Oğuzlar

Anadolu, Azerbaycan, İran, Irak ve Türkmenistan Türklerinin ataları olan Türk kavmi. Oğuzlar konusundaki ilk bilgiler Yenisey Irmağı kıyılarındaki, 6. yüzyıldan kalma kitabelerden elde edildi. Oğuzlar, Göktürk ve Kutluk devletlerinin kuruluşu sırasında Selenga Irmağı kıyılarında oturuyorlardı. Bu iki devletle zaman zaman düşmanca ilişkiler içine girmişlerdi. İkinci Göktürk Devleti de denilen Kutluk Devleti; Uygur, Basmıl ve Karluklar ile Oğuzların anlaşması sonucu yıkıldı. Oğuzlar, Kutluk Devleti'nin yıkılmasından sonra Uygur Devleti'ne bağlandılar. Ancak bu yeni devletle de mücadele etmekten geri durmadılar. Oğuzlar, Uygur Devleti'nin yıkılmasından sonra Siriderya Irmağı dolaylarındaki geniş bozkırlara gelip burada göçebe bir hayat sürmeye başladılar. Oğuzların tarihi, bu bölgede yaşamaya başlamalarından sonra dikkate değer bir durum aldı. Oğuzlar Siriderya boylarında; tarihi çok iyi bilinmeyen, güçlü bir merkezî idareden yoksun bulunan bir devlet de kurmuşlardı. Bu devlet, başında bulunan hükümdarın "Yabgu" unvanından dolayı genellikle "Oğuz Yabgu Devleti" olarak bilinir. Oğuzlar Siriderya bölgesinde hayvancılık, hayvan ürünleri ticaretiyle uğraşıyorlardı. Bu yüzden İran ve Horasan halkıyla ticaret ilişkileri vardı.

Ayrıca, Çin'i Akdeniz ve Karadeniz limanlarına bağlayan kervan yolları üzerinde olmalarından ötürü kervanları da kendi denetimleri altında tutuyorlardı. Hem bu nedenle ve hem de sürülerine otlak bulma zorunluluğundan dolayı zaman zaman kendilerine komşu yerleşik halkla çatışmak ve topraklarına girme durumunda kalıyorlardı. Bu yüzden, Karahanlılar ve Gazneliler ile sık sık savaşmak zorundaydılar. Özellikle Gazneliler ile Oğuzların mücadelesi, Oğuzların geleceğinde belirleyici bir rol oynadı. Oğuz Yabgu Devleti'nin 10. ya da 11. yüzyılda yıkıldığı sanılmaktadır. Bu devletin ortadan kalkmasıyla Oğuzlar çevre ülkelere dağıldılar. Bir kısım Oğuzlar, Oğuz Yabgu Devleti'nin subaşısı Selçuk Bey'in oğulları ve bir süre sonra torunlarının etrafında birleştiler.

Oğuz-Gazneli mücadelesini Oğuzların lehine sonuçlandıran, Selçuk Bey'in torunları Tuğrul ve Çağrı beyler oldu. Bu iki kardeşin etrafında birleşen Oğuzlar, Gazneliler Devleti'ni Dandanakan Savaşı'nda çok ağır bir yenilgiye uğratarak Büyük Selçuklu İmparatorluğu'nu kurdular (1040). Büyük Selçuklu İmparatorluğu'nun kurulmasıyla Oğuzlar hızla Ön Asya ülkelerini ele geçirdiler. Yarım yüzyıl içinde Anadolu'nun büyük bir kısmına yayıldılar. Ancak Oğuzların kurulmasında etkili oldukları Büyük Selçuklu İmparatorluğu, Anadolu Selçuklu Devleti, Osmanlı İmparatorluğu gibi devletler bir süre sonra göçebe Oğuzların etkisinden çıkarak yerleşik İran ve Bizans toplumlarının ve onların kültürlerinin etkisi altına girince iktisadi bakımdan dünya ticaret yollarına bağlandılar. Bu nedenle, göçebe hayat tarzını devam ettiren, dolayısıyla yerleşik toplumlarla ve uygarlıklarla çatışma hâlinde olan Oğuzlar ile mücadele etmek zorunda kaldılar. Büyük Selçuklu İmparatorluğu'nun ve Anadolu Selçuklu Devleti'nin yıkılmasında Oğuz isyanlarının büyük payı vardır.

Osmanlı İmparatorluğu'nda da, son dönemlere kadar göçebe Oğuz kabilelerini toprağa bağlama çabaları, Oğuz boylarının Osmanlı Devleti'ne karşı isyanlarına neden oldu. Oğuz geleneklerine göre, Oğuz boyları Bozoklar ve Üçoklar olmak üzere iki ana kola ayrılırlar. Bu kolların da her biri 12 boya ayrılır, böylece Oğuz boylarının sayısı 24'e ulaşır. Bu örgütlenme efsanelere göre Mete tarafından yapılmıştır.