Panama (Rebuplica de Panama)
MsXLabs.org & MORPA Genel Kültür Ansiklopedisi
Orta Amerika'da Panama kıstağı ve çevresinde devlet. Kuzeyde Antil Denizi, doğuda Kolombiya, güneyde Pasifik Okyanusu ve batıda Kostarika ile sınırlanır. Yüzölçümü 75.616 km2, nüfusu 2.700.000 (1997), başkenti Panama‡; başlıca kentleri: Colon, David, Balboa ve Cristobal, resmî dili İspanyolca, dini Katolik; nüfusun çoğunluğu melezdir. Atlas Okyanusu kıyısında 1.246, Pasifik'te 1.634 km kıyısı olan Panama, aralarında vadiler ve az çok geniş ovaların yer aldığı iki dağ sırasıyla kesilir. Bu dağların en yüksek yerleri batıda, Kostarika sınırı yakınındadır (Chiriqui Volkanı, 3.477 m.). En önemli akarsuları Chagres, Chepo; tek büyük göl Gatun'dur. Panama aslında "Panama Kanalı Bölgesi" ile ikiye bölünmüştür: ABD yönetiminde olan bu bölge, kanalın her iki yakasında beşer millik bir şerit hâlinde iki okyanus arasında uzanır. Sıcak ve yağışlı, tropikal bir iklim altında bulunan Panama'nın ekonomisi birinci derecede tarım ve orman ürünlerine dayanır; zaten çalışan nüfusun %73'ü bu kesimde toplanmıştır. Başlıca ürünleri pirinç, muz, şekerkamışı, kakao, kahve, çay, turunçgiller ve manyoktur. Bunlar içinde en önemli yeri tutan muz ve şekerkamışı, yabancı sermaye tarafından (ABD) büyük plantasyonlar hâlinde işletilir. Ülkenin en önemli gelir kaynakları: Panama Kanalı işletmesinden alınan kira ve pay, başta muz olmak üzere çeşitli toprak ürünleri ve Panama bayrağı taşıyan yabancı ülkelere ait ticaret filosunun sağladığı gelirlerdir. Ülkede, ayrıca şeker, bitkisel yağ, meyve suyu, konserve, sigara, çimento ve orman ürünlerini işleyen bazı endüstri kuruluşları da vardır. 1501'de Rodrigo de Bastidas tarafından keşfedilen Panama, 1510'da İspanya kolonisi hâline getirilmiştir. Ünlü "konkistador" Balboa, 1913'te Panama kıstağını ilk geçen Avrupalı olmuştur (Yenidünya'nın batısında bir denizin yayıldığı bu seyahat ile kanıtlanmış, Balboa bu denize "Mar del Sur" adını vermişti). İspanyollar, daha bu tarihten itibaren Panama kıstağının Pasifik kıyılarına yerleşmeye, burada limanlar kurmaya başlamışlardır. Böylece 17.-18. yüzyıllarda, Panama kıstağı iki okyanusu birleştiren bir karayolu olarak kullanılmaya başlanmıştı. Panama 1821'de bağımsızlık kazanarak Kolombiya ile birleşti. 1903'te ABD'nin de yardımıyla Kolombiya'ya karşı başarılı bir ayaklanma sonucunda ayrı bir devlet oldu. 1945'te BM'ye üye olan Panama'da yüzyılımız içindeki politik gelişmeler, hep Panama Kanalı Bölgesi ile yakından ilişkili oldu. 1968'de daha önce iki kez devrilen Arnulfo Arias, tartışmalı bir seçim sonucunda cumhurbaşkanı ilân edildi. 1978'de general Torrijos'un desteğiyle Aristides Royo cumhurbaşkanlığına getirildi. 1982'de Ulusal Savunma Güçleri'nin başına getirilen Manuel Antonio Noriega, Panama'yı fiilen yöneten kişi durumuna geldi ve 1984'te cumhurbaşkanı seçilen Nicolas Ardito Barletta'ya baskı yaparak istifa etmesine neden oldu. Başkanlık görevini devralan Eric Artura Delvalle'in hakkında birçok suçlama (seçimlere hile karıştırmak, uyuşturucu ve silâh kaçakçılığı yapmak, ABD haberalma kuruluşlarının sırlarını Küba'ya satmak gibi) yapılan Noriega'yı desteklemesi kitlesel protesto gösterilerine neden oldu. 1988'de ABD tarafından da dolandırıcılık ve kaçakçılıkla suçlanması nedeniyle Delvalle, Noriega'yı görevden almak zorunda kaldı. Ulusal Meclis de Noriega'nın baskısıyla Delvalle'in görevden alındığını ve yerine Manuel Soltis Palma'nın vekaleten atandığını açıkladı. Ancak ABD, Delvalle'i tanımaya devam etti ve Panama'ya malî ve diplomatik savaş açtı. Ekim 1989'da Noriega'ya karşı düzenlenen başarısız darbe girişimi, bunalımı derinleştirirken yönetimin baskıcı uygulamasını daha da artırdı. Aralık 1989'da ABD, Panama'ya askerî müdahale yaparak General Noriega'yı yakalamak istedi. Noriega, Panama City'deki Vatikan Büyükelçiliği'nden siyasî sığınma hakkı talep etti. Ancak bu isteği kabul edilmedi ve yakalanarak ABD tarafından yargılanmasına başlandı (1990). 1998'de yapılan bir anayasa değişikliği, Başkan Balladeres'in 1999 seçimlerine katılmasına olanak sağladı.
