz gelecek yerden tavuk esirgenmez.
*Yoldan kal, yoldaştan kalma.
Geniş zaman eki olumsuz yapıldığında “-mez –maz” olarak değişir.
ÖRNEK:
*Nuh der, peygamber demez.
Fiiller tekil ve çoğul tüm kişilere göre haber ve dilek kipleriyle çekimlenebilir.
ÖRNEK:
*Ben hazırlandım, artık gidebiliriz; dedi.
*Erken yatın, yarın işe gideceğiz.
Şart kipiyle çekimlenmiş fiiller yan cümlenin yüklemi olabilir.
ÖRNEK:
*Erken gelirse birlikte gidelim.
“-yor” eki yerine “-mekte,- makta” eki de kullanılabilir.
ÖRNEK:
*O zamanlar büyük bir şirkette çalışmaktaydım.
Haber kipleri “zaman”anlamı taşır, dilek kipleri “zamn” anlamı taşımaz.
ÖRNEK:
* Şimdi polisler gelecek, artık çıkalım .
Çekimli fiil sorulduğunda “kip,kişi, olumsuzluk” ekleri alabilen ve yüklem olan fiiller anlaşılır.
ÖRNEK:
*İçimden şu zalim şüpheyi kaldır.
*Ya sen gel ya beni yanına aldır.
*Mecnunum, Leylamı gördüm
Bir kerecik baktı geçti
Ne sordum ne de söyledi
Kaşlarını yıktı, geçti
Cümledeki yargı sayısı sorulduğunda “çekimli fiiller, fiilimsiler ve ek – eylem alarak yüklem olmuş ad soylu sözcükler” sayılır.
ÖRNEK:
*Garibim, namıma Kerem diyorlar.
Hastayım, derdime verem diyorlar.
Aslımı el almış, harem diyorlar
*Maraşlı Şeyhoğlu Satılmış’ım ben
Senin dudakların pembe, ellerin beyaz
Al, tut ellerimi bebek, tut biraz
