Arama

Olasılık Teorisi - Tek Mesaj #5

Mira - avatarı
Mira
VIP VIP Üye
8 Haziran 2012       Mesaj #5
Mira - avatarı
VIP VIP Üye
Olasılık Teorisi
MsXLabs.org & MORPA Genel Kültür Ansiklopedisi

Bir deneyin örnek uzayının her bir olayına özel bir fonksiyon aracılığıyla karşı getirilen 0 ile 1 arasındaki bir gerçel sayı. İhtimal ve ihtimaller hesabı adıyla da bilinen olasılık, günlük yaşamda sık sık karşılaşılan bir olgudur. Olasılık, belirli bir olayın (n), olabilir tüm olaylara (N) oranı olarak da tanımlanabilir.
Örneğin; atılan bir zarın "şeş" (altı) gelmesi olasılığı (zarın ancak bir yüzünün altı benekli ve öteki beş yüzünün değişik sayıda benekli olmasından ötürü, bu durumda n=1 ve N=5+1=6'dır). P=n/N = 1/6'dır. İki zar atıldığındaysa 6x6 (=36) değişik durum söz konusu olur ve "düşeş" (altı altı) atma olasılığı (bu iki olay, yani her iki zarın da altı gelmesi birbirinden bağımsız olduğundan) 1/36'dır. Art arda altı kez atılan bir zarın önce 1, sonra 2, 3, 4, 5 ve 6 gelmesi olasılığı (1/6)6 = 1/46656; sıra önemli olmayıp her atışta ayrı bir rakamın gelme olasılığı da 6/6. 5/6. 4/6. 3/6. 2/6. 1/6 = 6!/66, yani 1/64,8'dir.
Bunlar olasılık için verilebilecek basit örneklerdir. Matematik bir dille ifade etmek gerekirse, bir deneyin örnek uzayı S ve bunun tüm A alt kümelerinin kümesi a ise olasılık fonksiyonu P: R biçimindedir ve şu özellikleri sağlar:
  • Olasılıklar sıfırdan küçük ve 1'den büyük olamaz; kesin olayın (S) olasılığı 1'dir; A ile B, S'nin ayrık iki alt kümesiyse P(A?B)= P(A) + P(B)'dir ve bu toplama kuralı genelleştirilebilir.
  • Bu özelliklerden yararlanarak, "Olanaksız olayın olasılığı sıfırdır", "Bir olayla, bunun tümleyeninin olasılıkları toplamı 1'dir" teoremleri kanıtlanabilir.
  • Ayrıca A ve B herhangi iki olaysa P(A?B) = P(A) + P(B) - P(A?B) dir; A ile B olayları ayrıksa P(A?B)=0 olur, dolayısıyla yukarıdaki özellik elde edilir.
A ve B bağımlı herhangi olay ve B'nin olasılığı sıfırdan farklı olmak üzere, her iki olayın birden gerçekleşme olasılığının B'nin gerçekleşme olasılığının bölümüne, B'ye bağlı olarak A olayının "koşullu olasılığı" denir ve P(A|B) biçiminde yazılır. Formül olarak P(A|B)=P(A?B)/P(B) 'dir. Koşullu olasılık formülü ikiden çok sayıda olaya genelleştirilebilir ve "çarpma teoremi" diye anılır.
Örneğin; bir örnek uzayının A, B, C gibi üçolayı için çarpma teoremi P(A?B?C)=P(A).P(B|A).P(C|A?B) biçimindedir. A1, A2, A3 olayları örnek uzayının bir ayrışımıysa, E herhangi bir olay olmak üzere P(E) = P(A1).P(E|A1) + P(A2). P(E|A2) + P(A3).P(E|A3). eşitliğine de "toplam olasılık formülü" denir. Bu tanımlar altında, "Bayes teoremi" P(A2|E) = P(A2?E) / P(E) olduğunu ifade eder. Yani ayrışım kümesinin bir olayının bir E olayına bağlı koşullu olasılığı, bunların ikisinin birden gerçekleşme olasılığının toplam olasılığa bölümüne eşittir.
theMira