PEDOLOJİ

a. (fr. pedologie).
Toprakları inceleyen bilim dalı.
(Eşanl. TOPRAKBİLİM.)

Toprak, alttaki kayaçtan miras kalan basit cansız bir dayanak değil, iklim, canlı organizmalar (fauna ve mikroorganizmalar) ve ana kayaçta bulunan mineral malzeme arasındaki karmaşık etkileşimlerin bir sonucu olan dengenin yarattığı canlı bir ortamdır. (TOPRAK OLUŞUMU.) Bütün canlı sistemler gibi gençlik ve olgunluk evrelerinden geçtikten sonra, toprağı ve toprak-bitki ekosistemini belirleyen denge durumuna ulaşır.

XVIII. yy.'da Van Helmont ve Saussure, XIX. yy.'da Liebig ve Boussaingault gibi öncüler, tarım kimyasının bilimsel temellerini attılar. Ancak toprakbilimi ayrı bir bilim dalı olarak ele alan rus okulu oldu; Dokuçayev (1846-1903) ve öğrencileri Sibirtsev, Glinka, Zaharov toprakbilimini gerçek kimliğine kavuşturdular; bu bilim adamları pedolojinin tanımsal ve genetik temellerini attılar, toprakların oluşumu kuşaksal yayılışında iklimin başlıca rolü oynadığını öne sürdüler. Fransız okulu A. Demolon (1881-1954) tarafından gerçek anlamda kuruldu. Ecole des eaux et forâts müdürü A. Oudin'in teşvikiyle Nancy’ de bir orman pedolojisi eğitiminin başlatılması, daha sonra gerek Fransa’da, gerekse Afrika topraklarında G. Aubert’in yaptığı çalışmalar ve R Duchaufour'un araştırmaları toprakbilime ekolojik, morfolojik ve genetik bir yaklaşım sunan transız pedolojinin uluslararası bir önem kazanmasına neden oldu.

Pedoloji toprağın bileşenlerinin kaynağını ve özelliklerini ele alır, bunları, ortam etkenlerine ve toprağın tarihine bağlar Toprak profillerinin incelenmesinde, arazinin morfolojik betimlemesinden, birkaç mikron ölçeğinde altyapı incelemelerine (geçişli ve süpürmeli elektronik mikroskopiler) kadar uzanan çeşitli gözlem ölçeklerinden yararlanılır. Pedolojinin analitik temeli çok çeşitlidir: fiziksel çözümlemeler, kimyasal ve spektrometrik yolla temel çözümlemeler; yerinde yapılan mineraloji ve kristalkimyasal çözümlemeleri (X ışınlarının kırınımı); humuslu maddelerin biyokimyası ve mikrobiyoloji teknikleri.

Deneysel incelemeler de oldukça gelişmiştir: toprak minerallerinin kimyasal ve biyolojik ayrışma mekanizmalarının laboratuvar modelleriyle simülasyonu; bitki -mikroorganizma-toprak sistemlerinin incelenmesinde fitotronik teknikler; nihayet, doğal deney istasyonlarında incelemeler (lizimetri ve izotopluk).

Pedolojik araştırma alanları çok çeşitli ve geniştir:

1. pedojenez (toprakların evrim türleri, tarihi ve bilimsel sınıflanması);
2. tarım, ormancılık ve çevreye (kirlenme) uygulanan toprak-bitki-mikroorganizma ilişkileri.

Bu iki yönüyle pedoloji, doğal ortamların bilimi olarak tanımlanan ekolojinin temel taşlarındandır.

Pedolojinin şu bilim dallarıyla da önemli bağları vardır:

• jeoloji (yararlı metal yataklarının oluşumu, denizaltı toprakları olarak kabul edilen bugünkü deniz çökellerinin evrimi),
• jeomorfoloji (yüzey biçimlerinin oluşumu ve evrimi),
• hidrojeoloji ve hidroloji (yerüstü ve yeraltı sularının rejimi ve niteliğinde toprakların rolü).

Pedoloji yer bilimleriyle yaşam bilimleri sınırında yer alır.
Uluslararası toprak incelemeleri birliği' nin 1982'de Yeni Delhi'de yapılan XII. kongresinde, toprakların dünya çapında bir dökümünü yapma gerekliliği üzerinde önemle durulmuş ve toprak rezervlerinin, üretim kapasitelerinin ve bozulma risklerinin ancak bu yolla saptanabileceği belirtilmiştir.